Morgunblaðið - 15.01.2002, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 15. JANÚAR 2002 35
egur
kunina
i í huga
endur-
var, ekki
na. ,,Við
ækkun í
xtum og
að inn-
m tölum
tyrkingu
ari hluta
nn segir
ð vínber
framlag
narinnar
nast upp
r 0,09%.
eru ná-
þessari
ækkanir
an þess-
varðanir
samtals
ar verð-
n.
að þróun
hagfelld,
rænmet-
a fram í
erði hins
n að fara
kunartil-
gu hags-
au mark-
kaðarins
ganga.
verri en
r um, þá
við það
r að öllu
tni fyrst
vegar,
hún var
rspeglar
pinberar
Ég tel
vísbend-
rðbólgu-
og mán-
vægt að
ekki láta
r Ari að
sitölunn-
tu von á,
n, fram-
nn áttu
n vísitöl-
unin um
endurskoðun [launaliðar kjara-
samninga] var tekin um miðjan
desember og menn bjuggust ekki
við að hún yrði farin að hafa áhrif
strax í byrjun janúar. Allar vörur
sem eru í versluninni fyrir jólin
eru teknar inn í nóvember og
byrjun desember þannig að veik-
ing krónunnar á haustmánuðun-
um kemur fram í grunninum
núna,“ segir Gylfi.
Hann segir þó alveg ljóst að
hækkun vísitölunnar nú sé meiri
en menn áttu von á. Gert hafi ver-
ið ráð fyrir að vísitalan myndi
hækka um 0,4 til 0,5% í byrjun
mánaðarins en ekki að niðurstað-
an yrði 0,9%. Ýmsar skýringar
séu á þessu, m.a. hækkanir á ein-
stökum liðum sem ekki endurtaki
sig á næstunni auk þess sem lítið
sé við því að segja þó grænmeti
hækki um tæplega 0,1% vegna
frosthörku í Evrópu.
,,Okkur finnst því engin ástæða
til að menn fari á taugum þótt
þessi mæling sé meiri en menn
áttu von á, “ segir Gylfi ,,en þetta
eru engu að síður köld skilaboð,“
bætir hann við.
Stjórnvöld hafa gengið
of langt í hækkunum
Opinberar verðhækkanir, bæði
hjá ríki og sveitarfélögum, vega
þungt í hækkun vísitölunnar nú
en þar er m.a. um að ræða hækk-
anir í heilsugæslu og á fasteigna-
gjöldum o.fl.
,,Krónan hefur styrkst um 4 til
5% frá því í byrjun desember og
það er afar mikilvægt að það skili
sér strax inn í grunninn í verð-
breytingum í janúar þannig að
verðmælingin í febrúar taki mið
af því. Þarna eru hins vegar líka
þau köldu skilaboð til stjórnvalda
að þau hafi einfaldlega gengið of
langt í ákvörðunum um hækkun á
verði á opinberri
þjónustu,“ segir Gylfi.
,,Það var deilt um
það í efnahags- og
viðskiptanefnd [Al-
þingis] hvaða áhrif
hækkun á komugjöldum til lækna
og á lyfjaverðsgrunninum myndi
hafa. Við vörðum við því að menn
væru þar að taka of djúpt í árinni
og yrðu einfaldlega að íhuga það
hvaða fjárhagslegu hagsmunir
ríkissjóður hefði af því að ganga
svo langt í hækkunum á opinberri
þjónustu að niðurstaðan yrði
verðmæling eins og við erum að
sjá núna. Það sama á við um
sveitarfélögin, m.a. hvað varðar
hækkun fasteignagjalda, eins og
þarna kemur fram, þar sem menn
eru að krækja sér í hækkun
vegna kerfisbreytinga í mati á
fasteignum. Það er ljóst að það
hafa ekki öll sveitarfélög axlað
það að lækka prósentuna á móti
hækkuðum stofni. Reykjavíkur-
borg hefur gert það og fleiri sveit-
arfélög en mjög stór hluti sveitar-
félaga hefur hins vegar notað
þetta sem tilefni til gjaldahækk-
ana, trúlega í trausti þess að
þetta væri ekki inn í vísitölunni,
sem er misskilningur. Hið sama á
við um þjónustugjöld vegna leik-
skóla o.fl.,“ segir Gylfi.
Samtök launafólks geri kröfu
um að þeir sem taki ákvarðanir
um verðhækkanir á vettvangi rík-
isins, sveitarfélaga og fyrirtækja
axli ábyrgð og skoði sína stöðu
því nú liggur fyrir skýr viðmiðun
um hvað til þarf að koma svo
stöðugleiki ríki í verðlagi og á
vinnumarkaði, að sögn Gylfa.
Aðspurður segir hann þó ljóst
að svigrúmið sé lítið. ,,Við gerðum
alltaf ráð fyrir því að það yrði
0,4–0,5 hækkun í byrjun janúar
og vísitölugildið yrði um 220,5 og
síðan myndi ríkja stöðugleiki og
það yrðu jafnvel tilefni til lækk-
unar í mars og apríl. Styrking
krónunnar hefur reyndar komið
sterkar fram, þannig að það ættu
aðsjást tilefni til lækkana strax í
febrúar en svigrúmið er engu að
síður mjög þröngt,“ segir Gylfi.
Starfsgreinasambandið
átelur verslunina
Framkvæmdastjórn Starfs-
greinasambands Íslands átelur
verslunina í landinu harðlega í
ályktun sem sam-
þykkt var í gær fyrir
að halda uppi óhóf-
lega háu verði á
nauðsynjavörum
heimilanna.
,,Kannanir sýna að verð á flest-
um slíkum vörum er mun hærra
hér á landi en í nágrannalönd-
unum. Smæð markaðarins og
flutningskostnaður skýrir aðeins
lítinn hluta þessa gífurlega verð-
mismunar.
Á síðustu mánuðum hefur versl-
unin í skjóli verðbólgu og geng-
isfalls krónunnar hækkað verð á
nauðsynjavörum heimilanna langt
umfram það sem eðlilegt getur
talist. Þetta gerist í skjóli mikillar
fákeppni sem orðin er í þessari
atvinnugrein. Í ljósi þess telur
framkvæmdastjórnin að Sam-
keppnisstofnun beri nú þegar að
gera raunverulega úttekt á verð-
myndun í þessari grein.
Starfsgreinasambandið varar
verslunina í landinu við að lauma
inn hækkunum í skjóli verðbólgu.
Slíkt mun leiða til þess að for-
sendur kjarasamninga bresta og
að launalið kjarasamninga verður
sagt upp,“ segir m.a. í ályktun-
inni.
Full ástæða til að taka
þessa þróun alvarlega
Að sögn Eddu Rósar Karlsdótt-
ur, forstöðumanns greiningadeild-
ar Búnaðarbankans Verðbréfa,
hefur ríkt nokkur bjartsýni á
gjaldeyrismarkaði í kjölfar sam-
komulags aðila vinnumarkaðarins
í desember og yfirlýsingar rík-
isstjórnarinnar. Hún segir að
verðhækkanir í janúar hafi hins
vegar reynst rúmlega tvöfalt
meiri en meðalspár markaðsaðila
gerðu ráð fyrir, þannig að eðlilega
voru það mikil vonbrigði. Krónan
hafi veikst um 1,2% í töluverðum
viðskiptum, eða 10,2 milljörðum.
Viðskipti á skuldabréfamarkaði
hafi sömuleiðis verið mikil. Fjár-
festar hafi fært sig úr stuttum
óverðtryggðum bréfum yfir í
verðtryggð bréf og úr bréfum
með langan líftíma yfir í bréf með
stuttan líftíma. Þessar hreyfingar
segir Edda Rós að megi túlka
þannig að verðbólguvæntingar til
skemmri tíma hafi aukist og að
væntingar um að Seðlabankinn
lækki vexti hafi minnkað. Áhrif
birtingar vísitölunnar hafi því ver-
ið mikil í gær og ekki víst að þau
séu að fullu komin fram. Það hafi
þó alls ekkert skelfingarástand
myndast.
„Sögulega séð er þrýstingur á
gengi íslensku krónunnar yfirleitt
minnstur á fyrsta ársfjórðungi því
að vöruskipti við útlönd eru hag-
stæðust í byrjun árs,“ segir Edda
Rós. „Mikil þróun hefur hins veg-
ar orðið í gjaldeyrisviðskiptum á
síðustu árum og það hefur færst í
vöxt að fyrirtæki geri framvirka
samninga. Slíkir samningar draga
úr sveiflum inn- og útstreymis
gjaldeyris og því er alls ekki sjálf-
gefið að fyrsti ársfjórðungur í ár
verði krónunni jafnhagstæður og
áður.“
Edda Rós segir að stóran hluta
verðhækkananna í desember megi
rekja til opinberrar þjónustu.
Ljóst sé að allflestir liðir vísitöl-
unnar séu á töluverðu skriði.
„Það er afar mikilvægt að við
föllum ekki í þá gryfju að skýra
miklar verðhækkanir sífellt þann-
ig að hér sé um sérstök áhrif að
ræða sem endurtaki sig ekki í
næsta mánuði. Þegar slíkar skýr-
ingar hafa verið endurteknar í
marga mánuði er ekki um sérstök
áhrif að ræða lengur.
Mér finnst full ástæða til að
taka þessa þróun alvarlega. Það
er mikilvægt að við förum ekki
aftur inn í óvissuástand sem ein-
kenndi markaði fyrir áramót. Þró-
un næstu daga og viðbrögð
stjórnvalda munu ráða miklu þar
um,“ segir Edda Rós Karlsdóttir.
Enn þeirrar skoðunar að
hagkerfið nái betra jafnvægi
Ingólfur Bender, hagfræðingur
hjá Íslandsbanka, segir óhætt að
segja að vísitala neysluverðs fyrir
janúar sem birt var í gær hafi
komið aðilum á fjármagnsmarkaði
á óvart. Spáð hafði verið hækkun
á bilinu frá 0,2% til 0,5% frá des-
embergildinu. Raunin hafi hins
vegar orðið 0,9%.
„Sjá má af þróun bæði krón-
unnar og ávöxtunarkröfu skulda-
bréfa í kjölfar birtingar vísitöl-
unnar að hækkunin var ekki í takt
við það sem búist hafði verði við,“
segir Ingólfur. „Krónan lækkaði í
gær um 1,2% og verðbólguálag
ríkisskuldabréfa til tveggja ára
fór úr 3,28% í 3,74%. Hærra verð-
bólguálag endur-
speglar væntingar
um meiri verðbólgu á
næstu misserum en
áður var talið. Kem-
ur þar ekki síst til sú
óvissa sem þessi hækkun vísitölu
neysluverðs skapar fyrir stöðu
vinnumarkaðarins.
Auknar líkur eru á því að hið
rauða strik kjarasamninga haldi
ekki og þar með að framundan
séu meiri kostnaðarhækkanir en
áður var búist við. Gengislækkun
krónunnar endurspeglar sama
hlut þ.e.a.s. aukna vænta verð-
bólgu og óvissu um stöðu vinnu-
markaðarins.“
Ingólfur segir að meiri vænt
verðbólga á næstu mánuðum og
misserum dragi úr líkum á vaxta-
lækkun í bráð að mati markaðar-
ins. Þetta hafi mátt lesa út úr því
að stuttir óverðtryggðir vextir
hækkuðu í gær. Hann segir að
svo virðist sem þar sé ekki síst
horft í áðurnefndar kostnaðar-
hækkanir og óvissu á vinnumark-
aði. Fjárfestar séu hins vegar enn
þeirrar trúar að verðbólgan komi
til með að hjaðna hratt á árinu og
að Seðlabankinn lækki stýrivexti
sína samhliða. Verðbólguálag rík-
isskuldabréfa til eins árs sé 3,80%
og að frádregnu áhættuálagi megi
gera ráð fyrir að fjárfestar búist
því að verðbólgan yfir þetta ár
verði ekki nema um þriðjungur
þess sem hún var yfir síðasta ár.
„Væntingar um hjöðnun verð-
bólgunnar og lækkun vaxta á
næstu mánuðum og misserum er í
takt við okkar spár hér hjá Grein-
ingu ÍSB. Við spáum því að verð-
bólgan yfir þetta ár verði 3,5% og
að Seðlabankinn lækki stýrivexti
sína um ríflega 200 punkta á
árinu. Í því horfum við m.a. til
þess að gengislækkun krónunnar
yfir þetta ár ætti að verða minni
en yfir síðasta ár, framleiðslu-
spennan í hagkerfinu ætti að
hverfa og samhliða draga úr
launaskriði. Þá horfum við til þess
að dregið hefur úr verðbólgu í
viðskiptalöndunum og þar með
verðhækkunum innflutnings í er-
lendri mynt. Við erum því enn
þeirrar skoðunar að hagkerfið nái
betra jafnvægi að þessu leyti
þrátt fyrir þessa miklu hækkun
vísitölu neysluverðs nú,“ segir
Ingólfur Bender.
Gjaldeyrismál
spá 3,6% verðbólgu
Í fréttabréfinu Gjaldeyrismál,
sem Ráðgjöf og efnahagsspár ehf.
gefa út var í gær birt ný verð-
bólguspá, sem gerð er í ljósi vísi-
tölu neysluverðs sem birt var í
gær. Í spánni er gert ráð fyrir að
vísitala neysluverðs lækki í febr-
úar um 0,6% en hækki um 0,2% í
mars, um 0,5% í apríl og 0,4% í
maí. Þannig er gert ráð fyrir að
neysluverðsvísitalan muni verða
222,8 stig í maí og að verðbólgan
frá upphafi til loka ársins 2002
verði 3,6%.
Um spá Gjaldeyrismála um
lækkun vísitölu neysluverðs í
febrúar segir að það ríki meiri
óvissa um þá spá en áður vegna
spáskekkju nú. Þá segir að eins
og undanfarna mánuði séu margir
óvissuþættir í verðlagsmálum
bæði um hækkanir og tímasetn-
ingar. Þar standi uppúr þróun ol-
íuverðs og gengis og staða kjara-
mála. Spá Gengismála geri ráð
fyrir stöðugu gengi krónunnar
næstu mánuði.
Gjaldeyrismál segja að hækkun
vísitölu neysluverðs í janúar hafi
reynst langt umfram spá frétta-
bréfsins frá 17. desember síðast-
liðnum, en þar var gert ráð fyrir
að vísitalan myndi hækka um á
bilinu frá 0,1% til 0,2%, en raunin
varð 0,9%.
Segir í fréttabréfinu að verð-
lækkun á innfluttum varningi hafi
ekki komið fram í kjölfar geng-
ishækkunar krónunnar að undan-
förnu. Þá séu áhrif verðhækkana
sem ákvarðaðar séu af opinberum
aðilum umtalsverð. Hvað suma
liði varðar virðist þó um að ræða
hækkanir sem gengið gætu til
baka auk þess sem fróðlegt sé að
líta til áhrifa gengis.
Gengið veiktist
um 1,24%
Gengi íslensku
krónunnar veiktist
um 1,24% í gær.
Lokagildi gengisvísitölunnar varð
141,65 stig en var 139,90 stig í
upphafi dags.
Veltan á millibankamarkaði í
gær nam 10,2 milljörðum króna.
Gengi Bandaríkjadals var í lok
gærdagsins skráð á 102,50 krónur
og gengi evrunnar 91,70 krónur.
mun meira í síðasta mánuði en hagfræðingar höfðu spáð eða um 0,9%
ns hækka um ½% svo
a strikið“ haldi í maí
*
%+'$
 &),%+&%

-%.

/$.

 0$)1123

           6+ (3$ ?
@A
)**+&  
 

,-)./
)**012,*3./
)**4 "
55,*-./
/: + B?
<@A

) + ?< =@A
<
5% 9+ : ? ;@A

5  9 B5%+>: >?
@A


   ?< @A
)%+ :  ? ;@A
)4**# ,64./
)433#

,+-./
=C+ ?
=@A
;&(+  ? <@A
6? @A

 +  %?
@A
% + #$?
<@A
*3*% 

 ",36./
(45 6( )/$7$
8 D
@
D @
D =@
7-0.
D @
D ;@
9
1:
7**).
D @
73+.
763.
D @
D @
D @

@
D =@
D
@
7)4.
83*.
Gengi íslensku
krónunnar veikt-
ist um 1,24%
Ekki er ástæða
til að menn fari
á taugum
Morgunblaðið/Ásdís
ölur í janúar hækkaði neysluverðsvísitala um 0,9%.