Morgunblaðið - 08.09.2002, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 8. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
H
LYNUR telur myndlist eiga að
vera pólitíska; eigi að vekja
umræðu, og óhætt er að segja
að honum hafi tekist það með
verki sem sýnt var í smábæn-
um Marfa í Texas, heimaríki
George W. Bush Bandaríkjaforseta, á dögunum.
Hlynur er 33 ára, fæddur og uppalinn á Ak-
ureyri. Hann varð stúdent frá MA 1988, stund-
aði síðan nám við Myndlistarskólann á Akur-
eyri, Myndlista- og handíðaskólann og lauk
mastersnámi í Hannover í Þýskalandi 1997.
Þau Kristín Þóra Kjartansdóttir, eiginkona
hans, hafa verið búsett í nokkur ár í Hannover
þar sem hún er nú í doktorsnámi en eru flutt
heim, þótt þau séu „með annan fótinn í Hann-
over“.
Viðbrögðin urðu ákaflega sterk, svo ekki sé
meira sagt, við sýningu Hlyns í Marfa. Svo fór
nefnilega að sýningunni var lokað vegna utanað-
komandi þrýstings. Hún var reyndar opnuð aft-
ur nokkrum dögum síðar – þegar Hlynur hafði
breytt listaverkinu.
Verkið er næsta óvenjulegt; fjórar setningar
skrifaðar á vegg, bæði á ensku og spænsku.
Fyrsta setningin var þessi:
Ísrael, Bandaríkin og Bretland eru hin raun-
verulegu möndulveldi hins illa
Síðan kom þessi:
Ariel Sharon er mesti hryðjuverkamaðurinn
Þá kom:
George W. Bush er fábjáni
Og loks:
Og Ísland er aðal bananalýðveldið
Hlynur var gestalistamaður hjá Chinati-
stofnuninni sem mínimalistinn Donald Judd
stofnaði á sínum tíma í þessum 2.500 manna bæ,
úr alfaraleið úti í eyðimörkinni. Judd tók sig til á
sjötta áratug síðustu aldar og keypti mörg hús í
bænum, og nú er staðurinn þekktur fyrir um-
rætt listasafn. Talið er að þangað komi um
10.000 ferðamenn á ári. „Fólk gerir sér sérstaka
ferð frá New York og Los Angeles, Houston
auðvitað og meira að segja frá Evrópu, til að
skoða safnið,“ segir Hlynur í samtali við Morg-
unblaðið á föstudaginn, nýkominn heim til Ak-
ureyrar.
Átta gestalistamenn komast að hjá safninu
árlega, Hlynur var einn þeirra og þau Lóa, fimm
ára dóttir hans, brugðu undir sig betri fætinum
og dvöldu ytra í mánaðartíma.
Hlynur setti fyrst upp sýningu á verkum 48
listamanna sem hann safnaði saman en þar var
ekki að finna hans verk. „Ég geri þetta oft. Hluti
af mörgum mínum verkum er að setja upp sýn-
ingu með öðrum. Og verkin mín snúast oft um
einhvers konar tengsl við fólk og samskipti.“
Í Noregi tók hann einhverju sinni viðtöl við
fólk á listasafni sem send voru beint út í safninu,
listamaðurinn talaði reyndar íslensku allan tím-
ann þanng að viðmælendur, m.a. norskir og
breskir, skildu ekki orð af því sem hann sagði.
„Og í Hannover setti ég einu sinni upp heitan
pott á gangstétt og bauð fólki að fara í bað; þessi
klisja að Íslendingar sitji alltaf saman í heitum
potti og tali saman um þjóðmálin og veðrið.“
Er þetta myndlist?
Verkið sem vakti hin hörðu viðbrögð í Texas
var skrifað með úðabrúsa á vegg sem vissi út að
fjölfarinni umferðargötu í bænum, og sást inn af
götunni gegnum stóra glugga.
Blaðamaður leyfir sér að spyrja Hlyn: Þegar
þú gerir verk eins og þetta, ertu ekki gjarnan
spurður að því hvort þetta sé virkilega mynd-
list?
„Jú, mjög oft. Og það er nánast sama hvað
maður gerir, alltaf eru einhverjir sem spyrja að
þessu.“
Hann segir langa hefð fyrir því að textar séu
myndlist.
„Þegar fólk spyr mig að þessu byrja ég alltaf
á því að segja: Manzoni kúkaði í krukku og þá
var spurt: Er þetta myndlist? Fólk spurði þess-
arar spurningar líka þegar Picasso gerði mynd
af kærustunni sinni og líka þegar abstraktmál-
verkið kom fram, þannig að mat okkar á mynd-
list hefur alltaf verið að breytast.“
Hlynur segir reiði fólks oft brjótast út gegn
nútímamyndlist. „Það er nokkuð sem allir geta
haft skoðun á, sagt að þetta sé fyrir neðan allar
hellur.“
Listin þarf að vekja umræður, segir hann; á
að vera pólitísk.
„Ég held að myndlist hafi alltaf verið það; hafi
alltaf tengst stjórnmálaumræðunni. Og mín
skoðun er sú að myndlist eigi alls ekki að loka
sig af inni í listasafni; að myndlist sé bara um
myndlist, og ég held að hún hafi tengst mikið inn
í daglega umræðu síðustu ár.
Einu sinni var sagt: Myndlistin út til fólksins
og risaskúlptúrar voru settir út um allt. Tilgang-
ur minn er ekki að þröngva myndlist upp á al-
menning heldur finnst mér tilgangur myndlistar
að víkka sjónarhorn okkar þannig að við sjáum
hlutina í öðru ljósi.“
Þú hefur ekki velt því fyrir þér að snúa þér að
„venjulegri“ pólitík?
„Jú, jú ég hef oft pælt í því, en ég er myndlist-
armaður. Held að það sé miklu betra, en það
getur vel verið að ég geti haft einhver pólitísk
áhrif sem slíkur. Ég hef mínar pólitísku skoð-
anir og ligg yfirleitt ekki á þeim.“
Er kannski einhver pólitískur angi í öllum
þínum verkum?
„Líklega er einhver þjóðfélagsgagnrýni eða
einhver angi af pólitík í þeim mörgum og miklu
sýnilegri í sumum en öðrum. Mér finnst pólitísk
myndlist mjög áhugaverð.
Margir sögðu í Marfa: Þetta er pólitískur
áróður, er þetta myndlist?
Hluti af verkinu eru viðbrögðin og umræðan
og auðvitað gerði ég svona stuðandi texta til að
fá viðbrögð. Verkinu lýkur ekki þegar ég er bú-
inn að úða textann upp á vegg heldur er mein-
ingin að koma af stað umræðu.“
En viðbrögðin urðu ívið hressilegri en þú
gerðir ráð fyrir, ekki satt?
„Jú, og allt öðru vísi. Þetta eru hörðustu við-
brögð sem ég hef fengið; sýningu minni hefur
aldrei áður verið lokað. Maður veit aldrei hver
viðbrögðin verða og á opnuninni hélt ég að þetta
væri fullkomlega misheppnað, vegna þess að
það kom enginn til mín og var reiður. Á opn-
uninni voru 30–40 manns; sumir sögðu ekki neitt
eins og alltaf er, en aðrir sögðu: Frábært verk!
Einmitt það sem við þurftum að fá að lesa.
Ég bjóst við því að fólk kæmi á opnunina og
yrði mjög reitt við mig og þá gæti ég útskýrt
hlutina og talað við það, en hins vegar varð ég
var við það að mjög margir keyrðu framhjá og
stoppuðu, komu svo aftur með fleiri í bílnum og
lásu textann í gegnum rúðurnar.“
Sýningunni lokað — verkið „leiðrétt“
Sýningin var opnuð á föstudagskvöldi og á
mánudagskvöldi kom sýningarstjórinn, Mar-
ienne Stockenbrand, heim úr helgarfríi í Houst-
on. „Hún sagði varla halló við mig; kom bara og
sagðist vilja fá leyfi hjá mér til þess að loka
gluggunum. Hafði þá verið í símanum alla
helgina því látlaust var hringt í hana vegna sýn-
ingarinnar.
Ég sagðist mjög vonsvikinn að hún skyldi
spyrja mig að þessu yfirleitt og spurði hvort við
ættum ekki að tala um verkið fyrst. En hún
sagði nei; vildi fá leyfi til þess að loka glugg-
unum strax.“
Þegar Hlynur sagðist vilja fá að sofa á hug-
myndinni, áður en hann tæki ákvörðun, sagði
sýningarstjórinn: „Nei, núna.“
Stockenbrand sagði Hlyn hafa skaðað stofn-
unina mikið og hún vildi koma í veg fyrir frekari
skaða með því að loka gluggunum.
„Ég svaraði að ef hún liti þannig á málið
skyldi hún bara gera það sem hún vildi.
En hún sagðist ekki líta þannig á það heldur
væri þetta staðreynd! Svo náði hún bara í papp-
írsrúllu í skottið á bílnum sínum og límdi fyrir
gluggana. Og ég horfði agndofa á!“ segir Hlyn-
ur. Og hlær að þessu nú.
„Hún baðst reyndar afsökunar á þessari
framkomu sinni daginn eftir, sagðist hafa verið
búin að keyra í 12 tíma í hitanum og búin að fá
nóg af þessu; hefði verið pirruð. Sagði að við yrð-
um að finna einhverja lausn, því hún treysti sér
annars ekki til að taka pappírinn aftur af.“
Hlynur kom með tvær breytingartillögur;
annaðhvort úðaði hann orðið ekki með rauðum
stöfum inn í hverja setningu eða málaði yfir
textann og skrifaði aðrar setningar, hina hlið
málanna, með rauðum stöfum.
Síðari hugmyndin varð ofan á og sýningin var
opnuð á ný á fimmtudegi.
„Leiðrétt“ var listaverk Hlyns svona:
Norður-Kórea, Írak og Íran eru möndulveldi
hins illa
Osama Bin Laden er mesti hryðjuverkamað-
urinn
George W. Bush er góður leiðtogi
og Ísland er ekki bananalýðveldi
Þetta var það sem fólkið vildi lesa, eins og
hann segir.
Hlynur segir að þótt margir hafi orðið reiðir
hafi einnig margir stutt hann. En skyldi fólk
hafa undrast að hann var neyddur til að breyta
verkinu?
„Já, og ég var oft stoppaður í bænum á eftir af
fólki sem var miður sín út af því.“
Bandaríkin eru það land í heiminum þar sem
mest er predikað um tjáningarfrelsi, en Hlynur
segir landsmenn e.t.v. viðkvæma fyrir því, innst
inni, hvernig frelsið er notað. „Þetta er sérstak-
lega skrýtið vegna þess að í myndlistinni er yf-
irleitt meira frelsi en í daglegu lífi. En auðvitað
vissu allir að það væru einhver takmörk á tján-
ingarfrelsinu þótt annað standi í stjórnar-
skránni þeirra og eins og sagt var við mig er allt-
af einhver hópur Bandaríkjamanna sem væri
alveg til í að sleppa þessu með tjáningarfrelsið
úr stjórnarskránni!
En ég held einmitt að á þessum síðustu tímum
sé mjög mikilvægt að halda tjáningarfrelsinu á
loft. Ein af skelfilegum afleiðingum hryðjuverk-
anna fyrir ári er skerðing á mannréttindum víða
í heiminum.“
Vikublað sem gefið er út í Marfa fjallaði heil-
mikið um sýninguna og birti mörg lesendabréf,
þar sem flestir hneyksluðust á sýningu Hlyns,
þar á meðal bæjarstjórinn.
„Reiði fólks beindist því miður að listasafninu,
en ekki mér; fólk reiddist því að safnið skyldi
leyfa mér að sýna þetta. Þrátt fyrir yfirlýsingu
frá safninu að það þurfi ekki að vera á sömu
skoðun og fram komi í listaverkinu. Og þetta eru
ekki endilega mínar skoðanir heldur tilvitnanir í
veggjakrot sem ég hef séð eða fullyrðingar sem
settar hafa verið fram.“ Setningin um að Ísland
sé aðalbananalýðveldið er frá Kolbrúnu Hall-
dórsdóttur alþingismanni komin; birtist í New
York Times þegar fjallað var um fyrirhugaðar
framkvæmdir á hálendi Íslands vegna væntan-
legra virkjunarframkvæmda.
En hvað skyldi hafa sært fólk vestanhafs
mest; að sjá þessar setningar svart á hvítu á
vegg eða skiptir það máli að hér er um að ræða
útlending sem „ræðst“ með þessum hætti inn í
samfélagið?
„Já, það skipti máli að ég er útlendingur.
Margir sögðu: Við gagnrýnum okkar forseta en
þú ert bara gestur hér og átt ekki að gera það.
Ég myndi aldrei koma til Íslands eða Þýska-
lands og gagnrýna ráðamenn þar, sem er auðvit-
að algjört bull. Þetta gerir fólk, enda er það
sjálfsagt. Það er nauðsynlegt að gagnrýna og
gott fyrir lýðræðið.“
Ert þú listamaðurinn?
Hlynur tók það til bragðs að fara út á meðal
fólksins og ræða við það um listaverk sitt.
„Í næsta skipti sem við Lóa fengum okkur
mjólkurhristing á Dairy Queen heyrði ég að sex
menn á næsta borði voru að tala um þetta verk.
Ég labbaði bara til þeirra og sagði halló, ég er
myndlistarmaðurinn. Má ég fá mér sæti hjá
ykkur?“
Hvernig brugðust þeir við?
„Ert þú myndlistarmaðurinn? spurði einn. Ég
hélt það væri einhver arabískur terroristi sem
hefði skrifað þetta. Næsti spurði hvort ég væri
með gilda vegabréfsáritun. Síðan var þetta allt á
góðum nótum og mjög áhugavert að heyra
þeirra sjónarhorn á þessa hluti.
Tveir fóru að vísu frá borðinu án þess að
kveðja en voru svo sem ekkert vondir.“
Hvað særði fólk mest?
„Bara allt held ég. Ég hef einmitt verið spurð-
ur að þessu áður og hélt að rosalegasta setn-
ingin væri sú að möndulveldi hins illa væru
Bandaríkin, Bretland og Ísrael. En svo var það
dálítið fyndið að helgina eftir er mynd á forsíðu
New York Times frá mótmælum í Suður-Afríku
vegna ráðstefnu Sameinuðu þjóðanna og þar sér
maður, að vísu mjög lítið, á einum borða áletr-
unina: Möndulveldi hins illa Bandaríkin, Bret-
land, Ísrael.
Ég hugsaði með mér að þetta væri ótrúleg til-
viljun, en svo er í raun ekki, vegna þess að í
hverri einustu mótmælagöngu er einn svona
borði. Margir í Bandaríkjunum virðast hins veg-
ar annaðhvort loka augunum fyrir því eða vita
það bara ekki.“
Myndlistin
er pólitísk
Eru Ísrael, Bandaríkin og Bretland hin raunverulegu öxulveldi
hins illa? Bush Bandaríkjaforseti fábjáni? Skapti Hallgrímsson
ræðir við Hlyn Hallsson myndlistarmann sem vakti mikla reiði
heimamanna í smábæ í Texasríki í Bandaríkjunum með lista-
verki þar sem umræddar setningar var að finna.
Morgunblaðið/Skapti Hallgrímsson
Hlynur Hallsson nýkominn heim til Akureyrar í rólegheitin: „Ég bjóst við því að fólk kæmi á opnun
[sýningarinnar í Marfa] og yrði mjög reitt við mig og þá gæti ég útskýrt hlutina og talað við það.“