Morgunblaðið - 08.09.2002, Blaðsíða 29

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 8. SEPTEMBER 2002 29
Allir eru hjartanlega
velkomnir
Söngnámskeið
fyrir unga sem aldna, laglausa sem lagvísa
12 vikna námskeið
hefjast 16. september nk.
Skólasetning og kynning á vetrarstarfinu
verður mánudaginn 9. september kl. 20.00
í nýju og glæsilegu húsnæði skólans í
Auðbrekku 2, Kópavogi.
Upplýsingar og skráning
milli kl. 10 og 17 í síma 517 5556
og á öðrum tímum í síma 699 2676
Söngsetur Estherar Helgu,
Auðbrekku 2, Kópavogi.
KOLBEINN Bjarnason flautuleik-
ari hefur átt annríkt undanfarin ár.
Hann hefur verið að vinna að útgáfu
geisladisks með öllum flautuverkum
enska tónskáldsins Brians Fern-
eyhoughs. Það kann kannski ein-
hverjum að þykja undarlegt að það
hafi tekið mörg ár að koma út einum
geisladiski, en skýringar eru á því.
Verk Brians Ferneyhough eru ekki
neinar venjulegar fingraæfingar.
Þau þykja svo erfið í flutningi, að
hljóðfæraleikarar, til dæmis hinn
heimsfrægi básúnuleikari, Christian
Lindberg, hafa jafnvel sagt að þeir
ætli aldrei að æfa verk eftir hann; –
þau séu óspilandi. Kolbeinn eyddi
sjö mánuðum, veturinn 1998–99, í
aðeins eitt þessara verka. Tók sér
svo hlé frá Ferneyhough sumarið
’99, en tók svo til við að æfa hin
verkin fimm strax um haustið. Upp-
tökur hófust í janúar 2000, og lauk
ekki fyrr en í desember sama ár. Þá
tók við sjö mánaða frágangsvinna og
klippingar með upptökumanninum,
Halldóri Víkingssyni. Í viðtali við
okkur í sumar sagði Kolbeinn: „Eft-
ir þessi þrjú ár var ég alveg búinn
andlega, og að sumu leyti líkamlega
líka.“ Kolbeinn er eini flautuleikar-
inn í heiminum sem hefur hljóðritað
öll verkin, og það þykir talsvert af-
rek. Verkin sex eru Four Miniatur-
es, Cassandra’s Dream Song, Unity
Capsule, Superscriptio, Carceri
d’Inventzione og Mnemosyne. Val-
gerður Andrésdóttir leikur með Kol-
beini á píanó í fyrsta verkinu.
Bitist um að
gefa diskinn út
En nú er diskurinn loksins kom-
inn út, og Kolbeinn segir: „Ég hélt
þetta myndi aldrei gerast. Ég var þó
alltaf viss um að við myndum klára
upptökurnar, en ég var ekki eins
viss um að við Halldór myndum
klára klippingarnar; – það var rosa-
legt vandaverk. BIS-útgáfan í Sví-
þjóð rann svo á rassinn með að gefa
þetta út, og þá þótti mér líklegast að
þetta kæmi aldrei út. Ég fór svo að
kanna þetta nánar með umboðs-
manni Brians, og þá kom í ljós að
menn fóru að bítast um upptökurn-
ar. Við veðjuðum á Bridge-útgáfuna
í Bandaríkjunum, meðal annars
vegna þess að þeir gátu verið mjög
snöggir. Mér finnst þeir hafi staðið
mjög vel að útgáfunni.“
Bridge-útgáfan er mjög virt og
hefur sérhæft sig í útgáfu 20. aldar
tónlistar og á gömlum, sögulegum
útgáfum á hljóðritunum úr safni
bandaríska þingbókasafnsins, Libr-
ry of Congress.
„Ég er ekki viss um að ég treysti
mér að fara að æfa þetta aftur strax.
Hins vegar fer það svolítið eftir því
hvort ég verð beðinn að spila verkin
einhvers staðar. Það er reyndar
margbúið að biðja mig að koma til
Óslóar og spila öll verkin á tónleik-
um, en þeir hringdu í mig í gær og
spurðu hvort það væri ekki óraun-
hæft að af þessu gæti orðið fyrir jól.
Það er alveg rétt. En það er þannig
með mann að sum verk er maður
alltaf með í sér og eitt þessara verka
er ég með í puttunum. Það er
Mnemosyne fyrir bassaflautu. Það
útheimtir ekki eins brjálæðislega
líkamlega áreynslu og hin verkin.
Fyrir þau þarf maður helst að fara í
sérstaka líkamlega þjálfun.“
Þessi tónlist
er óaðlaðandi
En sennilega eiga einhverjir
þeirra sem heyra diskinn eftir að
vilja heyra verkin í lifandi flutningi
og sjá með eigin augum að þetta er
hægt. „Stúlkan sem hringdi frá Ósló
sagði að það væri attractive idea
(aðlaðandi hugmynd) að fá að heyra
þessi verk, – en aðlaðandi er nú orð
sem maður tvínónar við að nota um
þessa tónlist.“
Og þú hikar ekkert við að segja
það?
„Nei, þetta eru helstu kostir þess-
arar tónlistar. Hún er óaðlaðandi.
Við getum sagt að þessi verk séu
sannfærandi yfirlýsing um það að
tónlist þurfi ekki, og eigi ekkert
endilega að vera falleg. Ef maður
setur saman lista yfir þau hugtök
sem notuð eru til að lýsa tónlist er
fegurðin neðarlega á blaði, að
minnsta kosti hjá mér. Ég myndi
setja sannleikann efst; – tónlist á að
vera sönn, en ekki endilega falleg.
Sönn tónlist verður til við einhverja
knýjandi innri sköpunarþörf í mann-
eskjunni sjálfri. Tónlistin verður að
verða til. Ef tónskáldið er trútt
sjálfu sér og veltir því ekki fyrir sér
eitt augnablik að það sé að búa til
tónlist fyrir einhvern, þá verður hún
sönn. Í þessari tónlist er tónskáldið
augljóslega sokkið ofan í mjög djúp-
ar pælingar sem enginn skilur nema
hann sjálfur. Ég hugsa oft til síðustu
æviára bæði Bachs og Beethovens,
þegar þeir voru alveg búnir að snúa
baki við heiminum, og voru bara að
semja tónlist. Tónlist þessara höfð-
ingja, eins og tónlist Brians, er al-
gjörlega málamiðlanalaus. Það er
ekkert verið að velta því fyrir sér
hvort það er hægt að flytja hana eða
hvort einhverjir vilji hlusta á hana.
Þess vegna þeytti ég Morgun-
blaðinu út í horn fyrir tveimur,
þremur vikum, þegar ég var að lesa
Viðhorf eftir Ívar Pál Jónsson, þar
sem hann var að fjalla um þetta sí-
gilda umræðuefni sumra, að nú
þyrftum við að fara að hætta að
styðja við listina. Hann sagði að list-
in væri fyrir listunnendur; leikhús-
gestina, tónlistaráhugamennina og
unnendur myndlistar, en fyrir mér
er þetta eins grunnhyggið viðhorf
og hugsast getur. Listin verður til
vegna umbrota í mannssálinni, en
ekki fyrir neinn. Ef ég ætti að lýsa
tónlist Brians Ferneyhoughs myndi
ég segja að þetta væri tónlist fyrir
engan.
Menningarviti
í fílabeinsturni
Umræðan er farin að snúast ansi
mikið um það hvernig koma eigi list-
inni til fólksins, en það er lítið talað
um listina sjálfa. Það viðhorf að list-
in eigi að vera skiljanleg fyrir allt
fólk hefur aldrei verið jafn vinsælt
og nú. Ég er algjörlega á móti því
viðhorfi. Ég held að svona fílabeins-
turn eins og ég hef verið að byggja
kringum mig og þessa tónlist sé
bara afskaplega nauðsynlegur fyrir
frjálsa hugsun. Orðið fílabeinsturn
er orðið skammaryrði og menning-
arviti er líka skammaryrði. En ég
vildi gjarnan verða menningarviti og
búa í fílabeinsturni og yrði bara
ánægður með það. Uppáhaldssetn-
ingin mín um listir er í ævintýrinu
Næturgalanum eftir H.C. Andersen.
Hún segir allt sem þarf að segja.
Þar er næturgalinn neyddur til að
búa í keisarahöllinni svo að keisar-
inn geti hlustað á hann hvenær sem
honum þóknast, og tólf þjónar
ganga með hann í bandi um hall-
argarðinn. En hann nær að flýja
þegar gimsteinum prýddur gervi-
fugl fangar athygli hirðarinnar með
„söng“ sínum. En löngu síðar kemur
hann aftur, frjáls fugl, og syngur svo
vel að helsjúkur keisarinn hættir við
að deyja.
Og hann segir: „Láttu mig koma
þegar mig lystir sjálfan, þá skal ég
sitja að kvöldi dags á trjágreininni
þarna við gluggann og syngja fyrir
þig, svo þú verður glaður og þó
hugsandi um leið.“ Þetta er svo satt.
Ég þoli ekki list sem gerir mig bara
glaðan.
Brjálæðisleg
fortíðardýrkun
Fyrir 30 árum var ekki talað um
neitt nema framtíðina. Í dag er ekki
lengur talað um framtíðina. Mér
finnst þetta hafa einkennt tónlistina
síðustu 20 árin. Það er brjálæðisleg
fortíðardýrkun og fortíðarleit í
gangi, og sumpart er það eðlilegt.
Öll tónlist heimsins, bæði landfræði-
lega og sögulega, er orðin aðgengi-
leg, og allir eru að leita til baka. Þeir
eru fáir sem hugsa fram í tímann.
Það er sagt að módernisminn sé
dauður, en Brian Ferneyhough er
lifandi sönnun þess að svo er ekki.
Það er ekkert gamalt í hans tónlist;
ekkert afturhvarf. Mér finnst líka
hæpið að tala um póstmódernisma í
tónlist. Ég held að menn noti þetta
orð bara til að virðast gáfulegir. Það
liggur kannski heldur ekkert á að
fara að skilgreina tímana. Mér
finnst betra að nota orð eins og fjöl-
menningarlegt eða fortíðarbundið til
að lýsa tónlistinni núna.“
En með hvaða hugarfari tekstu þá
á við gamla tónlist sem er löngu
hætt að höfða til okkar sem eitthvað
nýtt og ferskt; – tónlist sem við er-
um búin að heyra svo oft og þekkj-
um svo vel, að hún er orðin partur af
daglegum hljóðheimi okkar?
„Tónlist verður sígild ef hún nær
að snerta við einhverju í okkur í
hvert sinn sem við hlustum á hana.
Ég held að tónlist verði því sígildari
sem tónskáldin voru fjær veruleika
sínum þegar þau sömdu hana. Tón-
list Palestrinas er til dæmis fullkom-
lega sígild og sönn. Hún var ekki
samin fyrir neinn; – nema kannski
Guð.“
„Ég þoli ekki list sem
gerir mig bara glaðan“
Morgunblaðið/Kristinn
Kolbeinn Bjarnason flautuleikari: „Aðlaðandi er nú orð sem
maður tvínónar við að nota um þessa tónlist.“
alltaf á föstudögum