Morgunblaðið - 02.03.2002, Blaðsíða 42

MINNINGAR
42 LAUGARDAGUR 2. MARS 2002 MORGUNBLAÐIÐ
✝ Helgi Jónssonfæddist í Bolla-
koti í Fljótshlíð 6.
apríl 1904. Hann
lést á Lundi á Hellu
20. febrúar síðast-
liðinn. Foreldrar
hans voru hjónin í
Bollakoti, Jón
Björnsson frá
Stöðlakoti í Fljóts-
hlíð, f. 24. febr.
1871, d. 27. okt.
1938, og fyrri kona
hans, Þórunn Teits-
dóttir, úr Fljótshlíð,
f. 29. júlí 1876, d.
15. sept. 1911. Albróðir Helga
var Teitur Júlíus trésmíðameist-
ari í Reykjavík, f. 21. júlí 1902, d.
26. ágúst 1992, kvæntur Rann-
veigu Guðjónsdóttur. Júlíus og
Rannveig áttu fjögur börn, þar af
létust tvö í æsku. Hálfsystkini
Helga, börn Jóns Björnssonar og
seinni konu hans Arndísar Hreið-
arsdóttur frá Stóru-Hildisey í
Austur-Landeyjum, f. 19. júní
1876, d. 17. okt. 1929, voru: 1)
Ragnar bóndi í Bollakoti, f. 4.
Stjúpbörn Hreiðars en börn Guð-
rúnar eru átta. 5) Þórunn hús-
móðir í Reykjavík og Hafnar-
firði, f. 19. maí 1919, fyrr gift
Leifi Guðlaugssyni verkamanni,
f. 1. apríl 1923, d. 6. des. 1993,
síðar Sigurgeiri Guðmundssyni
sjómanni, f. 8. ágúst 1924. Þór-
unn átti fimm börn með fyrri
manni, þar af er eitt látið, og eitt
barn með seinni manni. Hálfsyst-
ir Helga, dóttir Jóns Björnssonar
og Svanhildar Sveinsdóttur
vinnukonu úr Fljótshlíð, f. 1.
febr. 1864, d. 24. jan. 1936, var
Halla verkakona í Reykjavík, f.
18. ágúst 1898, d. 8. maí 1993.
Helgi ólst upp í Bollakoti.
Hann fór í áratugi í verið til
Grindavíkur, Vestmannaeyja og
Þorlákshafnar. Helgi tók við búi
í Bollakoti ásamt Ragnari bróður
sínum árið 1937 og bjó þar fé-
lagsbúi ásamt Ragnari og Þor-
björgu til 1985. Eftir búskapar-
lok flutti hann að fyrst að
Dvalarheimilinu Kirkjuhvoli á
Hvolsvelli, síðar að Dvalarheim-
ilinu Lundi á Hellu. Helgi hafði
góða söngrödd og söng í Kirkju-
kór Breiðabólstaðar- og Hlíðar-
endakirkju í marga áratugi.
Útför Helga fer fram frá
Breiðabólstaðarkirkju í Fljóts-
hlíð í dag og hefst athöfnin
klukkan 11.
ágúst 1913, d. 28.
febr. 1999, kvæntur
Þorbjörgu Björns-
dóttur frá Fagurhól í
Austur-Landeyjum,
f. 1. nóv. 1907, d. 11.
febr. 1993. Fóstur-
dóttir Ragnars og
dóttir Þorbjargar er
Vilmunda Guðbjarts-
dóttir, f. 24 mars
1935. 2) Þorbjörn
lengi bóndi á Grjótá í
Fljótshlíð en nú vist-
maður á Kirkjuhvoli
á Hvolsvelli, f. 22.
ágúst 1912, kvæntur
Helgu Þórlaugu Sveinsdóttur, f.
8. okt. 1925, d. 30. okt. 1992. Þor-
björn og Helga áttu fimm börn.
3) Sigurlaug húsmóðir í Reykja-
vík, f. 14. sept. 1915, gift Sigfúsi
Hannesi Ágústssyni forstjóra, f.
11. nóv. 1912, d. 15. nóv 1996.
Sigurlaug og Hannes áttu tvö
börn. 4) Hreiðar lengi bóndi í Ár-
kvörn í Fljótshlíð en síðast á Sel-
fossi, f. 19. jan. 1918, d. 14. sept.
1996, kvæntur Guðrúnu Sæ-
mundsdóttur, f. 24. júlí 1930.
Ég vil minnast látins heiðurs-
manns örfáum orðum. Helgi Jónsson
fæddist snemma á síðustu öld og
minni hans var óbrigðult fram í and-
látið. Hann var jafn vígur á að muna
það sem gerðist í gær og fyrir ára-
tugum. Hann vildi heldur tala um líð-
andi stund en sökkva sér niður í
minningar um gamla daga, en þegar
hann var spurður komu skýr svör.
Ég man eftir frásögn hans af jarð-
skjálftanum vorið 1912, þegar hann
var nýorðinn átta ára. Hann var
ásamt Júlla bróður sínum úti að leika
sér og voru þeir að hoppa yfir bæj-
arlækinn. Allt í einu reis bakkinn á
móti þeim og þeir misstu fótanna
þegar þeir komu niður. Þeir bræður
skildu ekki neitt í neinu og urðu
hræddir og hlupu heim að bænum,
en duttu oft á leiðinni. Þegar heim
kom sáu þeir að baðstofuþilið var
hrunið. Enginn slasaðist og fljótlega
var búið að koma baðstofunni í samt
lag og lífið gekk sinn vanagang á ný.
Helgi missti móður sína 1911. Faðir
hans kvæntist aftur og eignaðist
fimm börn með seinni konunni. Elst-
ur var Ragnar og urðu þeir Helgi að
heita má ævifélagar. Þeir tóku við
jörðinni Bollakoti í Fljótshlíð eftir
andlát Jóns föður þeirra árið 1937 og
bjuggu þarf félagsbúi til 1985. Ragn-
ar kvæntist Þorbjörgu Björnsdóttur
frá Fagurhól og bjuggu þau þrjú
undir sama þaki alla tíð. Helgi var
ókvæntur og barnlaus. Ragnar og
Þorbjörg eignuðust ekki börn sam-
an, en Þorbjörg kom þangað með
dóttur sína Vilmundu og systurdótt-
ur sína Elsu, þá er þetta ritar, árið
1941. Eftir það var heimilið aldrei
barnlaust, því að fjölmörg börn
dvöldu þar lengri eða skemmri tíma,
sum svo árum skipti. Þar fengu þau
gott veganesti út í lífið. Helgi, sem
var barnelskur, tók virkan þátt í upp-
eldi þeirra. Eitt þessara barna, Ólaf-
ur Þorri Gunnarsson, dóttursonur
Þorbjargar, og eiginkona hans Sig-
rún Þórarinsdóttir, tóku við, þegar
bræðurnir og Þorbjörg brugðu búi.
Helgi var sáttur við að fara frá Bolla-
koti og setjast að á Kirkjuhvoli, því
að hann vissi af jörðinni í góðum
höndum. Hann fylgdist með bú-
skapnum úr fjarlægð og gladdist yfir
dugnaði og myndarskap nýju ábú-
endanna.
Helgi átti heima í Bollakoti alla tíð
að undanskildum sextán síðustu ævi-
árunum, þegar hann dvaldi á heim-
ilum fyrir aldraða, fyrst Kirkjuhvoli,
Hvolsvelli og undir það síðasta á
Lundi, Hellu. Þar leið honum vel og
naut mikillar umhyggju og ástúðar
starfsfólksins, sem lagði sig fram um
að honum mætti líða sem best. Hann
var sjóndapur á síðari árum og háði
það honum talsvert, en hann heyrði
ágætlega og hlustaði mikið á útvarp
og fylgdist með öllu sem fram fór og
hans viðkvæma sál fann til með þeim
sem áttu um sárt að binda, hvort sem
það var í hans heimahögum eða fjar-
lægri heimsálfu.
Búskapur var hans aðalstarf.
Hann var dýravinur og annaðist dýr
af natni og nærgætni. Auk bústarf-
anna fór Helgi á vorvertíð um
margra ára skeið, oftast til Vest-
mannaeyja, Grindavíkur og Þorláks-
hafnar.
Helga var margt til lista lagt.
Hann var mjög hagur og listfengur.
Hann var smiður heimilisins og gerði
við hluti og bjó til nýja. Í tómstund-
um vann hann í tré myndir, mynd-
aramma, kistla og prjónastokka svo
að eitthvað sé nefnt. Hann risti fyrir
blómum, dýrum og mynstrum og
málaði síðan og lakkaði. Hann gaf
mér prjónastokk, skreyttan á þenn-
an hátt. Á honum er fangamarkið
mitt og ártalið 1976. Mér þykir ákaf-
lega vænt um þennan góða grip, sem
er til vitnis um þá umhyggju, sem
hann bar fyrir mér og mínum nán-
ustu alla tíð.
Þeim, sem kynntust Helga, er ekki
síður minnisstæð söngrödd hans.
Hann söng bassa í kirkjukór Fljóts-
hlíðar frá ungra aldri og fram undir
áttrætt. Hann hafði hljómfagra rödd
og beitti henni af nærfærni og mikilli
smekkvísi. Hann var lagviss og aldr-
ei heyrðist falskur tónn. Hann söng
oft við vinnu sína og tók gjarnan und-
ir söng í útvarpinu. Síðast heyrði ég
hann syngja fyrir um þremur árum.
Ég var stödd hjá honum um jólaleyt-
ið og það var verið að flytja jólasálm í
útvarpinu. Helgi brá ekki vana sín-
um og söng styrkri, hreinni röddu
bassann frá upphafi til enda, kominn
hátt á tíræðisaldur. Hann var ein-
lægur trúmaður og tjáði tilfinningar
sínar í söngnum.
Helgi lifði langan dag og var í hópi
elstu manna í Rangárvallasýslu er
hann lést. Hann skilur eftir sig góðar
minningar í hugum þeirra, sem
kynntust honum. Ég kveð Helga
með þakklæti fyrir umhyggjuna,
sem hann sýndi mér þegar ég var
barn og ætíð síðan.
Guð blessi minningu Helga Jóns-
sonar.
Elsa G. Vilmundardóttir.
Fortíðin er minning og fátt fær
henni haggað. Margt vekur upp
minningar sem hafa í för með sér
djúpar tilfinningar. Þegar ástvinur
fellur frá sækja minningarnar meira
á og hugurinn hvarflar til liðins tíma.
Fyrir rúmri hálfri öld rak mig alls-
endis óskyldan stelpuhnokka er ekki
hafði í önnur hús að venda inn á
heimili Helga í Bollakoti. Þar bjó
hann félagsbúi með Ragnari bróður
sínum og konu Ragnars, Þorbjörgu.
Þegar Þorbjörg kom til bús með
þeim bræðrum fjölgaði heldur betur
á bænum. Með henni komu ekki ein-
ungis ung dóttir hennar heldur
fylgdu henni einnig ungar frænkur
og aðrir óskyldir sem hún lagði sig
fram við að skjóta skjólshúsi yfir.
Telja má víst að þeir bræður Helgi
og Ragnar hafi ekki haft neitt á móti
þessum fósturdætrum sem dvöldu á
heimili þeirra til lengri eða skemmri
tíma. Þegar ég kom að Bollakoti tók
Helgi mig undir sinn verndarvæng
og annaðist sem besti faðir þau ár
sem við áttum samleið. Vildi hann
allt fyrir mig gera og lagði sig fram
um að gera bernskuárin sem
ánægjulegust. Ekki er hægt að segja
annað en ég hafi kunnað vel að meta
vinsemd hans og var honum ákaflega
fylgispök og má segja að ég hafi elt
hann út og inn eins og lamb. Við mat-
arborðið var mitt sæti hjá honum og
tók ég það afar óstinnt upp ef gestir
tylltu sér þar niður.
Á þessum árum fór Helgi á hverj-
um vetri í Verið sem á þessum tíma
var í Höfninni. Þessar verferðir
höfðu tíðkast lengi. Sagði hann mér
frá því að hans fyrstu verferð hefði
hann farið einungis 14 ára að aldri.
Fótgangandi úr Hlíðinni suður til
Njarðvíkur með fötin sín í poka. Þar
taldi hann sig heppinn því hann lenti
hjá góðu fólki sem ekki ofbauð hon-
um með vinnuhörku. Bóndinn gerði
út fjögra manna far og Helga verk
var að beita, gera að aflanum sem að
landi kom og sjá um féð. Hára því og
gefa af aflanum sem ekki var nýtt til
manneldis. Féð rak hann síðan á
morgnana á beit þar sem nú er
Keflavíkurflugvöllur og náði í það að
kveldi. Seinna var hann margar ver-
tíðir í Vestmanneyjum og þegar Þor-
lákshöfn varð útgerðarbær lá leiðin
þangað. Ljóst var að frásögum
Helga að þó oft hafi verið mikil vinna
í Verinu þá líkaði honum vel þar,
enda hafði hann gaman af því að
kynnast nýju fólki og blanda geði.
Sem barni var mér ákaflega í nöp við
Höfnina vegna þess að hún tók
Helga frá mér í svo langan tíma á
hverjum vetri. Þá var enginn til að
kenna mér nöfnin á stjörnunum og
spjalla um þær og allt milli himins og
jarðar á leiðinni í fjósið. Stjörnurnar
hafa alla tíð síðan verið mér hug-
leiknar og finnst mér enn í dag að
þær séu fallegastar séðar frá bæj-
arhlaðinu í Bollakoti.
Inni í litla austurherberginu hans
Helga reyndi hann að kenna mér
guðsótta og góða siði, en undir það
féll til dæmis að hlusta á útvarps-
messur án þess að masa á meðan.
Helgi söng síðan sálmana með enda
kunni hann þá alla utanbókar. Hann
hafði sérstaklega fallega bassarödd
og söng með kirkjukórnum í Hlíðinni
til mjög margra ára. Um jól og ára-
mót voru margar messur í Hlíðinni
og leyfði Helgi mér að koma með sér
til kirkju. Þá leiddumst við upp af-
leggjarann og biðum eftir því að
„boddí“-bíllinn kæmi. Þar var oft
glatt á hjalla og söng hver sá sem
betur gat á leið til kirkjunnar. Þegar
þar var komið fékk ég að vera hjá
Helga og kórnum og þótti mér þetta
hinar dýrlegustu stundir. Þetta voru
þó ekki einu stundirnar sem Helgi
söng fyrir sveitunga sína því hann og
Guðmundur í Fögruhlíð voru lengi
forsöngvarar og fánaberar á árviss-
um álfaskemmtunum í Goðalandi, en
það þótti mér mikils um vert og var
gríðarlega stolt af honum.
Söngurinn og félagsskapurinn í
kringum hann var Helga mikils virði
og talaði hann oft um söngæfingarn-
ar og hversu skemmtilegt var á þeim.
Sumum er það gefið að hafa lag á
börnum og það hafði Helgi svo sann-
arlega. Á veturna áður en hann fór í
Höfnina stytti hann mér stundirnar í
skammdeginu með því að kenna mér
að spila öll þau spil sem þá voru al-
gengust. Þó held ég eftir á að hyggja
að honum hafi aldrei þótt gaman að
því að spila og sýnir þetta enn
gleggra hversu góður hann var við
mig. Af þessum sökum beið ég í of-
væni á veturna eftir því að vertíðinni
lyki og taldi dagana þar til von var á
honum heim. En vertíðirnar voru
ekki það eina sem „stal“ Helga frá
mér því hann var oft fjarverandi í
lengri eða skemmri tíma við að að-
stoða sveitunga sína við að byggja
eða laga eitthvað innan húss eða ut-
an, þar sem hann var lagvirkur og
bóngóður. Þetta skilaði sér í því að
þegar sem mest var byggt í Hlíðinni
um miðja síðustu öld kom Helgi þar
við sögu á flestum bæjum. Við getum
gefið okkur að honum hafi þótt gam-
an að smíðavinnunni því hann hafði
mikla ánægju af því að skera út í tré
og eyddi hann flestum þeim frístund-
um sem ekki fóru í söngæfinar til
þess að tálga og eru til eftir hann
margir fallegir útskornir hlutir.
Hluti af þeim er nú varðveittur og
þegar ég handleik þá í dag velti ég
því fyrir mér hvernig honum var
kleift að gera svona vandaða hluti við
þær aðstæður sem hann hafði. Ekki
er vafi að hugur Helga hefði staðið til
náms í smíðum og útskurði ef hann
hefði haft tækifæri til.
Helgi hefði orðið 98 ára í apríl
næstkomandi. Alla tíð var hann
minnugur og þrátt fyrir háan aldur
fylgdist hann vel með öllum féttum
og vissi alltaf hvað var að gerast í
þjóðfélaginu.
Í dag er góður maður borinn til
grafar, ævi hans var runnin sitt skeið
en við sem eftir lifum erum ríkari af
því að hafa þekkt hann.
Kveðja
Birna.
Ljúfur ómur loftið klýfur,
lyftir sá um himingeim.
Þýtt á vængjum söngsins svífur.
sálin glöð í friðarheim.
(Jónas Jónasson.)
Í miðri Fljótshlíð á bökkum Þver-
ár stóðu eitt sinn fjórir bæir. Það var
gjarnan kallað niður á kotum. Ég var
fædd í Miðkoti, en sá bær er ekki
lengur til nema í minningunni. Helgi
Jónsson var fæddur í Bollakoti, nú er
langri lífsgöngu hans lokið eftir tæp
98 ár. Við höfðum sama útsýni, Þrí-
hyrning í norðri, Vestmannaeyjar í
suðri og fjallahringinn fagra til Þórs-
merkur. Að sumri til liðaðist Þverá,
sakleysisleg prýði í landslaginu, en
var hinn mesti vágestur þegar hún
var í ham. Síðan var hún beisluð og
þar sem hún áður rann eru nú sléttar
grundir notadrjúgar.
Mínar fyrstu minningar um Helga
eru frá vordögum 1930. Foreldrar
mínir reistu nýtt íbúðarhús í Mið-
koti. Þar kom Helgi ásamt fleirum
við sögu, rétti pabba hjálparhönd við
smíðar og fleira enda mjög lagtækur
maður.
Eftir að flutt var í nýja húsið fékk
Helgi eitt herbergi og varð heimilis-
maður hjá okkur um skeið. Í daglegu
tali var þetta herbergi kallað „Helga-
herbergi“. Þar geymdi hann sinn
jarðneska auð, sem var tvöfalda
harmonikkan og koffortið, sem hafði
að geyma leyndardóminn mikla, það
var ekki opnað í viðurvist forvitinna
krakka nema við sérstök tækifæri,
en þá var gjarnan tekinn upp brjóst-
sykurspoki, að gleðja litlu skinnin,
eins og hann kallaði okkur systkinin.
Í handraðanum geymdi hann myndir
af ungum stúlkum, þær voru úr Teof-
ani sígarettupökkum, við fengum að-
eins að líta á myndirnar en alls ekki
að snerta. Aftur á móti átti hann
myndir af íslensku Fossunum (skip-
um) sem honum var ekki eins annt
um. Þegar Helgi greip í nikkuna
voru jafnvel stigin dansspor, þá
mátti segja, það var í koti kátt. Helgi
sem var mjög músíkalskur og ljóm-
aði allaf þegar hann spilaði og söng.
Helgi fór í mörg ár á vetrarvertíð-
ir í Vestmannaeyjum, vann lengst af
í fiski hjá danska Pétri eins og hann
kallaði húsbónda sinn, hrósaði hon-
um og heimili hans, það gerði hann
reyndar með alla sína húsbændur.
Þegar Helgi kom heim um lokin
færði hann okkur systkinunum ein-
hverja gjöf sem hentaði hverju einu,
var því alltaf mikil tilhlökkun hjá
okkur, þegar Helgi kom. Það sem
hann hefði látið eftir sér, voru ný
gallaföt, ensk húfa og talkúm, sem
ilmaði vel. Hann var alltaf snyrtileg-
ur til fara og hreinlegur. Sögurnar úr
Eyjum fengum við að heyra og ég
held að hann hefði getað sagt þær
endalaust. Helgi var fjarska frásagn-
arglaður og hafði ég gaman af að
hlusta á hann, minnið var svo skýrt
og óbrigðult. Þegar foreldrar mínir
byggðu sér hús á Hvolsvelli kom
Helgi til hjálpar og alltaf sýndi hann
þeim sömu tryggðina.
Helgi varð bóndi í Bollakoti ásamt
bróður sínum Ragnari. Helgi giftist
ekki og eignaðist ekki börn, en þau
börn skyld, og vandalaus, sem með
honum dvöldu nutu kærleika hans og
HELGI
JÓNSSON

 




 

           
 


    
 


!" # $ %
& %  % 


  
 
  
 
  
  
' 
(   

 
   
)% 
  % 
* 
+,--
!"#
$%!!#