Morgunblaðið - 16.03.2002, Blaðsíða 59

MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 16. MARS 2002 59
vinnustaðar landsins, er í raun dag-
legt undrunarefni gesta háskólans.
Gjafaverkin skipta hundruðum og á
níræðisafmæli sínu, sumarið 1999,
treysti Sverrir tengsl listasafnsins
við rannsóknir og fræðimennsku
með því að stofna og fjármagna
rannsóknarsjóð fyrir íslenska mynd-
list, styrktarsjóð Listasafns Háskóla
Íslands.
Þótt Sverrir hafi hlotið sína list-
rænu skólun, eins og hann kaus að
orða það, í gegnum abstraktmál-
verkið, ekki síst með kynnum af
heimilisvininum Þorvaldi Skúlasyni,
þá var ekkert form, engin aðferða-
fræði í samtímalist svo framandi eða
djörf að ekki megnaði að vekja já-
kvæðan áhuga hans. Hann fylgdist
vel með nýlundu bæði í bókmennt-
um og myndlist, skeggræddi ný ís-
lensk skáldverk og keypti mynd-
verk fram á síðustu sýningu sem
hann sótti. Nálgun hans á listum var
í senn rökræn og tilfinningabundin,
ég hygg að fyrir Sverri hafi aðall
góðs sköpunarverks legið í skapandi
þrótti, fágun og einlægni, allt eig-
inleikar sem áttu sér samhljóm í
lund hans sjálfs. Í blaðaviðtali ekki
alls fyrir löngu ljóstraði þessi mikli
listunnandi því upp að myndlistin
hefði þó ekki verið aðalástríða sín í
lífinu, heldur einungis áhugamál
númer tvö, aðaláhugamálið væri
skógræktin.
Sverrir Sigurðsson var glæsileg-
ur maður, mörgum þótti sem hann
kallaði fremur fram í hugann mynd
af evrópskum aðalsmanni en borg-
firskum sveitadreng. Hann var
veiðimaður, um það vitnuðu upp-
stoppaðir fuglar og önnur dýr í um-
talsverðum mæli á heimili hans.
Sverrir lagði talsvert á sig til að
eignast þau verk sem hann hafði
áhuga á, hann hafði að sama skapi
gaman af góðum myndveiðisögum,
hvernig hann hefði næstum misst
gott verk og hvernig hann hefði á
endanum náð því aftur. Slík er hin
göfuga kúnst safnarans. Sverrir
tjaldaði þó aldrei listinni í of miklu
magni, þeim mun oftar skipti hann
um uppsetningar og naut þess að
ræða verkin eins og þau væru ný
hverju sinni, ekki síst hug Ingi-
bjargar til einstakra verka.
Sverrir Sigurðsson var kominn yf-
ir nírætt en varð þó aldrei gamall
maður í anda og hugsun. Hann var
framkvæmdamaður í þess orðs bestu
merkingu, sá sem hrinti hugmynd-
um í framkvæmd og hafði metnað og
framsýni til að láta drauma rætast.
Með virðingu og þakklæti.
Fyrir hönd Listasafns Háskóla Ís-
lands,
Auður Ólafsdóttir.
,,Héraðsbrest“ nefnir maður ekki
af litlu tilefni, en sannarlega eru efni
til þess nú þegar Sverrir Sigurðsson,
fyrrum forstjóri Sjóklæðagerðarinn-
ar, fagurkeri og mannvinur, hefur
kvatt þennan heim, í hárri elli og
saddur lífdaga. Við fráfall hans hafa
orðið fleiri en ein tímamót í íslensku
menningarlífi. Til dæmis var Sverrir
einn af síðustu tengiliðum við þann
hóp myndlistarmanna sem kenndur
hefur verið við septembermánuð.
Um leið var hann stórtækari, vand-
látari og veitulli safnari myndlistar
en dæmi eru um í íslensku menning-
arlífi. Sverrir leit hvorki á myndlist
sem fjárfestingu né ávísun á mann-
virðingar. Hún var honum ástríða.
Hann taldi sig einfaldlega hafa svo
gott af návistinni við góðar myndir
að hann gat ekki hætt að kaupa þær;
þannig varð hann smám saman öfl-
ugasti bakhjarl nokkurra helstu
myndlistarmanna okkar. Þar munaði
mest um vináttusamband þeirra
Þorvalds Skúlasonar, einstakt í
menningarsögu okkar. Jafnvel
mætti halda því fram að það hafi ekki
síst verið fyrir liðveislu Sverris að
myndlist Þorvalds og félaga hans
öðlaðist hljómgrunn meðal þjóðar-
innar. Á móti þakkaði Sverrir æv-
inlega Þorvaldi fyrir að hafa snúið
sér, harðsvíruðum iðnrekandanum,
til trúar á siðbætandi áhrif jafnvel
ströngustu abstraktlistar.
Svo mikil var þessi trú Sverris að
hann þreyttist ekki á að lána eða
gefa verkin sem hann keypti þangað
sem hann vissi af móttækilegum
mannsöfnuði: til listasafna, á bóka-
söfn, á heilsugæslur, í menntastofn-
anir. Á sjötta áratugnum keypti
Sverrir til landsins verk eftir nokkra
forkólfa franskrar abstraktlistar til
að gefa fjársveltu Listasafni Íslands.
Og svo brýnt þótti honum að fá
æðstu menntastofnun þjóðarinnar,
Háskóla Íslands, til að taka íslenska
myndlist alvarlega, að hann gaf skól-
anum hundruð myndverka og
ánafnaði honum fjölda verka til við-
bótar. Að ógleymdri stórri fjárhæð
sem hann gaf háskólasamfélaginu á
90 ára afmæli sínu, til að greiða fyrir
rannsóknum á íslenskri myndlist.
Þetta var nokkurs konar land-
græðsla, ekki óskyld þeirri sem hann
stundaði í kringum sumarbústað
sinn við Hafravatn.
Það var eiginlega varasamt að láta
hrífast af myndlist í kompaníi við
Sverri, því í framhaldinu gat maður
átt von á sendibíl utan af Sel-
tjarnarnesi með listaverkabók eða
mynd, kannski heilt olíumálverk. Og
engin leið að afþakka gjöf eða launa
greiða, nema særa hinn einlæga
höfðingja. Með fyrirheitum um sam-
eiginlegar bragðprófanir mátti þó fá
hann til að taka við flösku af góðu
maltviskíi.
Sverrir Sigurðsson var þegar
sestur í helgan stein þegar ég kynnt-
ist honum og Ingibjörgu Guðmunds-
dóttur, konu hans, fyrir sosum
tveimur áratugum. Þá var hann fyrir
löngu orðinn goðsögn meðal eldri
myndlistarmanna, en nánast óþekkt-
ur meðal almennings. Og sem ég rita
þessar línur verð ég þess áskynja að
hann hefur sniðgengið helstu ævi-
skrár, ættfræðibækur og uppfletti-
rit. Rétt eins og hann gerði ráðstaf-
anir til að tryggja að hann fengi að
hverfa úr þessum heimi án þess að
eftir yrði tekið.
Um sitt fyrra líf hjá Sjóklæða-
gerðinni vildi Sverrir sjaldnast
ræða, en iðnsagan segir mér að ára-
tugum saman hafi þetta merka fyr-
irtæki gallað upp þorra íslenskra
sjómanna. Gamall samstarfsmaður
hans sagði mér ennfremur að Sverr-
ir hefði verið harður í horn að taka í
viðskiptum, en um leið einstaklega
vinnusamur, sanngjarn og orðheld-
inn. Allt stóð eins og stafur á bók
sem hann lofaði. Manni verður hugs-
að til viðskiptasiðgæðis ungra ís-
lenskra fjármálamanna, sem þykir
sjálfsagt að ómerkja allt það sem
,,ekki er til á pappír“. Satt best að
segja bar ég nokkurn kvíðboga fyrir
því að hitta þau hjón. Var ekki Sverr-
ir eins konar holdgervingur íslenskr-
ar myndlistarsögu, áhorfandi að því
þegar sjálfur Muggur málaði myndir
sínar á æskustöðvum hans uppi í
Borgarfirði, samferðamaður og vin-
ur Ásmundar Sveinssonar og Gunn-
laugs Scheving til margra ára og sér-
stakur velgjörðarmaður Þorvalds
Skúlasonar? Og hafði ekki sá ungi
maður sem barði upp á hjá þeim
hjónum við Norðurströnd gert sig
beran að því að skrifa fremur ógæti-
lega um einhvern Septembermálar-
ann, góðvin Sverris, fyrir Dagblaðið?
Viðtökur þeirra Sverris og Ingi-
bjargar einkenndust af hlýrri hátt-
vísi og tilgerðarleysi sannra stór-
menna. Allar götur síðan þótti mér
þau hjónin vera jafnaldrar mínir, svo
vel fylgdust þau með fréttum, list-
viðburðum og bókmenntum og höfðu
eftirtektarverðar skoðanir á öllu sem
var að gerast. Eftir lát Ingibjargar
hélt Sverrir uppteknum hætti þeirra
hjóna að lesa sig skipulega í gegnum
helstu jólabækurnar.
Sérstaklega var lærdómsríkt að
skynja hve samstillt þau Sverrir og
Ingibjörg voru. Bæði voru skarp-
greind. En yfirvegun og alvara
Sverris hélst í hendur við heitt geð
og hispursleysi Ingibjargar. Að
ógleymdri kímnigáfu hennar, sem
stundum braust fram í sprenghlægi-
legum eftirhermum. Sjálfur sagðist
Sverrir ekki taka neinar meiri háttar
ákvarðanir, hvorki í myndlistarmál-
um sem öðrum málum, nema bera
þær undir ,,Ingibjörgu mína“. Ef til
vill segir það mest um hugarstyrk
Sverris, að hann skyldi ekki láta
deigan síga við lát þessa sálufélaga
síns. Sem fyrr virðist hann hafa sótt
nokkra hugfró í bækur og myndlist,
þræddi þá listsýningar eins oft og
hann gat, fyrst á hækjum og síðar í
hjólastól. Mestan áhuga hafði hann á
að fylgjast með því sem yngri kyn-
slóð listamanna var að gera, listmál-
arar á borð við Georg Guðna, Húbert
Nóa og Guðrúnu Einarsdóttur. Þeg-
ar kraftarnir fóru þverrandi horfði
Sverrir á myndlist í bókum eða á
myndböndum, sýslaði við að flokka
ljósmyndir af verkunum sem hann
átti og ýmsar heimildir um þau. Það
voru sérstök forréttindi að fá að
ræða um þessi verk við Sverri í litlu
stofunni við Bakkavör, þar sem í
fjarlægðinni blöstu við skúlptúrar
sem hann hafði látið stækka til að
gefa Seltjarnarnesbæ. Sverri var
ósýnt um að skýra hvers vegna sum-
ir listamenn höfðuðu til hans en aðrir
ekki. Oftast virtist val hans snúast
um það sem kalla mætti heilindi
listamannsins gagnvart viðfangsefn-
inu, og þá gilti einu hvort vélað var
um með abströktum eða fígúratífum
hætti. Frásögn og skreyti í myndlist
áttu heldur ekki upp á pallborðið hjá
honum. Líklega er þetta ekki slæm
lýsing á Sverri sjálfum.
En Sverrir hafði gaman af því að
kanna viðbrögð annarra við verkun-
um sem hann átti. Til dæmis fylgdist
hann með því hvernig sjúklingar á
Heilsugæslunni á Seltjarnarnesi
tóku myndunum sem hann lét
hengja þar upp. Ég heimsótti hann
einhvern tímann eftir níræðisafmæl-
ið og hafði hann þá breytt uppheng-
ingu á myndum í stofunni hjá sér og
búið sér til samkvæmisleik, þar sem
gestum og gangandi var boðið að
greiða atkvæði um myndirnar. Var
hann þá sérstaklega kátur vegna
þess að flest atkvæðin hafði fengið
mynd eftir Þorvald, sem var í miklu
uppáhaldi hjá honum sjálfum.
Vinfengi við þau Sverri og Ingi-
björgu var ígildi símenntunar. Þá
menntun get ég seint fullþakkað. Og
stór er þakkarskuld íslenskrar
myndlistar við þau bæði. Ættingjum
Sverris Sigurðssonar sendi ég hug-
heilar samúðarkveðjur.
Aðalsteinn Ingólfsson.
Sum mannanna verk hefja sig út
yfir tímann og verða þar með sígild.
Gæfan er í því fólgin að slíkt gerist af
og til þó með nokkurra alda millibili
sé. Hinir nafnlausu forfeður okkar
færðu sögurnar í letur, lærdóms-
menn miðalda héldu lífsneistanum í
þjóðinni gegnum áþján og hungur,
listvinir tuttugustu aldarinnar skildu
kjarnann frá hisminu í umróti alls-
nægtar og fánýtra hluta.
Aldirnar skila okkur þjóð, list og
sögu og grafa í gleymsku tísku og
þras líðandi stundar.
Ingibjörg Guðmundsdóttir og
Sverrir Sigurðsson voru listaverka-
safnarar af guðs náð. Með smekkvísi
og natni söfnuðu þau listaverkum
þriggja kynslóða myndlistarmanna á
tuttugustu öld. Svo samrýmd voru
þau í skoðun sinni og vali að gildi
hvers einstaks verks í safni þeirra er
eðlilegur hluti hinnar endanlegu út-
komu.
Í Háskóla Íslands sér nú stað
þessa mikla söfnunarverks þeirra.
Listasafn Háskólans er þrekvirki
sem unnið var af hjartans einlægni
en jafnframt endalausri kröfu um
ríkt innihald og gæði.
Að baki öllum sígildum menning-
arverðmætum býr hugur og hönd,
kröftug sköpun einstaklinga.
Líf Ingibjargar og Sverris var
sannkallað ævintýri. Samferðamenn
þeirra og vinir bestu myndlistar-
menn þjóðarinnar og góð fjölskylda
og niðjar.
Úrvinnsla þeirra úr þessum efni-
við er einstök og geymir afrek fyrir
komandi kynslóðir að njóta.
Ingibjörg og Sverrir eru dæmi-
gerð fyrirmynd orða höfunda Eddu-
kvæða.
Deyr fé,
deyja frændur,
deyr sjálfur ið sama;
En orðstír
deyr aldregi,
hveim er sér góðan getur.
Hildur Snjólaug Bruun,
Knútur Bruun.
Þegar afi Sverrir er nú kominn yf-
ir í betri heim er ekki hægt að minn-
ast hans án þess að nefna ömmu,
Ingibjörgu Guðmundsdóttur, en hún
lést 14.4. 1994, í sömu andrá.
Það voru forréttindi að vera
barnabarn Ingibjargar og Sverris.
Afi var sérstakur persónuleiki, fá-
máll og alvörugefinn innan veggja
heimilisins en hafði persónutöfra
sem létu engan ósnortinn allt fram á
síðasta dag. Amma var ákveðin og
glaðlynd kona sem lét hag fjölskyldu
og vina sitja í fyrirrúmi, að henni
hændust öll börn og unglingar.
Heimili ömmu og afa, fyrst við
Hringbraut, þá á Grenimel, þar sem
dæturnar Björg og Áslaug ólust upp
og síðar á Seltjarnarnesi, var ævin-
lega eins og ævintýri. Þar fóru sam-
an smekkvísi og hlýja ömmu og fjöl-
breytt safn listaverka á veggjum og
borðum, sem höfðu þann sið að vera
sífellt að færast úr stað, eftir því sem
afi bætti við safnið eða vildi fá betri
og nýrri sjónarhorn á verkin.
Sum verkanna voru þó nægilega
lengi á sama stað til þess að verða
samofin bernskuminningunum. Í
dag prýða þau veggi Háskóla Íslands
og þar hittum við þau nú eins og
gamla heimilisvini. Elstu minningar
okkar frá Grenimel tengjast ekki síst
höfundi margra þessara verka, Þor-
valdi Skúlasyni. Hann átti sinn stól á
skrifstofu afa. Þar notuðum við,
smákrílin, útskorna skrifborðið hans
afa sem líkamsræktarstöð og brölt-
um yfir tærnar á afa og Þorvaldi þar
sem þeir sátu og fengu sér einn og
tvo og ræddu um málverkið. Afi kall-
aði Þorvald sinn lærimeistara í list-
fræðum og eftirvænting hans var
einlæg í hvert sinn er nýtt verk leit
dagsins ljós.
Hjá ömmu mátti næstum allt, fara
í fataskápa og máta hatta, kjóla og
skartgripi, endurraða húsgögnum í
stofunni, föndra og lita og taka þátt í
jólabakstrinum. Já, það mátti
næstum allt hjá ömmu og afa nema
að fara illa með hlutina, og alltaf átti
að ganga frá eftir sig. „Hafðu stað
fyrir alla hluti og settu allt á sinn
stað,“ sagði amma. En þegar óvart
brotnaði leirtau eða litur fór í
gólfteppi var ekki gert veður út af
slíkum smámunum. Börn og lista-
verk fóru vel saman. Þannig var það
enn þegar börnin okkar hnýttu
snæri í höggmyndirnar fyrir tindáta-
æfingar og afa var skemmt enda var
þá komið enn eitt sjónarhornið á
listina.
Afi var kominn á sextugsaldurinn
þegar hann brá sér eitt sinn út fyrir
Reykjavík og festi kaup á landareign
sem fékk heitið Brekkukot. Þar naut
sín næstu fjörutíu árin bóndinn og
listamaðurinn Sverrir. Hann skapaði
ásamt ömmu sælureit með ærinni
fyrirhöfn. Á efri árum þeirra hjálp-
uðust þau að við hjólbörurnar, hún
togaði og hann ýtti. Trén voru börnin
hans. Hann undirbjó jarðveginn, sló
upp skjólveggjum og hlúði að þeim
eins og hvert þeirra væri dýrmætt
einkabarn. Eitt sinn fór hann með
okkur barnabörn sín tvö, sem hann
kallaði alltaf „litlu manneskjurnar“,
út í skóginn sem var byrjaður að
breiða úr sér á melnum. Þar tók
hann eplakjarna sem við vorum að
naga, gróf holu og setti ofan í.
„Hérna mun svo vaxa tré,“ og viti
menn, ári síðar var okkur sýnt tré
sem, að sögn afa, hafði vaxið upp af
eplakjörnunum. Í raun var þarna um
að ræða nokkurra ára gamalt
birkitré, en það ruglaði mann ekki í
ríminu á þeim árum því kraftaverkið
stóð fyrir sínu.
Dýrmætasti arfur okkar frá afa og
ömmu er það sem liggur að baki lífs-
verkum þeirra, bæði áþreifanlegum
og óáþreifanlegum. Hjálpsemi,
vandvirkni, virðing fyrir ávöxtum
erfiðisins og áræði. Það fetar enginn
í þeirra fótspor en það má jú alltaf
reyna.
Blessuð sé minning Sverris og
Ingibjargar. Vinum þeirra til
margra ára þökkum við trygga vin-
áttu og hlýhug, sem voru afa sérlega
dýrmæt síðustu árin.
Berglind og Ingibjörg
Hilmarsdætur.
Mínar elstu minn-
ingar snúast flestar
um pabba minn, þegar
ég faldi mig bakvið
stólinn hans á morgn-
ana þegar ég vaknaði
og skreið svo upp í fangið á honum,
hann þóttist ekki hafa tekið eftir
mér og var alltaf voða hissa.
Þegar við Dóra eltum hann í
gönguferðirnar hans.
Þegar ég sat hjá honum í
SIGURBJÖRN
SIGURÐSSON
✝ Sigurbjörn Sig-urðsson fæddist
á Brúará í Bjarna-
firði á Ströndum 23.
ágúst 1912. Hann
lést á Blönduósi 20.
febrúar síðastliðinn.
Útför Sigurbjörns
fór fram frá Blöndu-
óskirkju 2. mars sl.
geymslunni og horfði
á hann smíða og fór
svo með honum inn í
kaffi, ég reyndi mikið
að drekka svart kaffi
eins og hann.
Svo fór ég oft í vinn-
una til hans og horfði
á hann vinna, spjallaði
við hann, sat á pokun-
um með mjólkurduft-
inu þegar hann keyrði
þeim inn og staflaði
þeim upp.
Það eru svo margar
góðar minningar til að
rifja upp, en síðustu
árin var hann veikur og óskaði þess
helst að mega fara.
Nú veit ég að þér líður miklu
betur, pabbi minn, þú ert ekki
lengur veikur, haltur og leiður á að
bíða, nú færðu aftur að hitta öll
systkinin þín og ekki síst Baldur
bróður, Sibba og Bjössa.
Við söknum þín, bæði ég og
strákarnir mínir.
Þín dóttir,
Erla Sigurbjörnsdóttir.
Pabbi minn, okkur langar til að
kveðja þig með nokkrum fátækleg-
um orðum þar sem við gátum því
miður ekki verið við jarðarförina
þína vegna veikinda minna og veit
ég að þú fyrirgefur mér það.
Þegar ég rifja upp lífshlaup þitt
eftir að þú kynntist móður minni
og þið byrjuðuð að búa er það alveg
ótrúlegt, miðað við aðstæður sem
fólk þurfti að búa við á þeim tíma,
að þú skulir hafa komið upp átta
börnum. Ég veit að aðeins harð-
duglegum mönnum eins og þér
tókst það með nokkrum sóma.
Fyrst man ég eftir þér sem olíu-
bílstjóra og sagðir þú mér að það
hefði oft verið mjög erfitt starf,
sérstaklega yfir vetrartímann, þeg-
ar þú þurftir að fara upp í sveitir
með olíu á bæina og tóku slíkar
ferðir oft sólarhring án svefns. Þú
þurftir oft að beita brögðum til að
komast á áfangastað, keyra yfir
frosin vötn og harðfenni þegar all-
ar aðrar leiðir voru bannaðar.
Þessi tími var þér mjög erfiður en
samt varstu að byggja þitt fyrsta
einbýlishús á Mýrarbraut 7 á
Blönduósi.
Þegar þú varst búinn með húsið
hættirðu í olíunni og fórst að vinna
í Vélsmiðjunni Vísi og vannst þar í
fáein ár. Þar hafðir þú ekki nógar
tekjur og tókst að þér með þessari
vinnu næturvaktir í mjólkurstöð-
inni á Blönduósi og vannst þessi
störf saman um nokkurt skeið, en
það eru bara 24 stundir í sólar-
hringnum og þú þurftir að hætta í
öðru starfinu. Þú valdir að halda
áfram í mjólkurstöðinni og endaðir
þinn starfsferil þar.
Ég vil biðja þig endilega að taka
utan um Baldur bróður og Sigur-
björn son minn og alnafna þinn
þegar þú hittir þá.
Hvíl þú í friði.
Þinn sonur,
Sigurður.