Morgunblaðið - 16.04.2002, Síða 31

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 16. APRÍL 2002 31
www.oo.is
Opið laug. 11-16 Kerrur - 20 gerðir VIKUTILBOÐ Graco kerra 6.990Kerruvagnar - 7 gerðir Bílstólar - 15 gerðir
T
IL
B
O
Ð
á
b
ar
n
ar
ú
m
u
m
e
r
en
n
í
g
an
gi
Í REGLUGERÐ
nr. 227/1991 um
sjúkraskrár og
skýrslugerð er sú
skylda lögð á lækni að
halda sjúkraskrá um
hvern einstakling sem
hann tekur til með-
ferðar. Sjúkragögn
hafa verið tölvuskráð í
heilsugæslunni í ára-
raðir og hjá starfsfólki
hennar er mikil þekk-
ing á tölvuskráningu.
Á sjúkrahúsum er
tölvuskráning ekki
eins almenn og í
heilsugæslunni. Vax-
andi tölvuskráning fer
fram hjá sjálfstætt starfandi sér-
fræðingum. Vandinn er bara sá að
hver læknir er að skrá í sínu horni
og upplýsingarnar nýtast illa fyrir
sjúklinginn, aðra lækna og heil-
brigðiskerfið. Í dag eru til margar
sjúkraskrár um hvern einstakling
og ef hann flyst á milli lækna eða
stofnana þarf að gera nýja sjúkra-
skrá og skrá í hana gögn sem þeg-
ar hafa verið skráð annars staðar
kannski mörgum sinnum! Það eru
því engin almenn rafræn samskipti
á milli lækna, heilbrigðisstofnana,
rannsóknastofa og apóteka. Upp-
lýsingaflæði á milli lækna í heil-
brigðiskerfinu er nær eingöngu á
pappír (allir lyfseðlar, læknabréf,
rannsóknaniðurstöður) og ætti það
að tilheyra fortíðinni. Það er orðið
löngu tímabært að koma á einni
rafrænni sjúkraskrá. Kostir henn-
ar eru fyrst og fremst fyrir sjúk-
linginn sjálfan en ótvíræðir fyrir
heilbrigðiskerfið og þá lækna sem
hann leitar til. Aðalatriði er að
sjúklingurinn ráði því hverjum
hann gefur aðgang að sjúkra-
skránni. Ég vil að læknir þurfi
skriflegt leyfi sjúklings til þess að
fá aðgang að öllum gögnum um
hann í sjúkraskránni. Ef sjúkling-
urinn vill það ekki þá verður lækn-
ir sem hann hefur samskipti við
samt að hafa aðgang að: 1) grunn-
upplýsingum frá Hagstofu um per-
sónu hans og fjölskyldu 2) upplýs-
ingum um lyfjanotkun 3)
aðvaranaskrá (ofnæmi o.fl.) 4)
rannsóknaniðurstöðum 5) sjúk-
dómaskrá hans (sjálfum greining-
unum en ekki texta sem kann að
hafa verið skráður í sjúkraskrána
vegna sjúkdómsgreininganna).
Tölvukerfið mun halda skrá yfir þá
lækna sem skoða sjúkraskrár og
aðvara ef einhver er að skoða þar
eitthvað sem hann á ekki að vera
að skoða. Læknir verður þó alltaf
að hafa óheftan aðgang að þeim
gögnum sem hann hefur sjálfur
fært í sjúkraskrána. Ábyrgum eft-
irlitslækni sem landlæknir tilnefnir
verði falið að gæta hagsmuna sjúk-
lings í þessum efnum. Sjúkling-
urinn sjálfur á alltaf að hafa að-
gang að eftirlitsskránni. Í einni
sjúkraskrá verður: EIN lyfjaskrá
(lækni alltaf ljóst á hvaða lyfjum
sjúklingurinn er og hver hefur
ávísað þeim og hvenær) EIN rann-
sóknaskrá (engin endurtekning á
nauðsynlegum rannsóknum og
minni óþægindi fyrir
sjúklinginn og sparn-
aður fyrir hann og
ríkið. EIN aukaverk-
anaskrá (mjög mikil-
væg og getur skipt
sköpum). EIN aðvar-
anaskrá (mjög mikil-
væg fyrir sjúklinginn).
EIN bólusetningaskrá
(mjög mikilvæg). EIN
sjúkdómsgreininga-
skrá. Ef heilbrigðisyf-
irvöld vilja eina
sjúkraskrá á Íslandi
fyrir sérhvern sem
samband hefur við hið
ríkisgreidda heilbrigð-
iskerfi þá verður það
mögulegt á næstu árum. Þessar
hugmyndir um eina sjúkraskrá
(sem eru ekki nýjar) hef ég kynnt
hjá Heilsugæslunni í Reykjavík og
vil ég stefna að því að gera eina
sjúkraskrá fyrir alla sem skráðir
eru á heilsugæslustöðvarnar og ég
er viss um að fleiri koma í kjölfarið
og vilja vera með. Síðar má tengja
við skrána: alla heimilislækna, öll
apótek, alla sérfræðinga, allar
rannsóknastofur, allar göngudeild-
ir, allar bráðadeildir, allar fæðing-
ardeildir. Læknar sjúkrahúsa
hefðu líka aðgang að miðlægu
skránni og skráðu í hana rann-
sóknaniðurstöður, greiningar og
meðferð sem sjúklingur fengi á
sjúkrahúsum. Ein sjúkraskrá mun
að mínu mati auka öryggi fyrir
sjúklinginn því þannig hefur lækn-
irinn sem hann leitar til á hverjum
tíma alltaf aðgang að nýjustu upp-
lýsingum um hann. Með einni
sjúkraskrá mun rannsóknum
fækka, lyfjanotkun minnka og
aukaverkanir verða færri og hægt
verður að draga úr misnotkun
lyfja. Ég er sannfærður um það að
fyrirbyggjandi fræðsla og meðferð
sjúkdóma mun batna og að læknar
munu hafa enn betri möguleika á
því en áður að bæta heilsu skjól-
stæðinga sinna ef ein sjúkraskrá
verður að veruleika. Það er mín
sannfæring að peningum ríkisins
verður betur varið og kostnaður
mun minnka. Ég vil að lokum taka
það sérstaklega fram, að það að
koma á einni sjúkraskrá fyrir
hvern einstakling hefur ekkert
með miðlægan gagnagrunn á heil-
brigðissviði að gera, sem er allt
annað mál og annars eðlis.
Ein rafræn
sjúkraskrá og
notkun hennar
Samúel J.
Samúelsson
Höfundur er yfirlæknir, sem vinnur
að upplýsingatæknimálum hjá
Heilsugæslunni í Reykjavík.
Sjúkraskrár
Aðalatriði er að
sjúklingurinn ráði því,
segir Samúel J.
Samúelsson, hverjum
hann gefur aðgang
að sjúkraskránni.
SIGRÚN Helga-
dóttir, M.Sc. í stýringu
náttúruauðlinda, ritar
grein í Morgunblaðið
6. mars s.l. sem hún
nefnir „Námugröftur
við Kárahnjúka“.
Grein hennar er hóf-
samlega orðuð og laus
við þau stóryrði sem
oft fylgja umræðum
um virkjunarmál hér á
landi. Það er henni til
sóma.
Í greininni kvartar
Sigrún yfir því að í
umræðunni um vatns-
aflsvirkjanir á Íslandi
séu notuð „röng eða hálfsönn orð“
um auðlindir og flokkun þeirra.
„Ekki síst er orðið „endurnýjanleg-
ur“ misnotað“, segir hún. Vel má
taka undir það með henni að skil-
merkileg notkun orða og hugtaka
er mikilvæg fyrir alla skynsamlega
umræðu. En ekki verður sagt að
orðanotkun hennar sjálfrar í grein-
inni sé öll mjög skilmerkileg. Þann-
ig notar hún orðið „ótakmarkaður“
í óvenjulegri og afar þröngri merk-
ingu, þ.e. ótakmarkaður í tíma, var-
anlegur. Hún segir „Vatnsorkan
telst líka endurnýjanleg eða ótak-
mörkuð….“. Hér hefði farið betur á
að segja „… endurnýjanleg, þ.e.
varanleg eða ótæmandi“. Því að
vatnsorkan er engan veginn ótak-
mörkuð að magni til. Náttúrufegurð
er heldur ekki ótakmörkuð auðlind
að umfangi, en hún er hinsvegar
varanleg, gengur ekki til þurrðar.
Um kol sem náttúruauðlind
bendir Sigrún réttilega á að „magn
þeirra er takmarkað og eyðist þeg-
ar af því er tekið“. Ennfremur segir
hún um kolin: „Vinnsla og nýting
kola veldur miklum umhverfis-
spjöllum. Heilu fjöllin eru grafin út
og vinnsla, flutningur og brennsla
kolanna veldur mengun“. Það er
rétt. Mikil röskun verður því í hvert
skipti sem ný náma er opnuð. Ein-
stakar námur endast aðeins nokkra
áratugi. Þetta skiptir mestu máli
fyrir umhverfisáhrifin af sjálfri
vinnslunni. Þá eru umhverfisáhrif
brennslunnar eftir. Það er út af fyr-
ir sig líka rétt að kolin eru tak-
mörkuð sem orkulind á jörðinni, en
magn þeirra er samt gífurlegt. Nú-
verandi þekktur vinnsluverður
kolaforði endist í margar aldir með
núverandi notkun og enn hafa
áreiðanlega engan veginn öll
vinnsluverð kol fundist.
Í framhaldi af þessu víkur Sigrún
að Kárahnjúkavirkjun og segir:
„Áróðursmeistarar tala stöðugt um
að með virkjun við Kárahnjúka sé
verið að nýta „endurnýjanlega
hreina orku“. Þetta er misvísandi
orðalag svo ekki sé meira sagt. Lón
Kárahnjúkavirkjunar drekkir end-
urnýjanlegri gróðurauðlind. Aurinn
í gruggugu jökulfljótinu sest til í
lóninu, fyllir það og gerir það ónot-
hæft…“. Og nokkru síðar segir
hún: „Nýting landsins á þennan
hátt minnir einnig á námugröft að
því leyti að hver náma er aðeins
notuð í takmarkaðan tíma en verð-
ur síðan ónothæf. Þegar lón við
Kárahnjúka fyllast af auri verða af-
komendur okkar að leita orku ann-
ars staðar. Landið sem eftir stend-
ur verður þá eins og hver önnur
yfirgefin og ömurleg kolanáma og
ónothæf til endurnýj-
anlegrar nýtingar, svo
sem beitar eða nátt-
úruskoðunar“.
Það er rétt hjá Sig-
rúnu að bæði kolanám-
ur og Kárahnjúka-
virkjun eyða gróðri á
því landi sem fer undir
mannvirki, þar með
talið lón virkjunarinn-
ar. En munurinn á
kolanámu og Kára-
hnjúkavirkjun er samt
mikill. Kolanáma tæm-
ist á nokkrum ára-tug-
um. Þá þarf að opna
nýja námu með til-
heyrandi landsskemmdum, enn
nýja eftir fáa áratugi í viðbót og svo
koll af kolli. En orkugjafi virkjunar-
innar, Jökla, heldur áfram að renna
um þúsundir ára. Þetta er mun-
urinn á tæmanlegri og ótæmandi
orkulind. Til að vinna úr kolum
jafnmikla raforku og Kárahnjúka-
virkjun skilar þyrfti að brenna 1,5
milljón tonnum af kolum á ári, eða
sem svarar ársframleiðslu miðl-
ungsstórrar kolanámu í Bandaríkj-
unum. Rétt er að lón virkjunar-
innar fyllist á 400 árum. Yfir þann
tíma þyrfti að opna margar kola-
námur til að fá jafnmikla raforku
og frá henni. Umhverfisröskunin af
því yrði margföld á við þá sem
Kárahnjúkavirkjun hefur í för með
sér.
Til viðbótar við hana koma svo
áhrifin af brennslu allra þessara
kola, sót, brennisteinssambönd,
köfnunarefnissambönd og síðast en
ekki síst gróðurhúsalofttegundir,
fyrst og fremst koltvísýringur. Við
brennslu á 1,5 milljónum tonna af
kolum á ári losna um 4 milljónir
tonna af koltvísýringi á ári; 21%
meira en öll losun Íslendinga á
gróðurhúsalofttegundum innan-
lands var árið 2000, þar með talin
losunin frá orkufrekum iðnaði hér á
landi. Í samanburði við þetta er los-
un koltvísýrings frá uppistöðulóni
Kárahnjúkavirkjunar hverfandi, um
0,2% af losuninni frá kolastöð.
Kárahnjúkavirkjun ein sparar
þannig heiminum nokkru meiri
koltvísýring á ári hverju en öll los-
un Íslendinga innanlands var árið
2000, borið saman við að jafnmikið
rafmagn væri framleitt í kolastöð.
Það er því vissulega afgerandi
munur á Kárahnjúkavirkjun og
kolanámum.
Of snemmt er að spá um það
hvað verði um virkjunina að 400 ár-
um liðnum. Sá kostur er þó aug-
ljóslega þá fyrir hendi að leggja
hana niður. Hún hefur þá marg-
borgað sig fyrir löngu. Vert er líka
að minna á að enda þótt við ráðum
ekki í dag yfir tækni til að fjarlægja
aurinn úr lóninu með hagkvæmum
hætti er ekki þar með sagt að svo
verði einnig að 400 árum liðnum.
Við getum ýmislegt í dag sem menn
gátu ekki á dögum Guðbrandar
Hólabiskups.
Kolanámur og
Kárahnjúkar
Jakob Björnsson
Orkumál
Það er því vissulega,
segir Jakob Björnsson,
afgerandi munur á
Kárahnjúkavirkjun og
kolanámum.
Höfundur er fyrrverandi
orkumálastjóri.