Morgunblaðið - 20.08.2002, Blaðsíða 33

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 20. ÁGÚST 2002 33
FYRIR nokkru birt-
ist hér í Morgun-
blaðinu grein eftir
Friðrk Friðriksson
sjómann sem bar yfir-
skriftina „Mál er að
linni“. Tilefni greinar-
innar er frétt um að
varðskipið Þór hafi
verið selt úr landi. Að
mati Friðriks var mik-
ið ólán að missa Þór.
Síðan rekur hann í
stuttu máli ýmis mál
sem honum hefur þótt
miður fara varðandi
sjóminjar. Almennt
finnst honum „sorglegt
hve lítill áhugi virðist
vera meðal safnayfirvalda“ á þeim
þáttum í sögu borgarinnar sem lúta
að sjónum og sjómennsku.
Þess má geta hér að Friðrik hef-
ur sinnt málefnum sjóminja af meiri
dugnaði en aðrir hér í Reykjavík,
e.t.v. að Jósafat Hinrikssyni und-
anskildum. Því til áréttingar fékk
hann heiðursmerki sjómannadags-
ráðs síðastliðið vor fyrir störf að
varðveislu sjóminja. Má segja að
heimili Friðriks á Tómasarhaga sé
helsta sjóminjasafnið í Reykjavík
um þessar mundir.
Undirritaður er
starfsmaður nefndar
um stofnun sjóminja-
safns í Reykjavík. Ég
hóf störf 1. júní síðast-
liðinn og held því
áfram a.m.k. fram til
áramóta. Ég veit að í
fyrrnefndri grein talar
Friðrik fyrir hönd
nokkuð stórs hóps og
er honum sammála að
ýmsu leyti sjálfur. Ég
var áður safnvörður á
Minjasafni Reykjavík-
ur, Árbæjarsafni, og
veit hve lítil áhersla
var lögð á sjóminjar
þar. Þar réð staðsetn-
ingin vafalaust einhverju og einnig
hefðin fyrir að leggja áherslu á
sveitamenninguna. Og enn hefur
borgin ekki stofnað sérstakt sjó-
minjasafn.
Sjóminjar hafa
verið vanræktar
Ég er sömuleiðis samþykkur því
að sjóminjar hafa verið vanræktar á
Íslandi almennt. Meðal annars
vantar skipafriðunarsjóð sem
mundi styrkja varðveislu skipa á
svipaðan hátt og húsafriðunarsjóð-
ur styrkir gömul hús.
Í því sambandi má hafa í huga að
það sem gerði Reykvíkingum og
öðrum Íslendingum kleift að byggja
yfir sig mannsæmandi hús var sjáv-
arútvegurinn. Án fiskiskipanna
værum við enn í moldarkofunum.
Það hljómar sjálfsagt eins og gömul
lumma en er rétt eigi að síður í bók-
staflegri merkingu. Áður en þilskip-
in, skúturnar, komu bjuggu forfeð-
ur okkar í moldarkofum. Á
skútuöldinni, 1870–1920, var kleift
að byggja timburhúsin sem nú
þykja til mestrar prýði í miðbæ
Reykjavíkur og víðar. Togaraút-
gerðin var síðan forsenda hinna
steinsteyptu húsa millistríðsáranna
og þannig mætti áfram telja.
Væntanlegt
sjóminjasafn
En sjóminjasafn Reykjavíkur
yrði reyndar ekki nema að hluta
fiskveiðisafn. Sambúð borgarinnar
við hafið er á svo mörgum sviðum.
Meðal annarra málaflokka sem þar
yrði fjallað um mætti nefna sigling-
ar í aldanna rás, skipasmíðar, kaup-
siglingar, hafnarmál, landhelgis-
gæslu, sjómannaskóla, sjóbjörgun,
hafrannsóknir, margvíslega þjón-
usta við flotann og fleira. Einnig
mætti gera lífríkinu í sjónum skil
með einhverjum hætti. Safnið yrði
síðan í nánum tengslum við um-
hverfi sitt, hafnarlífið, ferðaþjón-
ustu og menningarstarfsemi.
Nefnd hefur
starfað í eitt ár
Varðandi sjóminjar ber að minn-
ast þess sem vel er gert. Úti um
landið hafa risið myndarleg sjóm-
injasöfn, á Akranesi, Ísafirði, Siglu-
firði og víðar. Í Reykjavík hafa
einnig bæði einstaklingar, félög,
stofnanir, fyrirtæki og opinber
söfn, þá aðallega Þjóðminjasafnið,
sinnt málinu. Og nú hafa borgaryf-
irvöld rumskað. Í eitt ár hefur
starfað nefnd á vegum borgar-
stjórnar sem hefur það verkefni að
skoða möguleikana á stofnun sjó-
minjasafns. Í nefndinni sitja Sigrún
Magnúsdóttir, sem er formaður,
Helgi Pétursson og Vilhjálmur Þ.
Vilhjálmsson ásamt fulltrúum frá
Reykjavíkurhöfn og Minjasafni
Reykjavíkur. Í henni er fullur vilji
fyrir að stofna slíkt safn og enn-
fremur að staðið sé að því á mynd-
arlegan hátt. Jafnframt er sam-
staða um að slíku safni verði
fundinn staður þar sem það á
heima, þ.e. við gömlu höfnina. Eng-
ar endanlegar ákvarðanir hafa þó
verið teknar í málinu. Þess vegna er
mikilvægt að þeir sem áhuga hafa
láti frá sér heyra.
Nú stendur sem hæst söfnun
sjóminja á vegum borgarinnar og
hefur verið útveguð rúmgóð
geymsla til að taka við þeim. Á þeim
tveimur mánuðum sem ég hef starf-
að hafa yfir tuttugu aðilar haft sam-
band og boðið borginni sjóminjar af
ýmsu tagi, margt af því mjög
áhugavert. En flest vantar enn.
Þeir sem hafa sjóminjar í sínum fór-
um eða vitneskju um þær mættu því
gjarnan láta mig eða nefndina vita
af þeim sem fyrst hvort sem þeir
eru tilbúnir að afhenda þær end-
anlega eða lána til sýningar. Tölvu-
póstfang mitt er hms@abs.rvk.is,
símarnir eru 5771111 og 696 9730.
Samstarf við
önnur söfn
Menn hafa haft á orði að sjó-
minjasafn í Reykjavík gæti spillt
fyrir sjóminjasafninu í Hafnarfirði,
tekið gesti frá því. Því er til að
svara að við erum í góðu sambandi
við Hafnfirðinga, bæði á sjóminja-
safninu og byggðasafninu, og
vinnum með fullu samþykki þeirra
og annarra safna á suðvesturhorn-
inu. Mönnum ber saman um að fyr-
irhugað safn í Reykjavík geti hvergi
annars staðar verið. Og ef eitthvað
er muni þessi söfn styrkja hvert
annað.
Sjóminjasafn Reykja-
víkur í burðarliðnum
Helgi M.
Sigurðsson
Sjóminjar
Nú stendur sem hæst,
segir Helgi M. Sigurðs-
son, söfnun sjóminja á
vegum borgarinnar.
Höfundur er starfsmaður
nefndar um stofnun sjóminjasafns
í Reykjavík.
Í LANGAN tíma
hafa ungmennafélögin
um allt land leikið lyk-
ilhlutverk varðandi fé-
lagslegt uppeldi ungs
fólks á öllum aldri,
staðið undir íþróttalífi
og öðru félagslegu
starfi í mörgum
byggðarlögum lands-
ins. Framan af síðustu
öld var þetta hlutverk
mjög skýrt, fjölmargir
einstaklingar tóku
virkan þátt í starfsemi
ungmennafélaganna
og lögðu af mörkum
mikið sjálfboðastarf í
þágu þeirra. Börn og ungmenni
nutu þess í leik og starfi og fjöl-
margir fengu dýrmæta reynslu af
félagsstarfi í ungmennafélögunum,
ásamt því að njóta þjálfunar og
þátttöku í íþróttamótum af ýmsu
tagi. Allt þetta hefur skilað dýr-
mætum afrakstri sem felst m.a. í
því að einstaklingar úr ungmenna-
félgasstarfinu hafa verið virkir
þátttakendur í mótun samfélaga og
byggðarlaga um allt land. Fjöl-
margir ungmennafélagsmenn hafa
verið virkir í sveitar-
stjórnastarfi, í alls
kyns félagsstarfi og
stjórnmálum, mörg
dæmi eru um forystu-
menn í íslenskum
stjórnmálum og at-
vinnulífi sem hafa ver-
ið virkir í ungmenna-
félagshreyfingunni
gegnum tíðina. Á síð-
ustu áratugum hefur
ungmennafélagshreyf-
ingin mætt aukinni
samkeppni um þátt-
takendur í sinni starf-
semi, þjóðfélagið hefur
verið að breytast með
aukinni afþreyingu af ýmsu tagi.
Þrátt fyrir það er nú öflug starf-
semi í ungmennafélagshreyfingunni
um allt land og segja má að mik-
ilvægi hennar sé ekki minna í dag
en í árdaga hreyfingarinnar framan
af síðustu öld.
Í allri umræðunni um mikilvægi
forvarna gegn því að ungmenni
leiðist út í áfengis-, tóbaks- og
fíkniefnaneyslu með þeirri óreglu
og félagslegum erfiðleikum sem því
geta fylgt, er vert að vekja athygli
á mikilvægi ungmennafélaganna og
íþróttahreyfingarinnar. Íþróttaiðk-
un og félagsleg þátttaka ungmenna
eru ein besta forvörn sem kostur er
á og þar hafa ungmennafélögin og
íþróttahreyfingin í heild sannað
gildi sitt. Félagslegur þroski ung-
menna og heilbrigð iðkun íþrótta
eru einna best fallin til þess að
vinna gegn óreglu og félagslegum
vandamálum. Fullyrða má að ung-
mennafélögin og íþróttahreyfingin
geti með meira afgerandi hætti
komið að forvarnamálum og ættu
stjórnvöld og önnur félagasamtök
að veita því meiri athygli og efla
allt samstarf í því skyni.
Sem dæmi um kraftmikla starf-
semi ungmennafélaganna og Ung-
mennafélags Íslands (UMFÍ) er ný-
afstaðið 5. Unglingalandsmót
UMFÍ í Stykkishólmi, en það var
haldið um síðustu verslunarmanna-
helgi. Það má segja að UMFÍ og
ungmennafélögin í landinu tefli
nokkuð djarft að halda slíkt mót í
samkeppni við alls kyns samkomur
og útihátíðir sem haldnar eru um
verslunarmannahelgar, en reynslan
af þessu Unglingalandsmóti hlýtur
að teljast mikill sigur fyrir ung-
mennafélagshreyfinguna því þátt-
taka í mótinu var mjög mikil og
mótið sjálft var hið glæsilegasta.
Um 1.300 ungmenni á aldrinum 11–
16 ára, alls staðar að af landinu
komu ásamt fjölskyldum og vinum í
Stykkishólm og héldu þar glæsilega
hátíð við góðar aðstæður. Eina sem
skyggði á var nokkuð votviðri, en
við Íslendingar látum ekki slíkt
spilla ánægjulegu mannamóti af
þessu tagi. Á Unglingalandsmótinu
var öll framkoma mótsgesta til fyr-
irmyndar og þar sannaðist að
margar þúsundir manna á öllum
aldri fá mikla ánægju af því að
skemmta sér við leik og keppni án
áfengis og vímuefna. Sú staðreynd
sannar gildi ungmennafélagshreyf-
ingarinnar ef litið er til forvarna-
mála.
Í tilefni af þessu glæsilega Ung-
lingalandsmóti er full ástæða til
þess að óska UMFÍ, ásamt fram-
kvæmdaraðilum á Snæfellsnesi,
Héraðssambandi Snæfellsnes- og
Hnappadalssýslu, Stykkishólmsbæ
og öllum þeim einstaklingum sem
lögðu af mörkum mikið sjálfboða-
starf við undirbúning og fram-
kvæmd mótsins, til hamingju með
glæsilegt landsmót. Jafnframt er
full ástæða til þess að þakka öllum
þeim sem komu að Unglingalands-
mótinu fyrir þeirra framlag, því að
baki liggur mikil vinna. Ekki síst er
ástæða til að óska þeim ungmenn-
um sem tóku þátt í Unglingalands-
mótinu á einn eða annan hátt til
hamingju, með fyrirmyndar fram-
komu og glæsilegri þátttöku í
landsmótinu sýndu þau og sönnuðu
hvað býr í íslenskum ungmennum.
Þau eru sá fjársjóður sem framtíð
þjóðarinnar byggist á, áframhald-
andi öflug starfsemi ungmenna-
félaganna og íþróttahreyfingarinnar
getur hér eftir sem hingað til haft
mikið um það að segja hvernig lífs-
hlaup ungmenna okkar verður í
nánustu framtíð. Með margra ára-
tuga öflugri starfsemi hafa ung-
mennafélögin og íþróttahreyfingin
sannað gildi sitt í félagslegu uppeldi
og forvörnum, það er ómetanlegt
fyrir Íslenskt samfélag. Íslandi allt!
Uppeldi og forvarnir
Magnús Stefánsson
UMFÍ
Mikilvægið er ekki
minna nú, segir Magnús
Stefánsson, en í árdaga
hreyfingarinnar framan
af síðustu öld.
Höfundur er alþingismaður
Framsóknarflokks í
Vesturlandskjördæmi.