Morgunblaðið - 20.08.2002, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 20. ÁGÚST 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
FRÁRENNSLI á Suður-landi er víða í ólestri, sam-kvæmt skýrslu starfshópslandbúnaðarráðherra,
Guðna Ágústssonar, um salmonellu
og kamfýlóbakter í dýrum og um-
hverfi á Suðurlandi. Það þýðir
m.ö.o. að skólp og annað afrennsli
frá mannabyggð, t.d. frá þéttbýlis-
stöðunum Selfossi, Hellu og Hvols-
velli, mengar víða yfirborðsvatn, s.s.
vatn í tjörnum, lækjum, ám og
skurðum, á Suðurlandi. Þetta sama
yfirborðsvatn er oft í nánd við eða
rennur í gegnum beitarlönd dýra og
getur því valdið sýkingum í skepn-
um og þar með mönnum. Talið er að
þetta ástand, sem þarna er lýst,
gæti verið svipað á öðrum stöðum á
landinu en það er þó ekki síst alvar-
legt á Suðurlandi þar sem það svæði
er stærsta matvælaframleiðslu-
svæði landsins.
Í skýrslunni segir m.a. um ástand
þessara mála á Suðurlandi.
„ …Kom í ljós að til eru bæir þar
sem engin rotþró finnst og skólp frá
íbúðarhúsum fer beint í næsta
skurð sem einnig er ætlað að sjá
húsdýrum fyrir drykkjarvatni í
haga. Auðvelt er að sjá fyrir sér
ákveðna hringrás í hættulegum ör-
verum í slíkum tilfellum.“ Guðni
Ágústsson landbúnaðarráðherra
segir í samtali við Morgunblaðið, að
þótt mörg sveitarfélög hafi fært frá-
veitumálin til betri vegar frá því
skýrslan var unnin, líti hann svo á að
menn verði í öllum sveitarfélögum
að hafa það fyrir forgangsverkefni
að koma fráveitumálunum í lag.
Rétt er að taka fram áður en
lengra er haldið að umrædd skýrsla
er afrakstur vinnu starfshóps sem
landbúnaðarráðherra skipaði í febr-
úar árið 2000 en verkefni hópsins
var að gera viðamikla úttekt á lífríki
og umhverfismálum á Suðurlandi.
Formaður starfshópsins var Hall-
dór Runólfsson yfirdýralæknir.
Ástæða þess að ráðherra skipaði
hópinn er sú að frá haustinu 1999 og
fram til haustmánaða 2000 komu
endurtekið upp salmonellusýkingar
í búfé; hestum, nautgripum, sauðfé
og svínum á Suður- og Suðvestur-
landi. Til dæmis veiktust og drápust
kýr á stórbúi í Djúpárhreppi í des-
ember 1999 og við ítarlega rannsókn
fannst salmonella í um 40% sýna úr
nautgripum á bænum.
Þá drápust hross og
kind á bæ í Ásahreppi af
völdum salmonellu á
svipuðum tíma og í lok
ársins 1999 greindist
salmonella í hestum,
nautgripum og hundum á bæ í
Rangárvallahreppi.
Þar sem Suðurland er stærsta
matvælaframleiðslusvæði landsins,
eins og áður sagði, með mjólkurbú,
sláturhús og fiskvinnslustöðvar með
útflutningsleyfi, þótti ástæða til
þess að reyna að finna þær smit- og
mengunarleiðir sem kynnu að vera
til staðar á svæðinu. Í skýrslunni
segir: „Framleiðsla þessara afurða-
stöðva [á Suðurlandi] bæði fyrir inn-
lenda og erlenda markaði gæti verið
í húfi ef ekki tekst að halda sýking-
um af völdum þessara baktería
[salmónellu og kamfýlóbakter] í
skefjum.“
Á vegum starfshópsins voru tekin
sýni til ræktunar fyrir salmonellu
og kamfýlóbakter á ákveðnum
svæðum á Suðurlandi frá ágústbyrj-
un til nóvemberloka árið 2000 eða í
u.þ.b. fimmtán vikur. „Valdir voru
nokkrir tugir sýnatökustaða á Suð-
urlandi, einkum á því svæði sem
salmonellu hafði orðið vart á síðustu
árum,“ segir í skýrslunni. „Megin-
áherslan var á vestanverða Rang-
árvallasýslu, einkum það svæði þar
sem salmonelluvandamálið hafði
verið áberandi síðustu misseri. Þó
var einnig ákveðið að taka sýni í Ár-
nessýslu. Sýni voru tekin úr ýmsum
áveituskurðum og öðrum skurðum
og lækjum í grennd við býli og beit-
arlönd, svo og úr skurðum og öðrum
vatnakerfum sem taka við skólpi frá
þéttbýliskjörnum.“ Halldór Run-
ólfsson yfirdýralæknir segir að ein-
blínt hafi verið á salmonellu og kam-
fýlóbakter vegna þess að ef þeir
gerlar berast í dýr getur það valdið
sýkingu sem síðan berst í fólk.
„Þessir gerlar eru hættulegir vegna
þess að afurðir geta mengast og
borist í fólk,“ útskýrir hann. „Við
leggjum náttúrulega höfuðáherslu á
að þessir gerlar berist ekki í fólk
með afurðunum.“
Mikil salmonellumengun
Í Rangárvallasýslu voru valdir
sex sýnatökustaðir í löngum af-
rennslisskurði frá rotþró Hvolsvall-
ar en skurðurinn liggur austan við
Suðurlandsveg sunnan bæjarins.
Tekið var 81 sýni á 15 vikna tímabili
og voru u.þ.b. 80% þeirra jákvæð
fyrir salmonellu. Í Árnessýslu voru
valdir fimm sýnatökustaðir í Varmá
í Hveragerði, þar af fjórir staðir á
kafla neðan útflæðis frá skólpþró
Hveragerðis sem er á bökkum
Varmár austast í bænum. Einn
sýnatökustaðurinn var við Suður-
landsveg. Samtals voru tekin 44
sýni á þessum stöðum á níu vikna
tímabili og voru u.þ.b. 75 til 80%
þeirra jákvæð fyrir salmonellu. Á
báðum þessum stöðum, þ.e. við
Hvolsvöll og Hveragerði, fannst
salmonella í sýnum yfir
allt rannsóknartímabil-
ið, og segir í skýrslunni
að það bendi til mikillar
og samfelldrar
salmonellumengunar.
Sýni voru tekin á fleiri
stöðum en við Hvolsvöll og Hvera-
gerði og m.a. voru tekin sýni fjarri
þéttbýli. Í stuttu máli sagt komst
nefndin að þeirri niðurstöðu að
salmonellumengun virðist nær al-
farið bundin við þéttbýlissvæði á
Suðurlandi. „Á svæðum sem voru
við Hvolsvöll og neðan skólpútflæð-
is í Varmá í Hveragerði var til stað-
ar mjög sýnileg skólpmengun,“ seg-
ir í skýrslunni. Því er bætt við að
ljóst megi vera að mikil sý
un fari út í umhverfið þar s
flæði út í grennd við þéttb
ástand getur líka skapast
byggðakjarna og einstök b
eru salmonellusmitaðir ein
ar og frágangi frárennslis
ábótavant.“ Þess má geta
mál í Hveragerði hafa ver
gegn frá því starfshópur
aðarráðherra tók til star
Ingjaldsdóttir, framkvæm
Heilbrigðiseftirlits Su
skýrir frá því að búið sé
notkun nýja og fullkomn
hreinsistöð í Hveragerði,
við skólpi frá bænum.
Í skýrslunni er lítillega f
það hvers vegna salmone
verið svo algeng í þeim sý
tekin voru við Hvolsvöll o
gerði. Um þetta segir m.a
unni: „Skólpviðtakinn við
(skurðurinn) er í raun mjö
viðkvæmur og rennsli þa
lega lítið. Hann verður að t
of lítill miðað við það sk
sem þarna fer út í umhve
Hvolsvöllur sé ekki stór
kjarni (700 til 800 íbúar)
skólpið út á einum stað o
þar mikið álag. Eins og ann
ar á landinu má búast vi
hverjir heilbrigðir smitbe
salmonellu geti verið í h
Líklegra er þó að
salmonelluálagið sé af
þeirra fjölmörgu ferðama
um svæðið fara, sérstak
sumartímann. Þetta eru
margar þúsundir einstak
væntanlega notar veruleg
þeirra salernisaðstöðu á Hv
Síðan segir: „Skólplosun fr
velli og skólphreinsun þar e
anlega erfitt vandamál sem
leysa með fullnægjandi hæ
ig að umhverfið á nær
svæði mengist ekki.“
Það ástand sem lýst er v
völl gæti átt við fleiri þéttb
á Suðurlandi og víðar á
Hvolsvöllur er þó sagður s
að því leyti að hann er lan
landi, þ.e. u.þ.b. 15 km fr
inni, þar er halli landsins j
lítill og skólpviðtakinn viðk
Hross ekki urðuð f
en salmonellu varð
Í skýrslunni eru þó ek
gerðar athugasemdir
frárennslismál á Suðurland
einnig lögð áhersla á að
fylgst með hagagöngu
ekki síst í ljósi þess að frá
svæðinu sé víða ábótavan
ófullnægjandi frárennslis e
mengun í drykkjarvatni dý
urlandi, eins og áður var vi
skepnurnar drekka t.d. læ
lindarvatn, skurðarvatn, p
tjarnarvatn. „[Á því svæði
landi, sem salmonellusýni
in] er að jafnaði mikill fjöld
allt árið um kring en eink
sumrin,“ segir í skýrslun
hefðbundinn búskapur h
Yfirborðsvat
landi víða meng
Í skýrslu sem landbún-
aðarráðherra kynnti á
dögunum um salmon-
ellu og kamfýlóbakter á
Suðurlandi kemur m.a.
fram að víða er pottur
brotinn í umhverf-
ismálum og að margt
má betur fara í búfjár-
haldi á svæðinu. Arna
Schram fjallar hér um
skýrsluna og viðbrögð
við henni. Í skýrslunni segir m.a. að það sé óviðunandi að lítt eða óhreinskjörnum beint út í umhverfið og blandist þar yfirborðsva
Hræ ekki urðuð
fyrr en bera fór
á salmonellu á
næstu bæjum
AÐ DREIFA AUÐI OG VÖLDUM
Guðni Ágústsson landbúnaðarráð-herra hélt um margt athyglis-verða ræðu á Hólahátíð sl. sunnu-
dag. Ráðherrann fjallaði þar m.a. um
vaxandi misskiptingu launa og eigna á Ís-
landi. „Aðalsmerki okkar samfélags hef-
ur verið að prófessorinn, atvinnurekand-
inn og verkamaðurinn eru vinir í sömu
götu og erfitt fyrir ókunnuga að þekkja
þjóðfélagsstöðu þeirra, börnin þeirra
leikfélagar og ganga í sama skóla. Barn
verkamannsins fetar hér menntaslóð,
auður og völd hafa ekki ráðið, deilt og
drottnað. Hvað er þá að gerast hér þegar
launakjör eru skoðuð?“ spurði Guðni
Ágústsson í ræðu sinni. „Hér áður fyrr
hafði formaður eða skipstjóri á bát tvo
hluti meðan háseti hafði einn. Nú sýnist
mér að ákveðið sjálftökulið sem skammt-
ar sjálfu sér og nýrri aðalsstétt laun sé að
brjóta aldagamla hefð … Sá sem stýrir
fyrirtæki er formaður á bát og ber góð
laun, en þessi nýja þróun þolir ekki gler-
augu réttlætis í litlu samfélagi þar sem
allir gegna stóru hlutverki.“
Þessi orð landbúnaðarráðherra endur-
spegla án vafa viðhorf margra, sem mót-
ast af þeirri staðreynd að ójöfnuður hef-
ur farið vaxandi hér á landi á
undanförnum árum. Enn er það svo að
jöfnuður á Íslandi er með því mesta sem
gerist, en það er sjálfsagt og eðlilegt að
menn bendi á það þegar þeim virðist þró-
unin vera til annarrar áttar og vari við
því. Hið fámenna þjóðfélag okkar hvorki
þolir það né unir því að misskipting tekna
keyri úr hófi fram.
Guðni Ágústsson sagði í ræðunni á
Hólum að með sama hætti yrði að huga
að eignaskiptingunni og hverjir héldu ut-
an um auðsuppsprettuna. „Færist eignir
á færri og færri hendur þarf löggjafinn
að takmarka vald og huga að eignaskipt-
ingunni … Hverjir ráða yfir arði auðs-
uppsprettunnar og deila þeir henni til
landsmanna eða safna fáir menn í nýrri
valdastétt auði með augun rauð? Hver er
þróunin í sjávarútvegi, landbúnaði svo
ekki sé talað um í þjónustugreinum,
verzlun, bönkum og samgöngum til og
frá landinu? Allt eru þetta stórar spurn-
ingar á himni stjórnmálanna, spurningar
sem kalla á umræðu og stefnumótun,“
sagði landbúnaðarráðherra. „Við heyr-
um af auði manna sem svo vel hafa hagn-
azt að þeir geta keypt banka, sparisjóði,
fjölmiðla og allt milli himins og jarðar.
Hér áður óttuðust menn kolkrabba og
smokkfiska, en er ógnarskepnunum í
undirdjúpunum ef til vill að fjölga? Hér
þarf nýjar og skýrar línur, okkar sam-
félag þrífst bezt sé auði og völdum dreift
og að eignaraðildin að auðsuppsprett-
unni sé margra en ekki fárra.“
Þetta eru orð í tíma töluð hjá landbún-
aðarráðherra og Morgunblaðið getur
tekið heils hugar undir með honum. Blað-
ið hefur á undanförnum árum lýst
áhyggjum af því að hér væru á ný að
verða til fámennar viðskiptablokkir, sem
hefðu tilhneigingu til að gína yfir öllu og
sjást ekki fyrir í útþenslustefnu sinni.
Það vandamál er ekki séríslenzkt, það
þekkist í flestum vestrænum ríkjum. Þar
hafa stjórnvöld, umboðsmenn almenn-
ings, líka víða gripið til aðgerða til að
stemma stigu við hringamyndun, dreifa
valdinu og tryggja samkeppni. Til slíkra
aðgerða getur líka þurft að grípa hér á
landi og því er fagnaðarefni að landbún-
aðarráðherrann telur þörf á umræðum
og stefnumótun og jafnvel að atbeini lög-
gjafans geti þurft að koma til.
Sú spurning verður t.a.m. áleitin við
lestur ræðu landbúnaðarráðherra, hvort
einhugur ríki í ríkisstjórninni um að selja
stóra hluti í ríkisbönkunum til „kjölfestu-
fjárfesta“. Fari fram sem horfir munu
örfáir stórir aðilar í viðskiptalífinu ráða
bankakerfi landsmanna. Er það ekki ein-
mitt mál, sem löggjafinn ætti að láta til
sín taka?
ENDAÐ MEÐ ÓSKÖPUM
Menningarnótt, sem nú hefur fengiðfastan sess í lífi Reykvíkinga, er
líklega orðin viðamesti árvissi viðburður
í landinu en áætlað er mannsöfnuðurinn
hafi talið allt að 80.000 í miðborginni þeg-
ar flest var. Hátíðarhöld af þessu tagi eru
vissulega af hinu góða og segja má að þau
séu vegleg kynning á þeirri margháttuðu
starfsemi sem fram fer í miðborginni allt
árið um kring. Sá mikli mannfjöldi sem
dagskráin laðaði til sín er ótvírætt merki
um það að menningartengd starfsemi er í
örum vexti á landinu og áhugi hins al-
menna borgara á því sviði hefur verið
leystur úr læðingi.
Gott fordæmi hefur skapast fyrir sam-
starfi atvinnulífs og lista í tengslum við
Menningarnótt, því fyrirtæki og stofnan-
ir leita við þetta tækifæri liðsinnis úr
menningar- og listheimi landsmanna til
að auglýsa og kynna starfsemi sína fyrir
almenningi. Það fordæmi getur haft
mjög jákvæð áhrif á samþættingu menn-
ingar og atvinnulífs, þar sem fyrirtæki
leitast í meira mæli við að efla ímynd sína
út á við með því að styðja við þá frum-
sköpun sem felst í listum. Samþætting
þessara tveggja þátta í þjóðlífinu á
Menningarnótt sýnir vel hve styrkur og
hagsmunir beggja geta átt góða samleið
ef samstarfinu er fundinn ákjósanlegur
farvegur.
Eftirtektarvert var hversu mikið var
af fjölskyldufólki í bænum langt fram eft-
ir kvöldi, enda einkar ánægjulegt þegar
margar kynslóðir geta gert sér glaðan
dag saman. Því var það ölvunarástand
sem skapaðist í miðborginni eftir að
flestir höfðu snúið til síns heima í hróp-
andi ósamræmi við markmið hátíðar-
haldanna. Það hefur löngum brunnið við
hér á landi þegar áfengi er haft um hönd
að ekki takist að hætta leik þá hæst hann
stendur. Ástæða er til að ætla að lög-
gæsla á Menningarnótt hafi ekki verið
fullnægjandi miðað við þann mikla mann-
fjölda sem var í miðborginni, en öflug og
sýnileg viðvera lögreglu dregur án efa úr
hættunni á því að ölvaður mannfjöldi
hagi sér þannig að hætta stafi af. Í dag-
bók lögreglu yfir helgina kemur fram að
fjöldi ölvaðra unglinga í miðborginni var
„sorglegur“, og óhætt er að taka undir
þau tilmæli lögreglu að foreldrar virði
útivistartíma á Menningarnótt sem
endranær og sendi ekki börn sín eftirlits-
laus á svona hátíð – aðhald.
Á heildina litið er þó tæpast hægt að
horfa fram hjá þeirri staðreynd að ein-
staklingar eiga að vera ábyrgir fyrir
gjörðum sínum og ölvun getur aldrei
þjónað sem afsökun fyrir óspektum og
ósæmilegri hegðun. Hvort fyrirbyggj-
andi aðgerðir eða umræða samhliða
kynningarstarfi fyrir hátíð á borð við
þessa gæti borið árangur er erfitt að
segja til um, en víst er að það hömluleysi
er setti svip sinn á miðborgina undir lok
Menningarnætur dregur mikið úr þeirri
jákvæðu ímynd sem framkvæmd hennar
hefur annars getað státað af. Full ástæða
er til að krefjast þess að gestir miðborg-
arinnar á hátíðarstundum sýni þá tillits-
semi, háttvísi og virðingu sem gestir al-
mennt eiga að temja sér – jafnvel þótt
skemmtunin eigi sér stað á strætum úti.