Morgunblaðið - 20.08.2002, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 20. ÁGÚST 2002 29
ýklameng-
sem skólp
býli. „Líkt
við minni
býli ef þar
nstakling-
slagna er
að skólp-
rið tekin í
landbún-
rfa. Elsa
mdastjóri
uðurlands,
að taka í
na skólp-
sem taki
farið inn á
ella hefur
ýnum sem
og Hvera-
. í skýrsl-
Hvolsvöll
ög lítill og
ar tiltölu-
teljast allt
kólpmagn
erfið. Þótt
byggðar-
) fer allt
og skapar
nars stað-
ið að ein-
erar fyrir
hópi íbúa.
megin-
völdum
anna sem
klega yfir
u trúlega
klinga og
gur hluti
volsvelli.“
frá Hvols-
er auðsjá-
m þarf að
ætti þann-
rliggjandi
við Hvols-
býlissvæði
landinu.
sérstakur
ngt inni í
rá strönd-
jafnframt
kvæmur.
fyrr
vart
kki aðeins
r við
di. Þar er
betur sé
húsdýra,
árennsli á
nt. Vegna
er hætta á
ýra á Suð-
ikið að, en
ækjar- eða
polla- eða
á Suður-
voru tek-
di húsdýra
kum þó á
nni. „Þótt
hafi lagst
niður á mörgum jarðanna er al-
gengt að hross þéttbýlisbúa eða
annarra bænda séu tekin í haga-
göngu. Eftirlit með slíkri haga-
göngu er oft lítið.“
Síðan segir: „Vitað er að stórum
hópi hrossa hafði verið komið fyrir á
einum bæ á úttektarsvæðinu. Grun-
ur leikur á að hross hafi drepist í
skurði á þessum bæ og hræ ekki
urðuð fyrr en bera fór á dauðsföllum
af völdum salmonellu á næstu bæj-
um. Ljóst er að aðstæður sem þess-
ar auka stórlega líkurnar á að salm-
onella magnist upp í umhverfinu.“
Í skýrslunni segir sömuleiðis að
fóðrun útigangshrossa sé oft með
þeim hætti að heyrúllum sé ekið á
bera jörðina á ákveðna gjafastaði.
„Á þessum gjafastöðum verður mik-
ið traðk og afleiðingin getur verið sú
að dýrin éta heyið upp úr forarsvaði.
Þessi fóðrunarmáti er ólíðandi og
ætti hvergi að sjást. Vart þarf að
taka fram að þessar aðstæður ýta
undir möguleika á hvers konar
fjöldasmiti búfjárins. Betra er þeg-
ar rúllum er komið fyrir í sérstökum
gjafagrindum eða á pöllum. Það
kemur í veg fyrir að hrossin séu að
éta fóðrið í svaðinu.“
Ríkið aðstoði sveitarfélögin
Í niðurstöðum skýrslunnar segir
m.a. að það sé óviðunandi að lítt eða
óhreinsað skólp renni frá býlum og
stórum þéttbýliskjörnum beint út í
umhverfið og blandist þar yfir-
borðsvatni sem sé gjarnan
drykkjarvatn dýra. „Aðgerðir til úr-
bóta eru kostnaðarsamar og geta
verið ofviða einstökum sveitarfélög-
um. Því er það mat starfshópsins að
ríkisvaldið verði með einum eða öðr-
um hætti að aðstoða viðkomandi
sveitarfélög við að koma fráveitu-
málum sínum í [viðunandi] horf.“ Er
sveitarstjórnum m.a. bent á að sam-
eiginleg innkaup á rotþróm og öðru
efni, samfara útboði framkvæmda,
geti verið fjárhagslega hagkvæm
leið. Aukinheldur er lagt til að sveit-
arfélögin á Suðurlandi geri með að-
stoð ríkisins frekari úttekt á frá-
rennslismálum á láglendi
Suðurlands, með það að markmiði
að þau verði komin í viðunandi
ástand árið 2005. Þannig verði hætt
með öllu að veita frárennsli ein-
stakra bæja eða þéttbýlisstaða í
opna skurði fyrir árslok
2005.
Starfshópurinn legg-
ur einnig til í skýrslunni
að komið verði á stöð-
ugri svokallaðri um-
hverfisvöktun á yfir-
borðsvatni í lágsveitum Suðurlands
með sérstöku tilliti til sjúkdóms-
valdandi örvera. „Reglubundin
vöktun á gæðum yfirborðsvatns,
sem oft er drykkjarvatn dýra, er
nauðsynleg forsenda þess að hægt
sé að grípa til fyrirbyggjandi að-
gerða til að forða búpeningi frá
smiti,“ segir m.a. Sömuleiðis er lagt
til í skýrslunni að við fóðrun úti-
gangsgripa skuli fóðra í jötur, stalla,
gjafagrindur eða á palla. Þá er lagt
til að búfjáreigendur og umráða-
menn búfjár tryggi því nægan og
góðan aðgang að neysluhæfu
drykkjarvatni, hvort heldur það sé í
beitarhögum eða gripahúsum.
Þegar Guðni Ágústsson landbún-
aðarráðherra, er spurður að því
hvert framhaldið verði nú þegar bú-
ið er að kynna skýrsluna, segir hann
að skýrslan sé fyrst og fremst
vinnuskjal fyrir þá sem um þessi
mál halda. „Ég lít svo á að þessi
skýrsla eigi fyrst og fremst að vera
vinnuplagg til þess að þeir sem um
þessi mál halda, eins og sveitar-
stjórnir og ríkisvaldið, leggi sig alla
fram um að loka fyrir þá staði sem
greinilega geta valdið búpeningi
hættu og eitrað matvæli.“ Undir
þetta tekur Guðmundur B. Helga-
son, ráðuneytisstjóri í landbúnaðar-
ráðuneytinu. „Það er von okkar að
skýrslan dragi athyglina að vandan-
um og verði til þess að hann verði
leystur farsællega fyrr en síðar.“
Aðspurð segir Elsa Ingjaldsdótt-
ir, framkvæmdastjóri Heilbrigðis-
eftirlits Suðurlands, að strax á árinu
1999 hafi heilbrigðiseftirlitið, í sam-
vinnu við sveitarfélögin á Suður-
landi, byrjað á að vinna að úrbótum í
fráveitumálum. „Sú vinna hefur ver-
ið í gangi síðan og heldur áfram,“ út-
skýrir hún. Niðurstöður skýrslunn-
ar um óviðunandi ástand í frárennsli
á Suðurlandi hafi því ekki komið á
óvart. Meðal annars bendir Elsa á
að búið sé að taka í gegn frárennsl-
ismál Hveragerðis, eins og áður var
vikið að. „Hvert og eitt sveitarfélag
vinnur að sínum úrbótum,“ segir
hún og bætir við að ekki sé víst að öll
sveitarfélög fari þá leið sem Hvera-
gerði valdi heldur reyni hvert og eitt
að finna heppilegustu lausnina. Innt
eftir því hvort um kostnaðarsamar
aðgerðir sé að ræða segir hún svo
vera. Svokölluð fráveitunefnd á veg-
um umhverfisráðuneytisins veiti
hins vegar styrki til sveitarfélaga
sem vinni að úrbótum í fráveitumál-
um. Þegar Elsa er að lokum spurð
að því hvort Heilbrigðiseftirlit Suð-
urlands muni koma á stöðugri um-
hverfisvöktun á yfirborðsvatni í lág-
sveitum Suðurlands eins og
starfshópurinn hefur lagt til segir
hún að ekki sé búið að taka ákvörð-
un um það.
Ingimar Sigurðsson, skrifstofu-
stjóri í umhverfisráðuneytinu og
formaður fráveitunefndarinnar,
segir að nefndin starfi skv. lögum,
nr. 53 1995, um stuðning við fram-
kvæmdir sveitarfélaga í fráveitu-
málum. Hann segir að lögin gildi til
loka ársins 2005 en markmið þeirra
sé eins og nafnið bendi til að stuðla
að því að fráveitumál sveitarfélaga
verði komin í viðunandi horf í lok
ársins 2005. Hann segir að fráveitu-
nefnd geri tillögu til umhverfisráð-
herra um úthlutun styrkja til sveit-
arfélaga, en miðað sé við að
styrkurinn sé 20% af þeim heildar-
raunkostnaði sem viðkomandi fram-
kvæmdir kosti sveitarfélagið og eru
styrkhæfar skv. lögum. Þá sé miðað
við að varið sé allt að 200 milljónum
kr. á ári í fráveituframkvæmdir
sveitarfélaganna eftir þessari leið.
Aðspurður segir Ingimar að um
helmingur sveitarfélaga landsins,
en þau eru nú rúmlega
eitt hundrað, hafi sótt
um styrk frá fráveitu-
nefndinni, frá því hún
var stofnuð. Meðal
þeirra séu stærstu sveit-
arfélög landsins, s.s.
Reykjavík, Reykjanesbær og Akur-
eyrir, svo dæmi séu tekin. Ingimar
segir að ef litið sé til íbúafjölda í
þessum sveitarfélögum, lítið dæmið
ekki illa út, en hins vegar skorti
töluvert á að sveitarfélög til sjávar
og sveita þar sem stunduð er við-
kvæm matvælaframleiðsla, hafi tek-
ið á þessum fráveitumálum.
tn á Suður-
gað af skólpi
sað skólp renni frá býlum og stórum þéttbýlis-
atni sem sé gjarnan drykkjarvatn dýra.
arna@mbl.is
Ófullnægjandi
frárennsli þýð-
ir mengun í
drykkjarvatni
RANNSÓKN á virkni bólu-setningar gegn veirusem nefnd er HumanPapilloma Virus, HPV,
er nú að hefjast hér á landi. Viðvar-
andi HPV-sýking hjá konum eykur
hættuna á frumubreytingum sem
geta leitt til myndunar krabba-
meins í leghálsi. Með rannsókninni
á að kanna hvort slík bólusetning
leiðir til lægri tíðni áðurnefndra
forstigs- eða frumubreytinga.
Rannsóknin er alþjóðleg og fer
fram samtímis á Norðurlöndunum,
nokkrum öðrum Evrópulöndum og
nokkrum löndum S-Ameríku.
Lyfjafyrirtækið Merck Sharp &
Dohme hefur þróað bóluefni og
stendur fyrir rannsókninni, sem
nefnd hefur verið Future 2. Ís-
lenskir samstarfsaðilar MSD eru
landlæknisembættið og Krabba-
meinsfélagið. Fengist hefur sam-
þykki Vísindasiðanefndar og Per-
sónuverndar fyrir rannsókninni.
Rannsókninni stjórna þau Krist-
ján Sigurðsson, yfirlæknir leitar-
stöðvar Krabbameinsfélagsins,
Haraldur Briem, sóttvarnalæknir
hjá landlæknisembættinu, og Þor-
björg Guðmundsdóttir hjúkrunar-
fræðingur, sem jafnframt er verk-
efnisstjóri, og greindu þau frá
helstu atriðum hennar í samtali við
Morgunblaðið.
Viðvarandi smit hjá
minnihluta kvenna
„HPV-veiran berst milli einstak-
linga við kynmök en af henni eru til
í kringum 100 stofnar,“ segir Krist-
ján Sigurðsson. „Um 30 þeirra eru
taldar geta valdið forstigsbreyting-
um eða krabbameini í kynfærum en
lyfjafyrirtækið hefur þróað bólu-
efni gegn fjórum tegundum veir-
unnar. Þær eru HPV 6 og 11 sem
taldar eru valda flestum kynfæra-
vörtum og HPV 16 og 18 sem talið
er að valdi kringum 70% af öllum
tilfellum af forstigsbreytingum og
krabbameinum í leghálsi.“ HPV-
sýkingu segir Kristján vera al-
genga hjá ungum konum sem lifa
virku kynlífi. Talið er að um 40%
stúlkna á aldrinum 18 til 23 ára hafi
smitast af veirunni. Hann segir
smit veirunnar oft einkennalaust og
að hún hverfi af sjálfu sér í flestum
tilvikum. Hjá minnihluta kvenna
geti hún hins vegar orðið viðvar-
andi og við það aukist mjög hætta á
áðurnefndum frumubreytingum og
krabbameini í leghálsi. Er það
næstalgengasta krabbamein meðal
kvenna í dag ef litið er til alls
heimsins. Hér á landi hefur tíðni
þessa sjúkdóms fallið niður í tíunda
sæti krabbameina vegna legháls-
krabbameinsleitar Krabbameins-
félagsins og heilbrigðisráðuneytis-
ins.
Kristján segir að þegar hafi kom-
ið í ljós eftir forrannsókn með
HPV-bóluefnið að það þolist vel og
dragi úr tíðni HPV-sýkinga meðal
bólusettra. „Bóluefnið er byggt á
grunni eins konar veirulíkra agna
eða smáagna sem innihalda ytra
hylki þessara veira. Agnirnar valda
ekki eiginlegri HPV-sýkingu en
þær geta örvað ónæmiskerfi líkam-
ans eins og raunverulegar veirur.
Þess vegna er þetta ekki svokallað
lifandi bóluefni.“
Næsta skref segir Kristján vera
að rannsaka hvort sú tilgáta stand-
ist að HPV-bólusetning dragi úr
tíðni frumubreytinga og krabba-
meins. „Forrannsóknir benda til
þess að bóluefnið dragi úr tíðni for-
stigsbreytinga og má því segja að
hér sé ekki verið að framkvæma til-
raun heldur víðtækari rannsókn til
að staðfesta langtímaverkun bólu-
efnisins,“ segir hann ennfremur.
Verið að senda út
kynningarbréf
Þorbjörg Guðmundsdóttir segir
að rannsóknin sé nú hafin hérlendis
eftir nokkurra mánaða undirbún-
ing. „Við erum um þessar mundir
að senda bréf til um 7.500 kvenna á
aldrinum 18 til 23 ára á höfuðborg-
arsvæðinu að viðbættu svæðinu frá
Selfossi að austan og upp í Borg-
arfjörð. Að auki hefur verið sótt um
leyfi vísindasiðanefndar til að boða
stúlkur á aldrinum 16 til 17 ára. Við
gerum ráð fyrir að um 750 konur
muni taka þátt í rannsókninni, sem
standa mun til vorsins 2007. Hún
fer þannig fram að gefnar eru þrjár
sprautur á fyrstu sex mánuðunum.
Síðan eru konurnar undir reglulegu
eftirliti kvensjúkdómalækna rann-
sóknarinnar, sem allt eru konur.
Tekin verða sýni úr leghálsi og leg-
göngum til að fylgjast með hugs-
anlegu smiti af völdum HPV eða
annarra kynsjúkdóma. Greitt verð-
ur fyrir þátttöku í rannsókninni,
föst upphæð við lok bólusetning-
anna og síðan fyrir hverja komu en
við gerum ráð fyrir að hver heim-
sókn taki um klukkustund. Þær
konur sem búa á ákveðnum stöðum
utan höfuðborgarsvæðisins fá
greiddan bensínkostnað og gjald í
Hvalfjarðargöngin.“
Rannsóknarhópnum verður skipt
af handahófi í tvo hópa og fær ann-
ar hópurinn virka bóluefnið en hinn
bóluefnislíki. Hvorki læknarnir né
konurnar sem taka þátt í rannsókn-
inni vita hvort efnið er gefið við
bólusetninguna og verður það ekki
upplýst fyrr en rannsókninni er
lokið. Þorbjörg segir að konur sem
taka þátt í rannsókninni verði að
uppfylla nokkur skilyrði sem til-
greind eru í kynningarbréfinu og
leitað verði upplýsts samþykkis
þeirra. Meðal skilyrða fyrir þátt-
töku er áðurnefndur aldur, að kon-
ur hafi ekki haft kynmök við fleiri
en fjóra einstaklinga frá upphafi
kynlífs og að þær hafi ekki í huga að
verða þungaðar á fyrstu sjö mán-
uðum hennar. Það sem útilokar
konur frá rannsókn er m.a. saga um
frumubreytingar í leghálsi, ónæm-
issjúkdómar, ofnotkun áfengis eða
vímuefna og flutningur frá landinu
á fyrstu mánuðum rannsóknar.
Konur sem ekki hafa byrjað kynlíf
eru ekki í smithættu og því er ekki
þörf á að þær taki þátt í rannsókn-
inni.
Mikill ávinningur að
geta dregið úr tíðni
Haraldur Briem sóttvarnalæknir
segir að landlæknisembættið hafi
með höndum umsjón á framkvæmd
rannsóknarinnar og að allra skil-
yrða sé gætt varðandi persónu-
vernd og meðferð trúnaðarupplýs-
inga. Þá segir hann að eftirlitsmenn
frá MSD muni einnig koma reglu-
lega til að fylgjast með framgangi
hennar. „Þetta er mjög áhugaverð
rannsókn og ef það kemur á daginn
að draga megi úr tíðni krabbameins
í leghálsi með bólusetningu er mik-
ið unnið. Það yrði þá í annað sinn
sem bólusetning dregur úr tíðni
krabbameins því bólusetning gegn
lifrarbólgu B hefur dregið úr lifr-
arkrabbameini,“ segir Haraldur.
„Það er mikilvægt að stúlkum finn-
ist þetta spennandi verkefni og gefi
kost á sér til þátttöku. Þær sem fá
virka bóluefnið fá einkum þann
ávinning að hugsanlega verður með
því komið í veg fyrir smit og allur
hópurinn er í nákvæmu heilbrigð-
iseftirliti og þeir sem taka þátt í
rannsókninni stuðla að þróun og
aukinni þekkingu í læknisfræði.“
Áfram þörf á leit
Kristján Sigurðsson segir að þörf
verði áfram á krabbameinsleit en
vonir standi til að bólusetningin
geti eins og fyrr segir leitt til lækk-
andi tíðni forstigsbreytinga og leg-
hálskrabbameins. „Það myndi þýða
að færri konur myndu fá frumu-
breytingar sem aftur leiddi til færri
leghálsspeglana og keiluskurða.
Þegar þessari rannsókn lýkur eftir
fimm ár tekur við það áframhald-
andi langtímaverkefni að fylgjast
með þeim konum sem fengu virka
bóluefnið, hvort þær þrói forstigs-
breytingar eða leghálskrabbamein.
Það eftirlit verður á hendi Krabba-
meinsfélagsins og fer fram með
sama hætti á öllum Norðurlöndun-
um.“
Íslendingar taka þátt í alþjóðlegri rannsókn á
virkni bóluefnis gegn HPV-veirunni
Kannað hvort
draga má úr tíðni
frumubreytinga
Komið er á markað
bóluefni sem talið er
geta nýst til að draga
úr tíðni leghálskrabba-
meins. Með bólusetn-
ingu má hugsanlega
draga úr smiti veiru
sem nefnd er HPV.
Langvarandi smit
hennar getur komið af
stað frumubreytingum
sem leitt geta til
krabbameins.
Morgunblaðið/Jim Smart
Þau stýra rannsókninni á HPV-bólusetningunni, frá vinstri: Kristján
Sigurðsson, Þorbjörg Guðmundsdóttir og Haraldur Briem.