Morgunblaðið - 15.01.2002, Blaðsíða 6












 

  
  
  




   

    


 
     !!"

#$%&'

 !"
#$%
&'  )  *+ 
,-  .(
)  / 
0  1  2(  . 1( .-
) ""3$
45  67
89 
1 
%:
* 5
 ; 

< <   




 <

< << <
<=   ; ;



 ÓJÖFNUÐUR hefur lítillega vaxið á
Íslandi á undanförnum árum, en er þó
engu að síður mjög lítill hér í alþjóð-
legu samhengi, að því er fram kemur í
nýrri haustskýrslu hagfræðistofnun-
ar Háskóla Íslands um tekjuskipt-
inguna á Íslandi, þróun og áhrifa-
valda, sem kynnt var í gær.
Fram kemur að sé litið til landsins í
heild virðist sem breytingar í dreif-
ingu atvinnutekna ákvarðist að veru-
legu leyti af þróun efnahagsmála.
Uppsveiflur komi tekjulágum fremur
vel og ójöfnuður minnki yfirleitt þeg-
ar þær gangi yfir en ójöfnuður aukist
þegar efnahagslægðir gangi yfir land-
ið. Þannig hafi ójöfnuður aukist milli
áranna 1988 og1994 í þeirri efnahags-
lægð sem þá gekk yfir og færa megi
rök að því að það stafi bæði af auknu
atvinnuleysi og minni hvatningar til
atvinnuleitar hjá mörgum hópum í
kjölfar þess að rauntekjur lækkuðu
og jaðarskattar hækkuðu. Einnig
virðist sem einstaklingar í neðri helm-
ingi tekjustigans þurfi að reiða sig
mun meira á yfirvinnugreiðslur en
aðrir og þær lækki þegar syrti í álinn í
efnahagsmálum.
Kerfisbreytingar hafa aukið
ójöfnuð varanlega
„Ójöfnuður hefur síðan aukist lít-
illega eftir 1995. Þetta bendir til þess
að þær miklu kerfisbreytingar á ís-
lensku efnahagslífi sem áttu sér stað
eftir 1989 hafi aukið ójöfnuð varan-
lega á Íslandi. Þetta
kemur fram með
breiðara launabili á
milli menntaðs og
ómenntaðs starfs-
fólks, á svipaðan
hátt og gerst hefur
erlendis, og gæti ef
til vill verið fylgifsikur tæknibreyt-
inga. Einnig virðist frelsi á fjár-
magnsmörkuðum skipta máli, en þeg-
ar tekið hefur verið tillit til
fjármagnstekna, (þ.e. atvinnu- og
fjármagnstekjur lagðar saman), þá
hefur ójöfnuður farið vaxandi síðustu
ár þrátt fyrir yfirstandandi efnahags-
uppsveiflu,“ segir síðan.
Myndin er hins vegar töluvert önn-
ur þegar tillit hefur verið tekið til
skatta og millifærslna, en þá kemur í
ljós að á árunum 1989–94 jókst jöfn-
uður eftir skatta þrátt fyrir að ójöfn-
uður atvinnutekna ykist á sama tíma.
Þetta stafi líklega einna helst af
hækkun tekjuskatts á greindu tíma-
bili, en einnig hafi tekjutenging bóta
og ýmissar aðstoðar ríkisins orðið
mjög almenn á þessum tíma. Af sömu
orsökum hafi ójöfnuður eftir skatta
og skyldur aukist um leið og tekju-
tenging bóta hafi verið minnkuð á síð-
ari árum, m.a. með raunlækkun per-
sónufrádráttarins.
Þá kemur fram að mældur ójöfn-
uður í tekjum fjölskyldna er talsvert
minni en í tekjum einstaklinga vegna
mismunandi atvinnuþátttöku innan
fjölskyldunnar og þess að millifærslu-
kerfi ríkisins miðist við fjölskyldur
fremur en einstaklinga, auk þess sem
auknar tekjutengingar eftir 1989
virðist hafa haft meiri áhrif til tekju-
jöfnunar eftir því sem fjölskyldurnar
voru stærri vegna þess að bætur mið-
ist við barnafjölda og vegna þess að
meiri misleitni sé
meðal fámennra fjöl-
skyldna en þeirra sem
stærri séu.
Einnig veki athygli
að þrátt fyrir að tilvist
fjármagnstekna verði
til þess að auka ójöfn-
uð milli einstaklinga verði hún til þess
að auka jöfnuð fjölskyldutekna, en
það sé líklega vegna þess að fjöl-
skyldusparnaður sé oft á nafni annars
makans þótt bæði hjónin muni síðar
njóta hans.
Aðeins Slóvakía með
meiri jöfnuð
Þá kemur fram í skýrslunni að þeg-
ar litið sé til tekjuskiptingarinnar á
Íslandi sé ljóst að hér sé jöfnuður með
því mesta sem þekkist í heiminum.
Þegar ójöfnuður sé reiknaður með al-
þjóðlegri forskrift með aðstoð neyslu-
kannana Hagstofunnar komi í ljós að
aðeins Slóvakía hafi meiri jöfnuð en
Ísland þegar litið sé til niðurstaðna
Alþjóðabankans fyrir 94 lönd.
Í skýrslunni segir að töluverð
fylgni sé á milli meðaltekna og ójafn-
aðar ef litið sé til þéttbýlissvæða á Ís-
landi. Ójöfnuður hafi minnkað úti á
landi frá miðjum tíunda áratuginum
en aukist á höfuðborgarsvæðinu og
meðallaun þar hafi jafnframt vaxið
mun hraðar en annars staðar á land-
inu. Mestur ójöfnuður eftir skatta og
tilfærslur sé á Seltjarnarnesi og þar
hafi ójöfnuður einnig aukist mest frá
árinu 1990 eða um 25%. Þetta stafi af
miklum innflutningi efnaðs fólks til
bæjarfélagsins á síðasta áratug.
Mestur jöfnuður á landinu hafi hins
vegar verið í Vík í Mýrdal, en þar fari
saman lágar meðaltekjur, mikill
brottflutningur fólks eða 15,3% 1990–
2000 og jöfnuður í dreifingu tekna.
„Þessi dæmi sýna að aukinn jöfn-
uður þarf í sjálfu sér ekki alltaf að
vera af hinu góða. Þegar einstakling-
ar með háar tekjur flytjast á brott frá
Vík þá lækka meðaltekjur og jöfnuð-
ur eykst. Þegar slíkir einstaklingar
flytjast til Seltjarnarness þá hækka
tekjur og jöfnuður minnkar,“ segir í
skýrslunni.
Þá kemur fram að á höfuðborgar-
svæðinu hafi mestur jöfnuður verið í
Efra-Breiðholti í póstnúmeri 111 þar
sem mjög fáir tekjurháir einstakling-
ar búi og lægsti tekjuhópurinn sé til
þess að gera tekjuhár. Þannig hafi
10% þeirra tekjuhæstu á Seltjarnar-
nesi um 2–3 sinnum hærri meðal-
tekjur en 10% þeirra tekjuhæstu í
Efra-Breiðholti.
Fram kemur einnig að þegar skoð-
uð séu þau tíu sveitarfélög sem mest-
an ójöfnuð hafi komi í ljós að sjö
þeirra séu sjávarbyggðir, en orsakir
þess megi væntanlega rekja til þess
að sjósókn sé allajafna hálaunavinna.
Mun minni ójöfnuður sé í sveitar-
félögum þar sem sjávarútvegur sé lít-
ill hluti atvinnustarfseminnar, eins og
á Selfossi og í Borgarnesi.
Skýr kynjamunur hvað varðar
efnahagslegan hreyfanleika
Efnahagslegur hreyfanleiki var
einnig kannaður og leiddi hann í ljós
mjög skýran kynjamun. Þannig voru
50,9% líkur á því að karlmaður héldist
í efsta tekjuþrepi yfir allt tímabilið
1988–2000 en einungis 36,3% líkur á
því að kona héldist í sama tekjuþrepi.
Karlar höfðu einnig vinninginn fyrir
næstu þrjú tekjuþrep, en konur voru
líkegri til þess að haldast í lægri
tekjuþrepum. Þannig voru 23,2% lík-
ur á að kona héldist í neðsta tekju-
þrepinu á tímabilinu samanborið við
11,5% líkur fyrir karla.
Karlmenn eru einnig mun líklegri
til þess að hækka sig um tekjuþrep en
konur. Um 22% líkur eru á því að
karlmaður í næstefstu tekjutíund árið
1988 hafi hækkað í efsta þrep árið
2000, en sambærilegar líkur fyrir
konur voru 15%. Einnig var forskot
karla í efri hluta tekjudreifingarinnar
meira á höfuðborgarsvæðinu en úti á
landi, en hreyfanleiki upp á við á
landsbyggðinni hefur minnkað í það
heila tekið síðustu
sex ár samanborið
við höfuðborgar-
svæðið, enda hafa
meðallaun þar
hækkað mun meira
en úti á landi.
Þá voru orsakir
kynjamunarins kannaðar með því að
reikna sérstaklega efnahagslegan
hreyfanleika fyrir karla og konur sem
voru á aldrinum 25–35 ára á árinu
1988 og kom þá í ljós enn meiri kynja-
munur. Þannig eru 13% meiri líkur á
því að karl í þessum hópi rífi sig upp
úr neðsta tekjuþrepinu á tímabilinu
og sambærilegar líkur eru 17% fyrir
næstneðsta þrepið og og 9% fyrir
næstefsta þrepið. Einnig kemur fram
að 11% meiri líkur eru á því að kona í
efsta tekjurþepinu árið 1988 hafi fallið
neðar í tekjustigann. „Þessar niður-
stöður kunna að koma nokkuð á óvart
í ljósi þess að ungar konur eru að
meðaltali betur menntaðar en hinar
eldri sem ætti að koma þeim til góða á
vinnumarkaði. Hins vegar er jafnljóst
að það eru einmitt þessir yngri ár-
gangar sem voru á barneignaaldri ár-
in 1988–2000. Af þessum sökum eru
niðurstöðurnar túlkaðar á þann veg
að þær styðji tilgátur um neikvæð
áhrif barneigna kvenna á efnahags-
legan hreyfanleika þeirra,“ segir í
skýrslunni.
Skilið verði á milli tekna
og gjalda ríkisins
Í skýrslunni eru gerðar nokkrar til-
lögur til úrbóta sem gagnlegt gæti
verið að hafa í huga við stefnumótun í
framtíðinni. Þar er í fyrsta lagi lagt til
að skilið verði milli tekna og gjalda
ríkisins með einfaldri reglu sem geri
ráð fyrir föstum og stöðugum vexti
ríkisútgjalda sem taki mið af lang-
tímahagvexti en sé óháður tekjuflökti
vegna skammtímahagsveiflna. Bent
er á að efnahagssveiflur komi fremur
illa við tekjulága og sveiflujöfnun sé
nauðsynleg.
Í öðru lagi að dregið verði úr jað-
arsköttum með minnkun tekjuteng-
ingar og lækkun skatthlutfalls.
Lækka eigi skatthlutfallið í stað þess
að hækka persónufrádrátt og einnig
að afnema sérstakar undanþágur til
hátekjuhópa svo sem sjómannafrá-
drátt, sem sé lítið annað en niður-
greiðsla á launakostnaði útgerðar-
manna eins og staðan sé nú. „Það er í
sjálfu sér óumdeilt að tekjutengingar
og hátt skatthlutfall tekjuskatta auki
jöfnuð, svo lengi sem undanskot frá
skatti eru ekki útbreidd. Það er enn-
fremur álit flestra að millifærslur frá
ríkum til fátækra séu ekki aðeins
æskilegar heldur bráðnauðsynlegar.
Hins vegar má velta því fyrir sér
hvort jöfnuður, sem fenginn er með
þessum hætti, sé ávallt eftirsóknar-
verður. Há jaðarskattlagning, sem
stafar af háu skatthlutfalli og tekju-
tengingum, letur fólk á vinnumarkaði
og þá einkum þá sem eru í lægri
tekjuþrepum. Ástæðan er einfaldlega
sú að hver aukavinnustund skilar ná-
lægt því engu í ráðstöfunartekjum
vegna þess að skattar og skerðing
bóta koma á móti. Af þessum sökum
getur há jaðarskattlagning komið
ákveðnum hópum í fátæktargildru og
skotið loku fyrir efnahagslegan hreyf-
anleika og dregið úr sjálfsbjargarvið-
leitni fólks,“ segir í skýrslunni.
Sérstakir menntunarstyrkir
Þá er í þriðja lagi hvatt til aukinnar
og almennari menntunar með sér-
stökum menntunarstyrkjum og
auknu framboði og fjölbreytni náms.
Er á það bent að menntun sé mik-
ilvægur drifkraftur efnahagslegs
hreyfanleika. Hærra menntunarstig
sé til þess fallið að minnka ójöfnuð
vegna þess að þeir sem gangi mennta-
veginn eigi völ á hærra launuðum
störfum jafnframt því sem laun ófag-
lærðra hækki vegna þess að framboð
á vinnuafli þeirra minnki. Er tekið
fram að hér sé ekki einungis verið að
tala um bóknám heldur sé rétt eins
mikilvægt að styðja við hvers kyns
verknám. Ísland hafi verið að dragast
aftur úr hvað varði hlutfall menntaðra
af vinnuaflinu og þrátt fyrir að
menntun hafi orðið
almennari hérlendis
hafi sú þróun gengið
mun hægar en að
meðaltali í löndum
OECD.
Þá er einnig lagt
til að búið verði
þannig um hnútana að fjarvistir
kvenna vegna barnsburðar trufli sem
minnst framgang þeirra á vinnu-
markaði, t.d. með aukinni aðstoð við
barnafjölskyldur. Ennfremur að
sveigjanleika á vinnumarkaði sé við-
haldið til þess að tryggja efnahags-
legan hreyfanleika og auðvelda fyr-
irtækjum að þjálfa ungan og
ófaglærðan starfskraft og að jafna að-
stöðu til náms á landsbyggðinni með
sérstökum námsstyrkjum og auknu
námsframboði í dreifbýli.
Jöfnuður á Íslandi með því mesta sem gerist í heiminum að því er fram
kemur í skýrslu Hagfræðistofnunar um tekjuskiptingu hér
Ójöfnuður vaxið þrátt
fyrir efnahagsuppsveiflu
Jöfnuður á Íslandi er með því mesta sem ger-
ist í heiminum að því er fram kemur í skýrslu
Hagfræðistofnunar Háskóla Íslands um
tekjuskiptinguna á Íslandi. Ójöfnuðurinn
hefur þó farið vaxandi síðustu árin þrátt fyrir
þá efnahagsuppsveiflu sem verið hefur.
’ Neikvæð áhrifbarneigna á efna-
hagslegan hreyf-
anleika kvenna ‘
’ Ísland dregistaftur úr hvað
varðar hlutfall
menntaðra ‘
FRÉTTIR
6 ÞRIÐJUDAGUR 15. JANÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ