Morgunblaðið - 04.04.2002, Blaðsíða 30

UMRÆÐAN
30 FIMMTUDAGUR 4. APRÍL 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ÝMSUM fannst
heldur óviðurkvæmi-
legt þegar Björn
Bjarnason, frambjóð-
andi í Reykjavík, líkti
bókhaldi Reykjavíkur
við bókhaldsóreiðu og
svindl Enron-fyrir-
tækisins í Bandaríkj-
unum. Virðist hann
þar vísa til m.a. að
skuldir Orkuveitu
Reykjavíkur eru ekki
færðar til bókar hjá
Reykjavíkurborg.
Rétt er að geta þess að
skuldir Orkuveitunnar
eru heldur ekki færðar
til skuldar hjá Hafnar-
fjarðarbæ þrátt fyrir að hann sé nú
1% eignaraðili að Orkuveitunni.
Skuldir borgarinnar og fyrir-
tækja hennar liggja ljósar fyrir. Við
getum því miður ekki sagt hið sama
um skuldir Hafnarfjarðarbæjar.
Milljarðaskuldbindingar eru ekki
færðar til bókar hjá Hafnarfjarð-
arbæ. Þar er um að ræða einka-
framkvæmdir á vegum bæjarins
þar sem skuldbindingar vegna
byggingarþáttarins einar og sér
nema um 6–7 milljörðum króna.
Eina haldbæra skýringin á því að
fara út í þessar einkaframkvæmdir
á vegum bæjarins er að fela hina
raunverulegu skuldastöðu hans fyr-
ir bæjarbúum. Að því leytinu til
væri nær að líkja fjármálum og
bókhaldi Hafnarfjarðarbæjar við
sukkið hjá Enron.
Þrátt fyrir skuldir Orkuveitu
Reykjavíkur stendur fyrirtækið
mjög vel eins og öllum ætti að vera
kunnugt. Við Hafnfirðingar eignuð-
umst nýlega 1% hlut í
Orkuveitunni og var
hann metinn á um 300
milljónir króna. Sam-
kvæmt því ætti mark-
aðsvirði Orkuveitunn-
ar að vera 30
milljarðar þrátt fyrir
allar skuldir. Við
Hafnfirðingar erum
stoltir af því að eiga
hlut í Orkuveitunni,
einu af öflugustu fyr-
irtækjum landsins. Við
erum þess fullvissir að
til þess komi aldrei að
bæjarsjóður Hafnar-
fjarðar þurfi að verja
skattfé bæjarbúa til að
standa undir fyrirtækinu frekar en
skattgreiðendur í Reykjavík. Jafn-
framt vitum við mætavel að við
munum greiða þessar skuldir niður
með orkukaupum frá Orkuveitunni,
líkt og grannar okkar í Garðabæ,
Kópavogi, Seltjarnarnesi og að
sjálfsögðu Reykvíkingar.
Það er því með ólíkindum ósvífið,
líkt og sjálfstæðismenn í Reykjavík
hafa haldið fram, að skuldir Orku-
veitunnar komi eitthvað við stöðu
borgarsjóðs að öðru leyti en því að
borgarsjóður mun væntanlega fá
milljarða greidda í arð frá fyrirtæk-
inu á ókomnum árum. Og nokkrar
krónur koma þá væntanlega í hlut
okkar Hafnfirðinga.
Hins vegar er ljóst að fyrir þær
einkaframkvæmdir sem Hafnar-
fjarðarbær hefur staðið fyrir munu
íbúar í Hafnarfirði greiða með
skattfé sínu að fullu á næstu árum
og áratugum en eignast ekkert í
þeim á sama tíma. Þessar skuld-
bindingar eru hins vegar faldar.
Það er Enron-leiðin. Það er gert í
þeim tilgangi að blekkja fólk.
Ég skora á Björn að kynna sér
bókhaldsmál Hafnarfjarðarbæjar.
Það er afar lærdómsríkt fyrir ný-
liða í sveitarstjórnarpólitík.Við
færum ekki okkar 1% í skuldum
Orkuveitunnar í bókhald okkar og
ekki trúi ég að Sjálfstæðisflokkur-
inn í Garðabæ geri það heldur með
sína hlutdeild. Né færum við til
skuldar hjá okkur skuldir Hitaveitu
Suðurnesja.
Annars ætti Björn Bjarnason
kannski frekar að halda sig við
skólamálin en fjármál sveitarfé-
laga. Grunnskólinn var í algjörri
niðurlægingu þegar sveitarfélög
landsins tóku við rekstri hans úr
hendi Björns Bjarnasonar, þáver-
andi menntamálaráðherra. Það hef-
ur kostað sveitarfélög landsins
milljarða króna að losa grunnskól-
ann úr þeirri spennitreyju sem
Björn Bjarnason hafði komið hon-
um í. Launakjör kennara voru með
þeim hætti að við blasti atgervis-
flótti úr stéttinni og allt skólastarf
var í fjársvelti. Um það eru flestir
sveitarstjórnarmenn sammála,
burtséð frá því hvar í flokki þeir
standa. Ekki vil ég óska Reykvík-
ingum þess að horfið verði aftur til
þess tíma þegar rekstur grunn-
skóla landsins var á hendi Björn
Bjarnasonar, þáverandi mennta-
málaráðherra og núverandi fram-
bjóðanda.
Enron – Björn
og Hafnar-
fjörður
Tryggvi
Harðarson
Skuldir
Ég skora á Björn,
segir Tryggvi
Harðarson, að
kynna sér
bókhaldsmál
Hafnarfjarðarbæjar.
Höfundur er bæjarfulltrúi í
Hafnarfirði og stjórnarmaður
í Hitaveitu Suðurnesja.
FÁTT hefur verið
meira áberandi í frétt-
um undanfarið en mál-
efni Landssímans.
Eitt af því sem þar
hefur verið frá greint
er starfslokasamning-
ur við Þórarin V. Þór-
arinsson. Samningur-
inn hefur ekki verið
birtur en meginatriðin
eru öllum kunn: Þór-
arinn heldur fullum
launum sínum út þann
tíma sem um var rætt
í samningi hans við
samgönguráðherra.
Hefur komið fram í
fréttum að jafnvirði
þessa sé um 37 milljónir króna.
Hér verður ekki rætt um rétt-
mæti þess að gera slíkan samning
við Þórarin. Um það er deilt. Ekki
verður því heldur haldið fram hér,
að ráðherrann hafi ekki haft vald
til þess að gera slíkan samning.
Þvert á móti tel ég víst, að ráð-
herrann hafi, í samræmi við lög,
haft til þess vald að semja við Þór-
arin og reyndar einnig til þess að
semja við Friðrik Pálsson um
þóknun fyrir stjórnarstörf. Þegar
þessir samningar eru gerðir er
Landssíminn að öllu leyti í eigu rík-
isins, undir stjórn þess og starfar á
ábyrgð viðkomandi ráðherra. En
hver var staðan eftir að Þórarni
var sagt upp? Hvaða rétt átti
hann? Og skal sérstaklega tekið
fram að hér er ekki spurt til þess
að öfundast út í nokkurn mann,
allra síst Þórarin.
ÞVÞ var í upphafi
ráðinn til fimm ára án
uppsagnarákvæða.
Honum er sagt upp og
í fjölmiðlum hafa verið
tilgreindar ástæður
eins og „trúnaðar-
brestur“. Forsætis-
ráðherra hefur áréttað
og skýrt nánar út hvað
um var að ræða. Er
allur málflutningur
stjórnvalda á þann veg
að Þórarinn hafi gerst
sekur um háttsemi
sem ekki hafi getað
leitt til annars en hon-
um yrði sagt upp
störfum og samningi við hann rift.
Í ljósi þess hefði mátt ætla, að eig-
endur Landssímans hefðu því bara
sagt manninum upp störfum og
sagt honum að éta það sem úti frýs.
En því var ekki að heilsa. Hann
fær full laun allt samningstímabil-
ið.
Og ber þá aldeilis nýrra við. Á
liðnum árum hefur ríkisvaldið
nokkrum sinnum lent í deilum og
málaferlum við starfsmenn sína
vegna ástæðulausra uppsagna. Þar
á meðal hafa verið menn, sem voru
á sínum tíma æviráðnir. Og þótt
dómstólar hafi komist að þeirri nið-
urstöðu, að ekki hafi verið um að
ræða lögmætar uppsagnir, hefur
enginn nokkru sinni fengið nema
sem svaraði broti af launum sem
hann ella hefði fengið sem eftir lifði
starfstímans.
Því spyr ég: Eru málalokin gagn-
vart ÞVÞ til marks um breytt við-
horf hjá almannavaldinu og
ábyrgðarmönnum þess? Er til
dæmis að vænta stefnubreytingar
hjá fjármálaráðuneytinu í deilum
við starfsmenn sína sem látnir hafa
verið víkja úr störfum en telja á sér
brotið? Eða hvernig má það vera, í
ljósi fjölda dómsniðurstaðna, að
ríkisvaldið lét ekki reyna á samn-
ing ÞVÞ fyrir dómstólum?
Hefur stefnu ríkisvaldsins í þess-
um efnum verið breytt?
Erum við allir
jafnir fyrir
lögunum?
Sigurður G.
Tómasson
Höfundur er fv. útvarpsmaður.
Kjör
Eru málalokin gagnvart
ÞVÞ til marks um
breytt viðhorf hjá
almannavaldinu? spyr
Sigurður G. Tómasson
í bréfi til
fjármálaráðherra.
NÝLEGA var hálft
ár liðið frá hryðju-
verkunum miklu í
New York 11. septem-
ber. Af því tilefni flutti
Bush forseti Banda-
ríkjanna ávarp, en
rúmum mánuði fyrr
hafði hann flutt þjóð-
inni fyrstu stefnuræðu
sína. Útgangspunktur
hans í bæði skipti var
að sjálfsögðu fyrr-
nefnd hryðjuverk.
Ræðurnar einkennd-
ust af sígildri banda-
rískri þjóðrembu
ásamt því barnalega
viðhorfi að allir sem eru andvígir
efnahagslegum heimsyfirráðum
bandarískra fyrirtækja láti stjórn-
ast af illmennsku einni saman.
Hana þurfi að berja úr fólki. Von-
lítið mun vera að koma heilaþvegn-
um fórnarlömbum þessa áróðurs í
skilning um annað, en þar sem enn
þrífst einhver snefill af frjálsri
hugsun ættu menn að reyna að ná
áttum og sjá hlutina í samhengi:
1. Loftárásin á viðskiptamiðstöð-
ina í New York var vissulega herfi-
legt grimmdarverk. En ef hún var
liður í stríði, eins og Bush heldur
fram, þá er mannfallið, tæp þrjú
þúsund manns, ekki ýkja mikið á
sögulegan mælikvarða. Taka mætti
mörg dæmi úr stríði, en hér skal
látið nægja að nefna loftárás
bandamanna á Dresden í lok síðari
heimsstyrjaldar. Þar drápust
minnst hundrað þúsund manns á
einni nóttu. Samt voru þar engin
hernaðarmannvirki, heldur var
borgin full af fólki sem var á flótta
undan Rauða hernum. Hið ein-
stæða við 11. september 2001 er
einkum að þetta var í fyrsta skipti í
sögunni sem banda-
rísk borg varð fyrir
loftárás.
2. Bush sagði árás-
ina einkennast af heig-
ulskap, af því enginn
lýsti víginu á hendur
sér. Þar var reyndar
ekki hægt um vik þar
sem sjálfir árásar-
mennirnir voru dauðir.
Það eru ekki raggeit-
ur sem fremja slíkt
sjálfsmorð, heldur öllu
fremur menn sem eru
sturlaðir af örvænt-
ingu eða hatri. Enginn
veit enn hvort ein-
hverjir aðrir skipulögðu árásina
þótt sumir kunni að hafa lýst vel-
þóknun á henni eftirá eins og
Osama bin Laden og Bobby
Fischer.
3. Sumir kölluðu þetta árás á
hinn „frjálsa heim“ eða hinn
„kristna heim“. Slíkt er fásinna.
Venjulegir íbúar hins fátæka og
kúgaða Þriðja heims hafa út af fyr-
ir sig ekkert á móti frelsi eða
kristni. Í þeirra augum er okkar
veröld aftur á móti hinn „ríki heim-
ur“, „vopnaði heimur“, „yfirgang-
sami heimur“, „hrokafulli heimur“
og þess vegna finnst þeim hann
vondur.
 Vissulega má kalla árásarmenn-
ina illgresi í samfélagsgarði
heimsins. En hverjir hafa ræktað
og vökvað þann garð? Það erum
við hér í Norðrinu með framferði
okkar. Í nokkrar aldir höfum við
setið yfir hlut Suðursins með ým-
iskonar arðráni í skjóli vopna-
valds, mútugjafa eða trúarbragða
og með því að hjálpa gjörspillt-
um leppum til valda, sem vinna
með hinum efnahagslegu ný-
lenduherrum fyrir misvænan
hlut í arðflettingunni.
 Bandaríkjamenn eru síst lakari
að eðlisfari en aðrir, hvort heldur
í norðri eða suðri, en Bandaríkin
eru nú á dögum voldugust meðal
hinna auðugu landa, og því bein-
ast sárindin öðru fremur að
þeim. Við bætist fjárhagslegur
stuðningur þeirra við lögleysur
og hryðjuverk Ísraelsstjórnar
gegn Palestínumönnum í hálfa
öld.
4. Flest okkar láta reyndar kúg-
un yfir sig ganga, en fáeinir fyllast
þvílíkri heift að þeir verða reiðu-
búnir til að fórna eigin lífi til að
hefna fyrir sitt fólk. Þetta á ekki
síst við þá sem hafa notið ein-
hverrar menntunar. Öðrum finnst
þeir blátt áfram engu hafa að tapa.
Það útskýrir meðal annars sjálfs-
morðsárásir Palestínumanna sem
stjórn Bandaríkjanna og Ísraels
virðist líta á sem eina saman ill-
mennsku.
5. Allir stjórnmálamenn eru háð-
ir þeim sem hafa komið þeim til
valda. Í Bandaríkjunum eru það
ekki nema að litlu leyti hinir form-
legu kjósendur. Kosningaþátttaka
er svo lítil að allan síðara hluta 20.
aldar voru forsetar Bandaríkjanna
kosnir af einungis þriðjungi til
fjórðungi þjóðarinnar.
Sigurvegarar kosninga eru eink-
um þau fyrirtæki sem fjármagna
með mestum árangri þá viðamiklu
skrautsýningu sem kallast kosn-
ingabarátta. Nýlegar fréttir um
ENRON-fyrirtækið eru engin und-
antekning, heldur miklu fremur
dæmi um alheimsreglu. Það er
hinsvegar undantekning að slíkt
komist upp.
Fjármagnendur þess frambjóð-
anda sem vinnur skrípaleikinn
hverju sinni heimta eðlilega sína
umbun hvenær sem færi gefst.
Áhrif eðalgyðinga í voldugum auð-
samsteypum og fjölmiðlum virðast
til dæmis valda því að enginn for-
seti Bandaríkjanna þorir að blaka
við Ísrael, jafnvel þótt hann kynni
að vilja það í hjarta sínu. Þess var
síst að vænta að maður af gerð
George W. Bush hefði einurð í sér
til þess.
6. Nýtt færi á slíkri umbun gafst
eftir hin hörmulegu óhæfuverk 11.
september, og hefur síðan blygð-
unarlaust verið notað. Allir sem
beinan eða óbeinan hag hafa af
hernaðarumsvifum sjá sér leik á
borði. Slá má tvær flugur í einu
höggi með því að hefja hernað gegn
öllum þeim sem andæfa efnahags-
legum heimsyfirráðum bandarískra
eða hnattrænna fyrirtækja. Ráðist
skal á þau ríki sem ekki makka
rétt. Byrjað var á Afganistan því
stjórn talibana átti sér skiljanlega
nánast enga formælendur. Síðan
má röðin koma að öðrum eftir
tilbúinni óvinsældaröð.
Auk þess skulu persónunjósnir
auknar um heim allan og hömlur
settar á starfsemi samtaka sem
ekki eru sömu fyrirtækjum þókn-
anleg. Það er veruleg hætta á al-
ræði hinna hnattrænu stórfyrir-
tækja. Hingað til hefur að mestu
tekist að misnota samúð manna um
heim allan með fórnarlömbum
árásarinnar 11. september til að ná
alþjóðlegri samstöðu um þessi
mannfjandsamlegu áform.
7. Ekki er trúlegt að undirrit-
aður sé eina mannskepnan sem
skilur þetta augljósa samhengi. Sá
skilningur sést hinsvegar naumast í
útbreiddustu fréttamiðlum heims-
ins, hér á landi helst í útvarps-
þáttum sem fáir heyra eða aðsend-
um greinum sem fáir lesa eins og
þessari. Ástæðan virðist sú að allir
stærstu fjölmiðlar heims eru háðir
fjárhagslegum bakhjarli, rétt eins
og stjórnmálamenn, hvað sem þeir
reyna að sverja af sér. Ofangreind
viðhorf henta ekki þeim sem hafa
hag af því að skilningur almennings
á samhengi hlutanna sé í minna
lagi. Fyrrnefnd framsetning Bush
forseta er þeim þóknanlegri og
best að augum sé lokað fyrir öðrum
sjónarmiðum. Ef einhverjir starfs-
menn þessara fjölmiðla vita betur,
hafa fæstir þeirra hátt um það.
Enn gildir því lýsing Stephans G.
Stephanssonar:
Hugstola mannfjöldans vitund og
vild er villt um og stjórnað af fám.
Vitund og vild
Árni Björnsson
Hryðjuverk
Það er veruleg
hætta, segir Árni
Björnsson, á alræði
hinna hnattrænu
stórfyrirtækja.
Höfundur er þjóðháttafræðingur.