Morgunblaðið - 13.04.2002, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. APRÍL 2002 39
SUMARIÐ 1809 kom ævin-
týrariddarinn til Íslands og
leysti landið um stund und-
an dönsku krúnunni svo forfeður okkar áttu eitt
sumar á landinu bláa í frjálsu og sjálfstæðu lýð-
veldi. Það launuðum við honum með hundadaga-
kóngsnafnbót. Fall Jörundar frá Íslandi var mik-
ið; hann var handtekinn í Englandi og fluttur í
hlekkjum til Ástralíu. Á Tasmaníu snerist lífs-
lukkan honum enn í hag, en kippti svo undan hon-
um fótunum aftur. Nú liggur leg hans undir litlum
garði í miðborg Hobart.
Soffía M. Gústafsdóttir bjó í Tasmaníu í sjö ár,
þar sem hún m.a. fetaði í fótspor Jörundar sem
bezt hún mátti.
„Jörundur var minn maður strax í skóla. Það
var eitthvað við sögu hans, sem gekk í augun á
mér; ævintýraþráin og dirfskan heilluðu mig. Og
ævintýraeyjan Tasmanía.
Henni kynntist ég af munni ömmu minnar.
Pabbi hennar var norskur skipstjóri og sigldi í
mörg ár á hverju ári til Ástralíu og kom til hafnar í
Tasmaníu, þar sem hann sótti meðal annars epli.
Jólaeplin voru lengi vel frá Tasmaníu í mínum
huga. Þessi langafi minn vildi svo setjast að í
Tasmaníu og hafði séð sér þar út land til epla-
ræktar í Huondal. En langamma mín vildi hvergi
fara frá Noregi. Þar með datt epladal-
urinn upp fyrir.
Amma mín var hins vegar ekki sátt
við þessa niðurstöðu. Hún hafði heillazt
af sögum pabba síns um þessa fjarlægu
eyju. Forlögin leiddu hana aftur á móti
til annarrar eyju; Íslands, þar sem hún
giftist og settist að. Og seinna sat ég
við ömmuknéð við Sundin og hlustaði á
dásemdir Tasmaníu.
Bæði Jörundur og Tasmanía viku
svo úr huga mér, en skutu þar aftur
upp kollinum, þegar ég var orðin gift
kona. Þá bauðst manninum mínum
fyrrverandi starf við laxeldi í Tasmaníu
og þegar það kom upp, hvarflaði aldrei
að mér að feta í fótspor langömmu
minnar og segja nei. Það kom ekki ann-
að til greina en að fara. Og þegar sú
ákvörðun var tekin barst upp í hend-
urnar á mér bók um Tasmaníu. Í þeirri
bók var kafli um Jörund og þar með var
hann kominn í farangurinn.“
Soffía fann epladalinn hans langafa
síns á Tasmaníu og eignaðist þar lítinn
búgarð. En hennar fyrsta verk var að
hefja leitina að Jörundi hundadaga-
kóngi. Hún byrjaði í fornbókaverzlun-
um og söfnum og síðan rakti hún þráð-
inn, eins langt og hún komst.
Til Tasmaníu kemur Jörundur í
hlekkjum 29. apríl 1826, 46 ára, dæmd-
ur maður í Englandi fyrir hvinnsku,
fjárhættuspil og fyllirí. En á siglingunni
suður eftir rís sól Jörundar enn einn
ganginn.
Skæð pest herjar á skipið og er læknirinn með
þeim fyrstu, sem hún leggst á og dregur til dauða.
Jörundur sat fyrir ferðina tvö ár í fangelsi, þar
sem hann starfaði í sjúkradeildinni. Nú kemur sú
reynsla honum vel og samferðamönnum hans til
góða. En áður en landi er náð í Tasmaníu veikist
skipstjórinn og mál æxlast svo, að Jörundur að-
stoðar þá, sem uppi standa, við að sigla skipinu til
hafnar.
Það vill nefnilega svo til, að þetta er ekki hans
fyrsta ferð til eyjunnar. Tuttugu árum fyrr kom
hann þangað sextán ára háseti og fór þá meðal
annars í land með þeim, sem völdu höfuðplássinu,
Hobart stað. Innsiglingin til Hobart er enn jafn-
varasöm og fyrir tuttugu árum, en margt á landi
er með öðrum brag, þegar Jörundur kemur þar
öðru sinni. Það fyrsta, sem mætir auganu, er að
Hobart er orðið vísir að þeirri borg sem Jörundur
sá sér aðeins fyrir hugskotssjónum tuttugu árum
áður.
Þegar kemur á bryggjuna er strax farið í að
flokka fangana tvo hópa; þá, sem á að hengja
strax, og hina, sem eiga að fara til Port Arthur, en
þar er illræmdasti fangastaður nýlendunnar sem
enginn sleppur frá. Til Port Arthur á Jörundur að
fara. En á bryggjunni kemur í ljós að þessi bjarg-
vættur fangaskipsins er bæði læs og skrifandi.
Það er ekki lítið þá á þessum stað. Jörundur er
tekinn út úr fangahópnum og honum fenginn
starfi við höfnina þar sem hann skal annast
birgðaskráningu.
Fljótlega kemst hann á snoðir um svindl og
svínarí sem hann tilkynnir yfirboðurum sínum og
kemur þar með upp um stórtækt þjófagengi. Nú
þykir mönnum sem verðlauna beri Jörund með
betri starfa og öðrum samastað en Port Arthur.
Það ber til að ungur Breti er með fjárfesting-
arfélag upp á vasann sem vantar að fá eyjuna
rannsakaða og kortlagða. Jörundur kann auðvit-
að á áttavita og það verður ofan á að hann er ráð-
inn leiðangursstjóri hóps fanga og frumbyggja til
að kortleggja ákveðin svæði á eyjunni. Þetta
reynist gífurlega erfið ferð; leiðangurinn lendir í
miklum hrakningum en Jörundur lýkur verkinu
og leiðir sína menn til baka. Hann skrifar merkar
skýrslur um störf leiðangursins; þ.á m. um nátt-
úrufar og náttúrugæði, sem hluthafar í fjárfest-
ingarfélaginu verða forríkir út á. Jörundi er laun-
aður greiðinn með sakaruppgjöf og hann
verðlaunaður með landskika og lögreglustjóra-
embætti í Ross.
Það embætti stendur þó stutt við í höndum
hans því hann reynist of röggsamur embættis-
maður. Hann berst gegn misnotkun á föngum,
sem málsmetandi menn höfðu lengi stungið und-
an til alls kyns starfa í sína þágu. Þar er ekki við
neina smákalla að eiga og Jörundur neyðist til að
segja af sér lögreglustjóraembættinu síðla árs
1833. Hann snýr sér þá alfarið að skrifum og
leggst hart gegn þeirri stefnu stjórnvalda að út-
rýma frumbyggjunum sem hann vill að menn læri
af og gangi til samstarfs við. Og hann semur orða-
bók yfir mál frumbyggja Tasmaníu. Einnig stofn-
ar hann blað, sem hann kallar Hobart Courier, og
ritstýrir af miklum móð.
„Ég hef aldrei getað séð Jörund sem þann fjár-
hættuspilara og fyllibyttu sem svo margir vilja
halda fram. Það sem mér finnst einkenna hann er
dirfska hans og hugkvæmni og um leið réttsýni og
samhygð með öðrum mönnum. Hann var þannig
karakter að hann sá hlutina í allt öðru ljósi en
samferðamenn hans. Hann var svo manneskju-
legur og hlýr. Og hann var nú aldeilis ekki að
skara eld að eigin köku, heldur vildi hann virki-
lega vinna öðrum gagn og leggja samfélaginu lið.
Hann var lýðræðissinni og konungstignin á Ís-
landi var ekki hans vegtylla; það voru aðrir, sem
titluðu hann svo. Sjálfur kallaði hann sig verndara
Íslands og vildi aðeins fara með völd þar til ís-
lenzkt þing hefði kosið landinu stjórn. Öll hans
verk í Tasmaníu voru sömu gerðar og þegar hann
hvatti Íslendinga til sjálfbjargar og sjálfstæðis.“
En þegar veraldarlukkan leikur fyrst við Jör-
und í lögreglustjóraembættinu leggjast örlögin á
aðra sveif. Jörundur kynnist írskri konu; Nóru
Corbett að nafni, og kvænist henni. Nóra hafði
verið í vist á Englandi en var sökuð um þjófnað;
barnið hennar var tekið frá henni, hún sett í fang-
elsi og svo flutt í sakamannanýlenduna hinum
megin á hnettinum.
Nóra er drykkfelld með afbrigðum og má Jör-
undur hafa sig allan við að stemma stigu við vand-
ræðaganginum í henni. Þau kynnast á stað, sem
heitir Vonin og akkerið og svo sannarlega reynir
Jörundur að vera von Nóru og akkeri. En allt kem
fyrir ekki og þá fellur hann sjálfur fyrir Bakkusi.
Nú hallar fljótt undan fæti aftur. Hinn 20. janúar
1841; ári eftir að Nóra deyr, deyr Jörundur úr
lungnabólgu; einstæður og heillum horfinn.
„Saga Nóru og Jörundar er mikið örlaga-
drama. Ég hef séð bréf, sem Jörundur skrifaði
brezkum yfirvöldum, þar sem hann biður um að-
stoð til að finna barn Nóru. Hann trúði því að
fengi hún barnið aftur myndi hún taka gleði sína á
ný og hætta að drekka.
En það varð ekki og ég held að þetta persónu-
lega stríð hafi að lokum orðið Jörundi um megn.
Hann átti það ekki til í sér að láta Nóru róa og
fyrst hann ekki gat bjargað henni úr klóm
áfengisþursins gekk hann einfaldlega sjálfur í
bjargið til hennar.
Eftir mikla leit fann ég staðinn þar sem Jör-
undur var lagður í ómerkta gröf. Þar er nú lítill
garður í miðborg Hobart. Ég heimsótti hann oft.
Og í þeim garði var mér alltaf gott að dvelja.“
Morgunblaðið/Þorkell
Jörundur og Nóra – Myndhöggvarinn Daniel Herbert hjó
myndir af Jörundi og Nóru í nyrðri væng Ross-brúarinnar.
Hann krýndi Jörund þeirri kórónu, sem hann aldrei vildi bera
í lifanda lífi.
Pílagríminn – Soffía M. Gústafsdóttir fetaði í fótspor Jör-
undar á Tasmaníu.
Eftir Freystein
Jóhannsson
freysteinn@mbl.is
…meður sóma og sann…
„Kristín var drifkrafturinn í að
koma þessu verkefni áfram, en hún
lést ári síðar. Það hlýtur að hafa ver-
ið henni mikils virði að skilja við fé-
lag sitt í endurnýjun lífdaga, með
nýtt og verðugt verkefni.“
Málefnum barnaspítala
haldið vakandi
Eftir að nýtt markmið félagsins
var samþykkt jókst félagafjöldi til
muna og ungar konur bættust í hóp-
inn. Þegar Barnaspítali Hringsins
var opnaður árið 1965 var stóru
markmiði félagsins náð, en áður
höfðu Hringskonur lagt fram fé til að
opnun barnadeildar gæti orðið að
veruleika árið 1957. Næstu árin ein-
beittu þær sér að börnum sem áttu
við geðröskun að stríða og aðstoðuðu
við uppbyggingu barnageðdeildar. Á
80 ára afmæli Hringsins var kveðið
upp úr með að þaðan í frá myndi
Hringurinn leggja allt sitt í að reistur
yrði nýr barnaspítali á lóð Landspít-
alans. „Í áranna rás hafa Hringskon-
ur með málflutningi sínum haldið
vakandi málefnum barnaspítala, þær
hafa unnið stórvirki við að tækja-
væða deildirnar eftir því sem nýjung-
um og tækni fleygir fram og þær
hafa kostað börn til lækninga erlend-
is þegar þörf krafði,“ segir Björg.
Draumurinn
verður að veruleika
Áslaug segir að allar götur síðan
1942 hafi aðalstefnumál og hug-
sjónamál félagsins verið að reistur
yrði sérhannaður barnaspítali með
þarfir barna, aðstandenda þeirra og
heilbrigðisstarfsfólks í huga. „Það
er því okkur mikið gleðiefni að þetta
mál skuli loks vera komið í höfn og
draumurinn að verða að veruleika.
Helsti styrkur Hringsins alla tíð
hefur verið eljusemi Hringskvenna
sem unnið hafa að þessu markmiði
félagsins af krafti á fórnfúsan hátt.
Sérstök er saga þeirra kvenna sem
ruddu brautina og þetta starf sýnir
hversu miklu er hægt að fá áorkað
ef staðið er saman.“
– En hvað veldur því að hópur
kvenna á nærri hundrað ára tímabili
vinnur að líknarmálum sem krefjast
mikils tíma?
„Velferð barna er okkur öllum
hjartfólgin,“ svarar Áslaug. „Það
sem sameinar krafta okkar er sú
sýn að við getum lagt eitthvað af
mörkum við að bæta aðstöðu og
hjúkrun sjúkra barna á Íslandi.“
– Hvað með framtíðarmarkmið
Hringsins, nú þegar bygging barna-
spítala er vel komin á veg?
„Það er miklum áfanga náð þegar
nýr Barnaspítali Hringsins hefur
risið. En góður spítali er ekki aðeins
bygging. Starfsemi hans byggist á
frábæru starfsfólki sem hefur yfir
að ráða góðum tækjabúnaði. Það
verður ávallt þörf fyrir stuðning við
rekstur slíks spítala, bæði við starfs-
fólk hans og endurnýjun á tækja-
búnaði. Því verkefni lýkur aldrei.“
s 50 milljóna króna gjöf til kaupa á búnaði
Morgunblaðið/Golli
ur öllum hjartfólgin. Það sem sameinar krafta
etum lagt eitthvað að mörkum við að bæta að-
a barna á Íslandi,“ segir Áslaug Björg Viggós-
ttir, formaður Hringsins.
nokkurra stofnfélaga Hringsins, fljótlega eftir síðustu aldamót. Á myndinni eru frá
dóttir, Kristrún Hallgrímsson, Ásta Hallgrímsson, Kristín Vídalín (fyrsti formaður
acobson), Ingibjörg Brands, dans- og sundkona (kona Guðmundar Eggertz sýslu-
Jónasson Hall, Elín Laxdal (dóttir Matthíasar Jochumsson) og Fredlukke f. Holten.
sstjórnin
gnum en
kinu það
ð öllum
942 var
efnis að
ðis beita
yrði upp
við heil-
aka þátt
ala með
andspít-
rnadeild
n unnið
ans. Árið
din í sitt
vestur-
ur heitið
ingsins í
ið helsta
styrktaraðilann. Báðar þessar
barnadeildir bjuggu Hrings-
konur húsgögnum og öðrum
búnaði; en einnig lét Hringur-
inn margar milljónir í sjálfa
bygginguna.
 Geðdeild Barnaspítalans við
Dalbraut fékk allt innanstokks
frá Hringnum við opnun 1971
og þegar vökudeild var endur-
nýjuð 1976 áttu Hringskonur
þátt í að búa hana út.
 Hringskonur munu leggja fjár-
muni í byggingu nýs Barna-
spítala Hringsins sem ráðgert
er að verði opnaður í haust. Þá
munu þær einnig leggja til fjár-
magn til búnaðar á sjúkrastof-
um og tækjakaupa sjúkrahúss-
ins. Þetta er því í fjórða sinn
sem Hringskonur gefa fé til
kaupa á rúmum og búnaði fyrir
barnaspítala.
gsins