Morgunblaðið - 11.03.2001, Blaðsíða 26
26 SUNNUDAGUR 11. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Starfsfólk landsskrifstofu UFE á Íslandi. Frá vinstri: Eyrún Ein-
arsdóttir verkefnisstjóri, Lára S. Baldursdóttir forstöðumaður og
Einar Rafn Guðbrandsson verkefnisstjóri.
ÞÓTT helstu þáttum Evrópuþróun-
arinnar sé oftast lýst sem efnahags-
legum samruna eða stjórnmálalegri
samvinnu má ekki gleyma því að um
er að ræða viðamikil samskipti þjóða
sem fyrir örfáum áratugum bárust á
banaspjót í blóðugri styrjöld. Óvíða í
heiminum búa jafnmargir á svo litlu
landssvæði eins og í Evrópu og þar
sem málum er svo háttað fyrirfinnst
lítið rúm fyrir tortryggni og virðing-
arleysi í garð nágrannaþjóða. Þar
sem fyrrnefndir þættir hafa löngum
erfst milli kynslóða, og má þar nefna
uppgang nýnasista sem nýjasta dæm-
ið, er nauðsynlegt að hefja forvarn-
arstarf og uppfræðslu þegar í gras-
rótinni meðal þeirra sem erfa munu
heiminn, þ.e. æskunnar og unga
fólksins.
Evrópusambandið hefur engin
formleg völd á sviði æskulýðsmála og
því eru það aðildarríkin sjálf sem bera
fulla ábyrgð á stefnumótun og fram-
kvæmdum í málaflokknum. Sam-
vinna hefur þó aukist mikið á und-
anförnum árum, enda ríkir samstaða
um að náin samskipti unga fólksins
muni leggja grunninn að samheldni
og gagnkvæmum skilningi í framtíð-
inni. Sérstök rækt er lögð við eflingu
sköpunargáfu og þátttöku þessa hóps
í samfélaginu sem og bætta hæfileika
til aðlögunar í ólíku efnahagslegu og
félagslegu umhverfi. Takist það má
ætla að árangurinn skili sér m.a. í
félagslegri samheldni, atvinnuupp-
byggingu og bættri samkeppnishæfni
evrópsks atvinnulífs til framtíðar.
Í Evrópu eru um 113 milljónir ein-
staklinga undir 25 ára aldri og þar af
eru um 60 milljónir á aldrinum 15-25
ára. Því er ljóst að markhópurinn er
geysilega stór. Fjölmargir stúdentar,
iðnnemar og fleiri taka árlega þátt í
áætlunum á borð við Sókrates og
Leonardó en þar að auki hefur Evr-
ópusambandið rekið sérstakar áætl-
anir í æskulýðsmálum frá árinu 1988.
Við Íslendingar öðluðumst þátttöku-
rétt í æskulýðsáætlununum með gild-
istöku samningsins um Evrópska
efnahagssvæðið í ársbyrjun 1994.
Ungt fólk í Evrópu og
Evrópsk sjálfboðaþjónusta
Í lok síðasta árs runnu tvær áætl-
anir Evrópusambandsins á sviði
æskulýðsmála skeið sitt á enda, annar
hluti Ungs fólks í Evrópu (Youth for
Europe) og Evrópsk sjálfboðaþjón-
usta (European Voluntary Service).
Frá árinu 1994 höfðu styrkir til ís-
lenskra verkefna í gegnum þessar
tvær áætlanir numið samtals um 70
milljónum króna. Ungt fólk í Evrópu,
sem skiptist í fimm flokka, gaf fólki á
aldrinum 15-25 ára kost á að kynnast
menningu annarra Evrópuþjóða og
afla sér um leið ýmissar reynslu og
þekkingar. Voru ungmennaskiptin
þar langviðamesti þátturinn. Miðað
var við að verkefni skyldu unnin af 10-
15 manna hópum og áttu þau að vara í
eina til þrjár vikur. Auk ungmenna-
skiptanna voru styrkir veittir til 3–12
mánaða frumkvæðisverkefna þar
sem áhersla var lögð á að unga fólkið
hefi sjálft frumkvæði að vinnslu og
stjórn verkefna. Einnig voru styrkir
veittir til eflingar samvinnu starfs-
fólks í æskulýðsstarfi, til samvinnu
stofnanna á sviði æskulýðsmála, til
ungmennaskipta við ríki utan Evr-
ópusambandsins og til að styðja sam-
starf um miðlun upplýsinga um ungt
fólk. Á sex ára tímabili tóku hundruð
íslenskra ungmenna þátt í verkefnum
áætlunarinnar.
Evrópsk sjálfboðaþjónusta hófst
sem tilraunaverkefni árið 1996 og var
ætlað að virkja ungt fólk til sjálfboða-
starfa og þátttöku í samfélagsverk-
efnum í álfunni. Var því um leið gef-
inn kostur á að kynnast menningu
annarra þjóða, læra tungumál og afla
sér reynslu af alþjóðlegum samskipt-
um, samhliða því sem það starfaði að
gagnlegum verkefnum.
Youth – ný áætlun í
æskulýðsmálum
Nýjasta samstarfsáætlun Evrópu-
sambandsins í æskulýðsmálum ber
heitið Youth og gekk í gildi fyrir tæpu
ári síðan. Byggir hún á grunni fyrr-
nefndra tveggja áætlana og gengur
hér á landi undir sama nafni ogsú
fyrrnefnda, þ.e. Ungt fólk í Evrópu.
Með þessu nýja fyrirkomulagi vill
Evrópusambandið setja allar aðgerð-
ir sínar í æskulýðsmálum undir einn
hatt og koma á aukinni samvinnu við
aðrar áætlanir sem snúa að málefnum
ungs fólks, sérstaklega menntaáætl-
ununum Sókrates og Leonardó. Meg-
inmarkmiðin eru fjórþætt:
Að hvetja til ungmennaskipta í
Evrópu og auka með því framlag
ungs fólks til sameiningar Evrópu.
Veita á því innsýn í fjölbreytileika
menningar í álfunni og vinna að sam-
eiginlegum gildum gegn kynþátta- og
útlendingahatri.
Að auka samstöðu ungs fólks í
Evrópu með því að gefa því aukin
tækifæri til þátttöku í fjölþjóðlegri
félagsþjónustu, innan sem utan álf-
unnar.
Að efla frumkvæði, framtaks-
semi og sköpunarmátt meðal ungs
fólks og efla þátttöku þess í samfélag-
inu. Einnig skal vinna að aukinni við-
urkenningu óformlegrar menntunar.
Að efla samvinnu í æskulýðsmál-
um með útbreiðslu fyrirmyndar
vinnubragða, þjálfun þeirra sem
vinna með ungu fólki og þróun að-
gerða innan Evrópusambandsins sem
leiða til nýsköpunar á þessum sviðum.
Samtals hefur 31 ríki þátttökurétt,
þ.e. öll ríki Evrópusambandsins, þau
11 ríki Mið- og Austur-Evrópu sem
nú undirbúa inngöngu, auk Íslands,
Noregs, Liechtenstein, Kýpur og
Möltu. Á tæplega sjö ára tímabili er
áætlað að verja samtals um 520 millj-
ónum evra, tæplega 41 milljarði ís-
lenskra króna, til verkefna sem til
hennar teljast og þar af berast 30
milljónir króna hingað til lands á ári
hverju.
Gagnkvæmar heimsóknir
í allt að þrjár vikur
Verkefni sem hlotið geta styrki
skiptast í fimm flokka og hefur hver
þeirra sín innri markmið og skipulag.
Stærsti flokkurin er eftir sem áður
ungmennaskiptin. Í grófum dráttum
ganga þau þannig fyrir sig að tilvon-
andi þátttakendur mynda samstarfs-
hóp um ákveðið verkefni, t.a.m. á sviði
umhverfismála, fjölmiðla, lista, gegn
fordómum o.s.frv. Að lokinni undir-
búningsvinnu tekur við leit að hent-
ugum samstarfsaðilum í öðrum þátt-
tökuríkjum, svokölluðum tengslahóp,
enda er gert ráð fyrir að heimsóknir
séu gagnkvæmar. Þátttakendur
skulu vera á aldrinum 15-25 ára og
mælt er með því að ekki séu færri en
16 í hverju verkefni en að sama skapi
ekki fleiri en 60. Evrópusambandið
veitir styrki sem nema allt að 70%
ferðakostnaðar og einnig eru veittir
styrkir til undirbúnings og ákveðins
aukakostnaðar vegna verkefna. Mót-
tökuhópar fá einnig styrki til að
standa að móttöku ferðahópa en
lengd heimsókna er að jafnaði 6 dagar
til þrjár vikur og verður a.m.k. einn
tengslahópur að vera frá Evrópusam-
bandslandi.
Sem fyrr er sjálfboðaþjónusta mik-
ilvægur þáttur í æskulýðsáætluninni
og með henni er fólki á aldrinum 18-
25 ára gefinn kostur á að vinna að
verðugum verkefnum sem varða al-
mannaheill og eru ekki rekin í hagn-
aðarskyni. Sendendur og móttakend-
ur sjálfboðaliða geta verið af ýmsum
toga, t.a.m. æskulýðsfélög, félagsmið-
stöðvar, sveitarfélög og aðrar stofn-
anir sem starfa með ungmennum.
Lögð er áhersla á að veita þeim við-
eigandi fræðslu áður en verkefni hefj-
ast auk þess sem boðið er upp á
tungumálakennslu. Sjálfboðaliðunum
er einnig séð fyrir fæði og uppihaldi
meðan á dvöl þeirra stendur og þar að
auki hljóta þeir vasapeninga að upp-
hæð 140 til 190 evrur á mánuði. Ætl-
ast er til að sjálfboðaverkefni standi
yfir í 6-12 mánuði en styttri verkefni
(3 vikur til 6 mánuðir) standa til boða
fyrir þá sem geta ekki tekið þátt í
lengri verkefnum vegna fötlunar eða
annarra persónulegra erfiðleika. Við
framkvæmd slíkra verkefna ber að
hyggja sérstaklega að stuðningi við
sjálfboðaliðann og hægt er að sækja
um styrk vegna sértækra þarfa ein-
staklingsins, s.s. vegna sérhæfðra
leiðbeinenda o.fl.
Hvatt til frumkvæðis af
hálfu unga fólksins
Evrópusambandið veitir einnig
styrki til svokallaðra frumkvæðis-
verkefna sem annars vegar geta verið
unnin af hópi fjögurra eða fleiri ung-
menna eða manneskju sem þegar tek-
ið hefur þátt í fyrrnefndri sjálfboða-
þjónustu. Frumkvæðisverkefni hópa
mega vara frá þremur til tólf mánaða
og skulu skipulögð og framkvæmd af
ungmennunum sjálfum. Verkefnum
þessum er ætlað að leiða fram hug-
myndir unga fólksins til nýsköpunar
og skulu byggð á þeirra eigin frum-
kvæði, áhuga og þörfum. Hámarks-
styrkupphæð fyrir slík verkefni eru
10.000 evrur. Frumkvæðisverkefnum
einstaklinga er hins vegar ætlað að
gefa fyrrum sjálfboðaliðum kost á að
breiða út þá reynslu og þjálfun sem
þeir hlutu á tíma sjálfboðastarfanna
og skulu hefjast eigi síðar en tveimur
árum eftir að umræddum störfum
lauk. Slíkir styrkir geta numið allt að
5.000 evrum og geta verkefni staðið
yfir í allt að eitt ár.
Fjórði styrkjaflokkur æskulýðs-
áætlunarinnar eru svokölluð sam-
starfsverkefni en með þeim veitir
Evrópusambandið styrki til sam-
starfsverkefna sem tengjast öðrum
áætlunum á sviði menntunar, starfs-
þjálfunar og menningar. Fimmta
styrkjaflokknum, stuðingsverkefn-
um, er síðan ætlað að stuðla að und-
irbúningi og þróun verkefna sem falla
undir einhvern af hinum fjórum
flokkum áætlunarinnar til að styrkja
og efla samstarfsgrundvöll evrópskra
æskulýðsmála.
Á Íslandi eru málefni æskulýðs-
áætlunarinnar í höndum mennta-
málaráðuneytisins en með sérstökum
samstarfssamningi við Íþrótta- og
tómstundaráð Reykjavíkur var því
síðarnefnda falinn rekstur sérstakrar
landsskrifstofu. Hlutverk skrifstof-
unnar er margþætt og er henni m.a.
ætlað að veita upplýsingar og ráðgjöf
til áhugasamra, kynna umsóknar-
fresti, vera þátttakendum innan
handar sem og að leggja mat á um-
sóknir. Ákvarðanir um styrkveitingar
eru hins vegar teknar af sérstakri
landsnefnd sem skipuð er af mennta-
málaráðherra. Öllum þeim sem áhuga
hafa á þátttöku eða frekari upplýs-
ingum um æskulýðsáætlunina skal
bent á landsskrifstofu Ungs fólks í
Evrópu sem er til húsa við Aðalstræti
2 í Hinu húsinu. Sérstaklega skal bent
á heimasíðu landsskrifstofunnar á
slóðinni www.ufe.is þar sem allar
helstu upplýsingar um áætlunina er
að finna.
Ungt fólk
í Evrópu
Morgunblaðið/ÁsdísUnglingar á Seyðisfirði.
Æskulýðsáætlunin YOUTH, sem hér á landi gengur undir
nafninu Ungt fólk í Evrópu, er ein fjölmargra samstarfs-
áætlana Evrópusambandsins sem Íslendingar hafa aðild
að vegna samningsins um Evrópska efnahagssvæðið. Að
sögn Þorsteins Brynjars Björnssonar hefur það samstarf
opnað ótal tækifæri fyrir ungt fólk á aldrinum 15–25 ára
til samskipta við jafnaldra sína vítt og breitt í Evrópu.
Höfundur er
stjórnmálafræðingur.
STARFSMENN landsskrifstofu
æskulýðsáætlunar Evrópusam-
bandsins eru þrír hér á landi, Ey-
rún Einarsdóttir og Einar Rafn
Guðbrandsson verkefnisstjórar,
sem og Lára S. Baldursdóttir for-
stöðumaður. Þau voru beðin að
segja stuttlega frá þátttöku Ís-
lendinga í áætluninni og þeim
verkefnum sem hlotið hafa
styrki.
,,Þau verkefni sem hlotið hafa
styrki eru mjög fjölbreytt og í
raun eru möguleikarnir ótæm-
andi,“ segir Eyrún. ,,Mestu máli
skiptir að þau hafi ákveðin mark-
mið og falli undir tilgang áætl-
unarinnar. Með öflugu hug-
myndaflugi er hægt að sníða
ýmiss konar verkefni að henni og
sjá til þess að þau uppfylli þær
kröfur,“ bætir hún við.
,,Æskulýðsáætlunin hefur skil-
að mjög miklu til þeirra íslensku
ungmenna sem tekið hafa þátt,“
segir Einar, ,,sérstaklega þeirra
einstaklinga og hópa fólks sem
eiga við félagsleg vandamál að
stríða. Þetta unga fólk skortir oft
tækifæri sem flestum finnst sjálf-
sögð en með þátttöku sinni tekst
því oft að horfa á vandamál sín í
öðru ljósi, jafnvel sigrast á ýms-
um persónulegum erfiðleikum.“
Eyrún segir einnig mikilvægt að
koma því á framfæri að fleira
fólk en þátttakendurnir sjálfir
njóti góðs af verkefnunum: ,,Stór
hópur fólks kemur óbeint að þeim
og hefur oft af þeim talsverðan
hag, bæði beinan sem óbeinan.“
Lára bætir við að það eigi oft
til að gleymast í dag að fleira sé
mikilvægt fyrir þroska ungs fólks
en formleg menntun innan skóla-
kerfisins: ,,Verkefni sem þroska
með sér anda framtaksseminnar,
þar sem unnið er gegn félags-
legri útskúfun og fordómum,
gefa ungu fólki kost á að upplifa
á raunverulegan hátt hvernig
það er að vera ábyrgur þegn sam-
félagsins.“ Einar tekur undir með
Láru og segir að það sem komi
helst í veg fyrir að fleiri taki þátt
í sjálfboðaþjónustunni sé lífs-
gæðakapphlaupið: ,,Það eru alla
vega margir sem geta ekki hugs-
að sér að vinna fyrir svo lítið
kaup, þótt reynslan sé þátttak-
endunum mikils virði og fæstir
þeirra mæli hana a.m.k. eftir á í
peningum.“ Lára segist í því sam-
bandi hafa fulla trú á að flest það
unga fólk sem tekið hafi þátt í
verkefnum æskulýðsáætlunar-
innar hafi haft af henni mikinn
hag og lært mikið. ,,Þátttaka í
fjölþjóðlegum verkefnum er mjög
þroskandi og mannbætandi,“ seg-
ir hún, og bætir því við í lokin að
æskulýðsáætlunin hvetji til for-
dómaleysis og skilnings meðal
ungs fólks: ,,Innan Evrópu er að
finna mörg ólík menningar-
samfélög en þegar betur er að
gáð eiga þau mun fleira sameig-
inlegt en það sem skilur þau að.“
Hvetur til fordómaleysis og
skilnings meðal ungs fólks