Morgunblaðið - 18.08.2001, Page 27

HEILSA
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 18. ÁGÚST 2001 27
VERA MÁ að hinir augljósu
kostir léttvínsdrykkju felist eftir
allt saman alls ekki í víninu
sjálfu. Því sé hins vegar þannig
farið að þeir sem taki glas af
léttu víni fram yfir bjór séu
bara einfaldlega gáfaðri, ham-
ingjusamari og í betra jafnvægi
en hinir bjórþambandi vinir
þeirra og félagar eins og fram
kemur tímaritinu Archives of
Internal Medicine. Rannsókn dr.
Erik L. Mortensen og félaga
hans við Kaupmannahafnarhá-
skóla benda til að þeir sem taki
léttvín fram yfir bjór búi sjálfir
yfir þeim eiginleikum sem rann-
sakendur hafa hingað til bent á
sem hina góðu eiginleika létt-
vínsins sjálfs. Í hinni dönsku
rannsókn tóku þátt 363 karlar
og 330 konur á aldrinum 29 til
34 ára. Í ljós kom að léttvíns-
drykkju mátti marktækt tengja
menntun foreldra, þjóðfélags-
stöðu og greindarvísitölu og var
munurinn greinilegur hjá báð-
um kynjum. Þannig var með-
algreindarvísitala bjódrykkju-
hópsins 95,2 en 113,2 hjá
léttvínsdrykkjuhópnum. Vín-
drykkjufólkið reyndist líka vera
í betra jafnvægi og sýna færri
einkenni um taugaveiklun. Bjór-
drykkjufólk reyndist oftar mis-
nota áfengi og reykja en ekki
var marktækur munur á líkams-
þyngd þessara tveggja hópa.
Niðurstöðurnar telja vís-
indamenn að megi túlka þannig
að léttvín drekki frekar þeir
sem búa við góðar félagslegar
aðstæður, hafi góða greind og
almenna starfshæfni en að-
stæður bjórdrykkufólks séu hins
vegar lakari að þessu leyti.
Fyrri rannsóknir hafa aftur á
móti verið túlkaðar þannig að
þeir sem drekki léttvín í hófi
verði hraustari en þeir sem
neyti áfengis með öðrum hætti
og jafnvel hraustari en þeir sem
alls ekki nota áfengi. Rann-
sóknir hafa einnig tengt hóflega
notkun léttvíns lækkaðri áhættu
á ýmsum sjúkdómum, svo sem
heilablóðfalli, ýmsum melting-
arfærasjúkdómum, lungna-
krabbameini og mjaðmagrind-
arbroti.
Hvort
viltu vín
eða bjór?
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
Ólíkt fólk velur ólíkar tegundir
áfengra drykkja.
Algengt er að litið sé á þá sem beita fjölskyldu-
meðlimi ofbeldi sem sadista sem hafa ánægju af
að pína fjölskyldu sína og valda henni líkamlegu
og tilfinningalegu og fórnarlambinu útlitslegu
tjóni og jafnvel dauða. Þeir sem beita heimilis-
ofbeldi njóta því sjaldan samúðar. En hversu ná-
kvæm speglun er þessi „erkitýpa“ af hinum
dæmigerða manni sem beitir heimilisofbeldi?
SVARRannsóknir á einkennum karl-manna sem beita ofbeldi eru ekki
einsleitar í aðferðafræði og er sennilegt að
mismunandi niðurstöður megi rekja til þess.
Til dæmis eru niðurstöður rannsókna sem
hafa athugað karlmenn, sem hafa verið þving-
aðir í meðferð með lagalegum hætti, aðrar en
niðurstöður rannsókna sem hafa athugað karl-
menn sem leita sjálfir eftir meðferð. Sömu-
leiðis eru niðurstöður rannsókna mismunandi
eftir því hvort upplýsinga var aflað með frá-
sögnum frá mönnunum sjálfum, af rannsókn-
araðila með beinu áhorfi á hegðun mannanna,
með stöðluðum prófum og spurningalistum
eða með frásögnum maka þeirra. Niðurstöður
mismunandi rannsókna hafa þó leitt í ljós
ákveðnar vísbendingar um hvað einkenni
menn sem beita heimilisofbeldi. Óháð gagna-
söfnunaraðferðum virðast ólíkar rannsóknir
benda endurtekið á ákveðna þætti sem fylgj-
ast að, þeir eru: Að alast upp við ofbeldi, að
hafa neikvætt sjálfsmat, að skynja gerðir
maka sem beina árás á sína persónu, að upp-
lifa að þeir eigi við erfiðleika að stríða í hjóna-
bandinu.
Einnig hafa rannsóknir sýnt að samband er
milli óhóflegrar áfengisnotkunar og heimilis-
ofbeldis og að menn sem hafa lægri félagslega
stöðu en konan, t.d. eru atvinnulausir, eru lík-
legri til að beita heimilisofbeldi. Félagsleg ein-
angrun, sem leiðir oft til þess að menn verða
of háðir makanum, væntingar semvarða hefð-
bundið kynhlutverk og þungun, sem leiðir oft
til þess að heilsufar, þarfir, áhugi og geta kon-
unnar breytist, auka einnig hættuna á að
menn beiti ofbeldi. Enn fremur hafa ótal rann-
sóknir sýnt að lítil færni í að tjá tilfinningar,
sérstaklega gagnvart maka, og löng saga af
aðlögunarerfiðleikum sem geta verið einkenni
persónuleikaröskunar fylgjast að við mjög al-
varlegt ofbeldi. Á hinn bóginn, ef maður hefur
enga sögu aðlögunarörðugleika en hefur orðið
fórnarlamb ofbeldis í æsku er frekar hætta á
„minni háttar“ ofbeldi. Rétt er að minna les-
andann á að fylgni milli þátta er ekki merki
um orsök, allir þessir þættir sem tengjast því
að beita ofbeldi eru ekki orsakir heldur þættir
sem oft fara saman. Til að geta dregið álykt-
anir um orsakir heimilisofbeldis þyrfti að
framkvæma mun flóknari rannsóknir en hing-
að til hafa tíðkast. Áður en lengra er haldið er
forvitnilegt að bera saman niðurstöður rann-
sókna um einkenni karlmanna sem beita
heimilisofbeldi við niðurstöður rannsókna á
einkennum þeirra sem beita heimilisofbeldi al-
mennt, þ.e. óháð kyni. Margar rannsóknir
hafa nefnilega leitt í ljós að börn og gam-
almenni eru ekki síður fórnarlömb heimilis-
ofbeldis og stundum eru það mæður, feður og
yngri börn sem eru fórnarlömb ofbeldis ungs
fólks á heimilinu. Einkenni þeirra sem beita
heimilisofbeldi óháð kyni eru: Að hafa upplifað
ofbeldi í uppeldinu, að skorta færni til að tjá
sig, að skorta færni til að gegna hlutverki sínu
í fjölskyldunni, að reiðast fljótt, að hafa lágt
sjálfsmat, að þjást af þunglyndi, að sjá ekki
margar leiðir til úrlausna vandamála, að
bregðast við án þess að tala út um vandamálið
fyrst.
Hlutfall óæskilegra samskipta við aðra á
heimilinu er hærra en hlutfall æskilegra sam-
skipta.
Það er eftirtektarvert að þessi einkenni eru
mjög svipuð þeim einkennum sem niðurstöður
ólíkra rannsókna benda til að menn sem beita
konur sínar ofbeldi hafi. Þetta má túlka sem
svo að þeir sem beita heimilisofbeldi, óháð
kyni og valdastöðu, hafi mjög lík einkenni og
að heimilisofbeldi sé hegðun sem kann að
þróast hjá hverjum þeim sem er í ákveðnum
aðstæðum þar sem ákveðnir þættir spila sam-
an. Heimilisofbeldi er þannig sennilega ekki
háð einum þætti svo sem kyni, genum, horm-
ónum eða litningum, það er vandamál sem er
mun alvarlegra og yfirgripsmeira. Ofbeldi inn-
an fjölskyldna er algengt vandamál sam-
kvæmt rannsóknum í Bandaríkjunum, Kan-
ada og almennt á Vesturlöndum svo og annars
staðar. Svo virðist sem tíðni heimilisofbeldis á
Vesturlöndum sé mjög svipuð. Á Íslandi hefur
ein rannsókn verið gerð nýlega sem sýndi
svipaða tíðni og mynstur í heimilisofbeldi og
erlendar rannsóknir. Í ritum vísindamanna
sem fást nú á dögum við heimilisofbeldi er al-
mennt viðurkennt að ofbeldi er afrakstur af
samspili milli einkenna gerenda, fórnarlambs
og aðstæðna. Skilningur á hegðun fórnar-
lamba skiptir einnig máli þegar leitað er að
svörum við spurningum sem varða viðhald á
vítahring heimilisofbeldis, hvernig það stig-
magnast, hvernig það lærist og hvernig/hvort
hægt er að aflæra það.
Heimilisofbeldi
Eftir dr. Zuilma Gabrielu
Sigurðardóttur Ofbeldi innan fjölskyldna
er algengt vandamál
samkvæmt rannsóknum
...........................................................
persona@persona.is
Lesendur Morg-
unblaðsins geta
komið spurn-
ingum varðandi
sálfræði-, félags-
leg og vinnu-
tengd málefni til sérfræðinga
á vegum persona.is. Senda
skal tölvupóst á persona-
@persona.is og verður svarið
jafnframt birt á persona.is.
Höfundur er atferlisgreinandi, sálfræðingur
og lektor í sálfræði við HÍ.
ÞEIR sem vilja halda í við sig
ættu alls ekki að borða fyrir fram-
an sjónvarpið, í símanum eða með
spennandi bók í hendinni að því er
fram kemur í nýjasta tölublaði
American Journal of Clinical
Nutrition. Rannsakendur við
Hospital Hotel-Dieu í París báru
saman hve margar hitaeiningar
konur, sem venjulega höfðu góða
stjórn á matarvenjum sínum, inn-
byrtu við ólíkar aðstæður. Kon-
urnar voru ýmist einar án utanað-
komandi áreitis, einar undir
leiðbeiningum um að taka vel eftir
hvað þær væru að borða, eða einar
undir lestri spennandi leynilög-
reglusögu. Loksins borðuðu þær
svo saman í hóp. Fram kom að
konurnar innbyrtu flestar hitaein-
ingar þegar þær hlustuðu á leyni-
lögreglusöguna sem var svo
spennandi að hún náði athygli
þeirra nær óskertri. Það er því
niðurstaða rannsakenda að vilji
fólk léttast þarf það að beina at-
hyglinni að því sem það er að
borða.
Að borða með athygli
LÆKNASTÚDENTAR við
háskólann í Arizona í
Bandaríkjunum feta ótroðn-
ar slóðir. Sérhvern föstudag
fara þeir á búgarð í ná-
grenni Tucson þar sem þeir
læra að umgangast hesta
undir leiðsögn yfirlæknis á
skurðdeild skólans, dr. All-
ans J. Hamilton. Tilgangur-
inn er að auka skilning
læknanemanna á tjáningu
án orða.
Dr. Hamilton segir að
stúdentarnir skilji betur
hvernig orðalaus boðskipti
líkamans virka á fólk eftir
að hafa séð hvernig áhrif
þau hafa á hrossin. Á þann
hátt geti þeir lært hvernig
þeir geti bætt samskipti sín
við sjúklinga þannig að
framkoma þeirra hafi róandi áhrif
á þá sem til þeirra leita.
Námið felst í því að stúdentarnir
læra hvernig þeir geta notað sinn
eigin líkama til að þjálfa og um-
gangast hesta án þess þó að snerta
þá. Hestar eru svo næmir að þeim
má stjórna með augnaráðinu einu
saman, segir dr. Hamilton.
Mildari og kurteisari
Læknir getur, án þess að ætla
sér, valdið sjúklingi sínum vanlíð-
an meðklaufalegu látbragði. Dr.
Hamilton segir að góður hesta-
maður hafi skilning á því hvernig
hann tjáir sig með líkamanum,
bæði með líkamsstöðu og fram-
komu, og að þess vegna hafi hesta-
mennskan það í för með sér að
læknastúdentarnir verði t.d. þol-
inmóðari og mildari.
„Við sjáum að stúdentarnir sem
stunda hestamennsku eru orðnir
varkárari í umgengni við sjúk-
lingana og að þeir spá betur í það
hvernig þeir nálgast þá. Þeir eru
kurteisari. Þeir hafa t.d.
vanið sig á að stansa á
þröskuldinum á sjúkrastof-
unum og spyrja hvort þeir
megi koma inn fyrir,“ nefnir
dr. Hamilton sem dæmi.
Auk hestamennskunnar á
föstudögum sækja stúdent-
arnir tíma þar sem þeir æfa
sig í framkomu við sjúk-
linga. Æfingarnar eru tekn-
ar upp á myndband sem
stúdentarnir síðan horfa á
og ræða um.
Einn af stúdentunum,
Jennifer Slack, segir að
hestamennskan komi sér að
góðu gagni. Hún segist nú
taka mun betur eftir því
hvernig hún beiti líkama
sínum í návist sjúklinga.
Hún var efins um að uppá-
tæki dr. Hamilton hefði einhvern
tilgang en er nú sannfærð um að
námskeiðið geri hana að betri
lækni en ella hefði orðið.
The New York Times Syndicate
Læra mannasiði af hestum