Morgunblaðið - 08.09.2002, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 8. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
8. sept. 1945: „Á síðasta bæj-
arstjórnarfundi var samþykt
einróma tillaga frá Jóni Axel
Pjeturssyni bæjarfulltrúa,
„að skora á borgarstjóra og
bæjarráð að beita sjer fyrir
því við ríkisstjórnina, að upp
verði tekin skömtun á mjólk
nægilega snemma í haust,
svo að barnafjölskyldum og
öðrum sem sjerstaklega
þurfa hennar, verði trygður
hæfilegur skamtur“.
Þessi áskorun var vissu-
lega tímabær. Reykvískar
húsmæður kannast við,
hvernig ástandið hefir verið
við mjólkurbúðirnar á und-
anförnum haustum, þegar
dregið hefir úr mjólk-
urframleiðslunni og sömu-
leiðis oft og tíðum á vetrum,
þegar samgöngur hafa tepst
um lengri eða skemri tíma,
eins og þráfaldlega hefir
komið fyrir. Það ástand hefir
verið svo ömurlegt, að furðu
sætir að ekki skuli fyrir
löngu hafa verið tekin upp
skömtun á þessari neyslu-
vöru, þegar svo er ástatt, að
ekki er nægilegt framboð af
vörunni. Þráfaldlega var þess
krafist hjer í blaðinu, að
hafðir yrðu til skömt-
unarseðlar, svo að hægt yrði
fyrirvaralaust að grípa til
skömtunar á mjólk, þegar
þess væri þörf. Þessarar
málaleitunar var jafnan beint
til stjórnar Mjólkursamsöl-
unnar, en hún ljet allar slíkar
óskir og kröfur sem vind um
eyru þjóta. Ekkert var gert.
En reykvískar húsmæður
stóðu í löngum halarófum við
mjólkurbúðirnar, hvernig
sem viðraði og oft tímum
saman, til þess að reyna að fá
mjólkurlögg handa börn-
unum. Oft gripu þær í tómt,
eftir langa og stranga bið. Öll
mjólk var seld, þegar loks
varð komist inn í mjólk-
urbúðina.“
. . . . . . . . . .
8. sept. 1965: „Um þessar
mundir er haldið uppboð á
fjölda málverka eftir Jóhann-
es S. Kjarval listmálara.
Hinn ágæti listamaður segist
vera „að gera hreint á vinnu-
stofunni sinni“. Þess vegna
sé uppboðið haldið.
Sala á rúmlega 70 mál-
verkum eftir Jóhannes Kjar-
val er stórviðburður í ís-
lenzku listalífi. Kjarval er
einn sjálfstæðasti og stór-
brotnasti listamaður sem ís-
lenzka þjóðin hefur eignazt.
Þessi mikli meistari er nú að
nálgast áttræðisafmæli sitt.
Hann hefur skapað óhemju
fjölda af ódauðlegum lista-
verkum. Mikill fjöldi fólks
skreytir heimili sín með þeim
og dáir meistarann, sem þau
hefur skapað.“
. . . . . . . . . .
8. sept. 1985: „Sakharov er
ekki eini einstaklingurinn í
Sovétríkjunum, sem sætir
illri meðferð af hálfu stjórn-
valda þar. Fleiri eiga um sárt
að binda af þeim sökum. At-
hygli okkar Íslendinga hefur
undanfarna mánuði beinzt að
öðru slíku dæmi, þar sem er
viðleitni rússneska kvik-
myndaleikstjórans Tark-
ovskýs og konu hans til þess
að fá barn sitt frá Sovétríkj-
unum. Hvers konar grimmd-
aræði er það í þessu landi,
sem veldur því, að fólk getur
ekki fengið barnið sitt til sín,
þótt því hafi sinnast við
stjórnvöld austur þar? Er
einhver sérstök ástæða til að
brosa breitt framan í þá
valdamenn, sem stjórna slíku
kerfi?“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Þ
EGAR best lætur eru skoð-
anakannanir eins og loftvog.
Þær hjálpa til við að meta
stöðu í tilteknu máli og um
leið ef til vill að segja til um
framhaldið. Þær eru hins
vegar viðkvæmt tæki og oft
þarf lítið til þess að skekkja
niðurstöður þeirra. Oft þarf ekki að hnika til nema
einu orði til að hafa áhrif á svar þess sem spurður
er. Um leið er hægt að nota skoðanakannanir til að
hafa áhrif. Löngum hefur verið deilt um það hvort
og hvaða áhrif skoðanakannanir hafi í aðdraganda
kosninga og hafa Frakkar til dæmis farið þá leið
að leyfa ekki skoðanakannanir síðustu vikuna áð-
ur en kjósendur ganga að kjörborðinu þar í landi.
Þá er hægt að nota skoðanakannanir til að
hrinda af stað atburðarás. Í slíkum tilvikum getur
aðferðafræðin verið óaðfinnanleg, en tímasetning
hins vegar lykilatriði. Í upphafi þessarar viku,
nánar tiltekið á mánudag, birtist skoðanakönnun,
sem Gallup vann fyrir vefritið Kreml.is, þar sem
kjósendur, sem kváðust ætla að kjósa annað en
Samfylkinguna, voru spurðir hvort það myndi
breyta afstöðu þeirra til þess hvaða flokk eða lista
þeir myndu kjósa ef Ingibjörg Sólrún Gísladóttir,
borgarstjóri í Reykjavík, myndi leiða lista Sam-
fylkingarinnar. Niðurstaða könnunarinnar var sú
að flokkurinn myndi auka fylgi sitt um tæplega
þriðjung og fá 34,2% atkvæða í stað 25,9% at-
kvæða. Í könnuninni kváðust 19% þeirra kjós-
enda, sem ekki ætluðu að kjósa Samfylkinguna,
tilbúin til að breyta afstöðu sinni ef Ingibjörg Sól-
rún leiddi lista Samfylkingarinnar og af þeim
söðgust 94% mundu kjósa Samfylkinguna. Í könn-
uninni kom einnig fram að Samfylkingin myndi
taka fylgi frá öllum flokkum ef Ingibjörg Sólrún
færi fram, minnst frá Sjálfstæðisflokki, en mest
frá Framsóknarflokki í prósentustigum talið og
hlutfallslega mest frá Vinstri grænum.
Ef einhverjir voru í vafa um fylgi stjórnmála-
flokkanna að óbreyttu sýndu tvær kannanir í vik-
unni stöðuna. Sama dag og könnunin um Ingi-
björgu Sólrún var birt kom fram í Þjóðarpúlsi
Gallups að fylgi við ríkisstjórnina hefði aukist og
væri nú 63% þótt fylgi stjórnarflokkanna hefði
minnkað lítillega, Sjálfstæðisflokkurinn staðið í
stað og Framsóknarflokkur tapað einu prósentu-
stigi. Skoðanakönnun, sem Félagsvísindastofnun
Háskóla Íslands gerði fyrir Morgunblaðið, sýndi
að fylgi flokkanna væri svipað og í síðustu kosn-
ingum. Samkvæmt könnun Félagsvísindastofnun-
ar auka Sjálfstæðisflokkur, Samfylking og Vinstri
grænir fylgi sitt lítillega frá kosningunum 1999, en
Framsóknarflokkur og Frjálslyndi flokkurinn
tapa lítillega fylgi. Skoðanakönnun, sem sýnir að
ákvörðun einnar manneskju um að fara í framboð
geti hrist upp í þeirri stöðu, hlýtur að vekja
ákveðnar freistingar.
Gengið á
borgarstjóra
Ingibjörg Sólrún var
þráspurð um það fyrir
borgarstjórnarkosn-
ingarnar í vor hvort
hún hygðist skipa sér í forustusveit Samfylking-
arinnar í komandi Alþingiskosningum og svaraði
því þá mjög afdráttarlaust að hún væri ekki að
hugsa um að færa sig úr borgarpólitíkinni í lands-
málin. Um leið vildi hún hins vegar ekki ganga svo
langt að gefa út skilyrðislausa yfirlýsingu um að
hún myndi sitja á stóli borgarstjóra út allt kjör-
tímabilið.
Ingibjörg Sólrún er nú að hefja sitt þriðja kjör-
tímabil sem borgarstjóri og því hlýtur að teljast
eðlilegt að hún sé farin að hugsa sér til hreyfings.
Tímasetning kosninga er hins vegar ákaflega
óhentug fyrir hana. Aðeins ár er milli bæjar- og
sveitarstjórnarkosninga og Alþingiskosninga og
því má segja að Ingibjörg Sólrún þurfi að taka
ákvörðun þegar nýtt kjörtímabil er varla hafið, en
vissulega væri það pólitískt auðveldara fyrir borg-
arstjóra að skipta um pólitískan vettvang ef tvö
eða þrjú ár væru á milli.
Birting skoðanakönnunarinnar á mánudag
hleypti þegar af stað nokkrum titringi. Fjölmiðlar
báru niðurstöður hennar samstundis undir Ingi-
björgu Sólrúnu, sem vildi í fyrstu ekki loka á þann
möguleika að hún færi fram í kosningunum á
næsta ári. Í samtali við Morgunblaðið, sem birtist
á miðvikudag, var hún hins vegar afdráttarlaus
um það að skoðanakönnunin hefði ekki breytt af-
stöðu sinni varðandi framboð í Alþingiskosning-
unum næsta vor. Könnunin sýndi að Samfylkingin
ætti talsverð sóknarfæri, sem hún gæti nýtt sér án
tillits til sinnar persónu, hún tæki niðurstöðunum
með ákveðnum fyrirvara og mikill stuðningur við
sig í könnuninni skýrðist af því hvernig hefði verið
spurt: „Þótt mönnum þyki alltaf vænt um að fá
góðan stuðning er ég nú eldri en tvævetur og veit
að kannanir eru eitt og kosningar annað.“
Sagði Ingibjörg Sólrún að hún myndi ekki
bregðast sérstaklega við þessari könnun að svo
komnu máli, en hún hefði lofað þeim, sem stóðu að
könnuninni, að fara yfir fyrri rök sín með sjálfri
sér. Hins vegar vísaði hún með skýrum hætti til
yfirlýsinga sinna í kosningabaráttunni: „Ég var
búin að segja það býsna skýrt fyrir kosningar að
ég hygði ekki á þingframboð og fyrir því voru
bæði persónulegar og pólitískar ástæður. Hugur
minn hefur ekki staðið til þess síðan, þótt borg-
arstjórnarkosningum sé lokið, og ég sé ekkert það
í spilunum sem breyti þeirri afstöðu.“
Viðbrögð annarra voru með ýmsum hætti. Öss-
ur Skarphéðinsson sagðist hafa rætt þessi mál við
borgarstjóra. Í samtali við Morgunblaðið sagði
hann að þetta væru ánægjuleg tíðindi og könnunin
birti mikil sóknarfæri Samfylkingarinnar, sem
fólgin væru í því að hún gæti bætt við sig átta pró-
sentustiga fylgi ef Ingibjörg Sólrún kæmi til liðs
við flokkinn og forystusveitina, eins og hann orð-
aði það. Í samtalinu fór ekkert á milli mála að Öss-
uri er mjög í mun að fá Ingibjörgu Sólrúnu í fram-
boð: „Eftir þessa könnun tel ég einboðið að
Ingibjörg Sólrún geri þetta,“ sagði hann og bætti
við að það yrði sterkt fyrir Reykvíkinga að borg-
arstjóri tæki sæti á Alþingi Íslendinga til að sinna
sérstaklega hagsmunum borgarinnar, Ingibjörg
Sólrún gæti „þá sveiflað brandi sínum á tveimur
vígvöllum“. Eins og til að fyrirbyggja gagnrýni á
slíkt fyrirkomulag benti hann á að oddviti minni-
hlutans í Reykjavík, Björn Bjarnason, hefði
ákveðið að sitja áfram á þingi. Síðan var aðeins
bætt í þrýstinginn á borgarstjóra að fara fram:
„Það er því margt, sem mælir með þessu, ég fagna
því og vænti þess að Ingibjörg Sólrún láti af þessu
verða. Miðað við ummæli hennar í fjölmiðlum tel
ég raunar vaxandi líkur á að svo verði.“ Sú nið-
urstaða yrði hins vegar að liggja fyrir fljótlega því
alltaf væri erfitt að skapa væntingar, sem síðan
gengju ekki eftir.
Uppnám innan
Reykjavíkur-
listans?
En þrýstingurinn hef-
ur ekki allur verið á
þann veg að borgar-
stjóri eigi að fylgja
skoðanakönnun
Kremlar.is. Árni Þór
Sigurðsson, forseti borgarstjórnar Reykjavíkur
og fulltrúi Vinstri grænna, sagði í samtali við
Morgunblaðið að sér litist engan veginn á það að
Ingibjörg Sólrún yfirgæfi borgarmálin og færi yf-
ir í landsmálin. Hann benti á að borgarstjórnar-
kosningar væru nýafstaðnar og samstarf Vinstri
grænna, Samfylkingar og Framsóknarflokksins
að Reykjavíkurlistanum byggðist meðal annars á
því að Ingibjörg Sólrún væri borgarstjóri: „Ég er
því að sumu leyti undrandi á þessari umræðu; að
hún skuli eiga sér stað.“
Alfreð Þorsteinsson, fulltrúi Framsóknarflokks
á R-listanum, sagði að hann ætti enga von á öðru
en að Ingibjörg Sólrún yrði borgarstjóri út tíma-
bilið, þótt hún væri að sjálfsögðu frjáls að því að
gera það sem hún teldi réttast. Hann sýndi einnig
að hann er eldri en tvævetur í pólitík og reyndi
þegar að slá á vangaveltur um að brotthvarf Ingi-
bjargar Sólrúnar úr borgarpólitíkinni myndi
veikja núverandi meirihluta: „Reykjavíkurlistinn
mun lifa áfram með eða án hennar.“
Alfreð tók sérstaklega til þess að alltaf væri ver-
ið að reyna að breyta atburðarásinni með skoð-
anakönnunum og kvaðst eiga von á að allt aðrar
vísbendingar kæmu fram ef stuðningsmenn
Reykjavíkurlistans yrðu spurðir hvort þeir vildu
að Ingibjörg Sólrún yrði áfram borgarstjóri. Slík
skoðanakönnun var einmitt gerð í DV og birt á
fimmtudag. Þar kom fram að 62,1% þeirra kjós-
enda R-listans, sem tóku afstöðu í könnuninni,
væri andvígt því að hún færi í framboð til Alþingis.
Umræðan um stöðu Ingibjargar Sólrúnar hélt
áfram alla vikuna. Pólitískir andstæðingar og
samherjar hafa verið spurðir. Umræður hafa farið
fram í fréttaskýringaþáttum. Fræðimenn hafa
verið fengnir til að segja álit sitt á stöðu mála.
Ungir jafnaðarmenn gáfu út yfirlýsingu þar sem
skorað var á borgarstjórann að hlýða kalli skoð-
anakönnunarinnar.
Spurning um
trúverðugleika?
Dagur B. Eggertsson
borgarfulltrúi skrifar
grein í Morgunblaðið í
dag, laugardag, undir
fyrirsögninni „Óbreytt landslag stjórnmála?“ Þar
segist hann þess fullviss að Ingibjörg Sólrún fari
ekki í framboð til Alþingis: „Ástæða þess að ég tel
nær útilokað að Ingibjörg Sólrún fari fram til Al-
þingis er einföld. Skýrar yfirlýsingar hennar um
hið gagnstæða í borgarstjórakosningunum í vor.
Það eru ekki aðeins pólitískir andstæðingar, sem
vilja höggva í trúverðugleika hennar, sem spyrja
hvort þær yfirlýsingar standi ekki, heldur einnig
margt af harðasta stuðningsfólki hennar. Þessi
spurning skiptir lykilmáli þar sem pólitískur
LAUNAMUNUR OG
VERKASKIPTING KYNJANNA
Samkvæmt niðurstöðum könnun-ar á launamun kynjanna, semkynnt var fyrr í vikunni á vegum
jafnréttisráðs og nefndar um efna-
hagsleg völd kvenna, er launamunur
kynjanna umtalsverður, jafnvel þótt
tekið sé tillit til mismunandi aðstæðna.
Í könnuninni er farin sú leið að sam-
keyra upplýsingar úr þjóðskrá um
fjölskylduaðstæður og gögn Kjara-
rannsóknanefndar um kaup og kjör.
Þannig fengust upplýsingar um stórt
úrtak, 16.500 manns, og ætla má að
niðurstöðurnar séu áreiðanlegar þótt
sums staðar vanti upp á gögnin, t.d.
hvað varðar upplýsingar um starfsald-
ur og menntun.
Í niðurstöðum könnunarinnar kem-
ur fram að dagvinnulaun kvenna eru
að meðaltali aðeins 70% af dagvinnu-
launum karla. Tvo þriðju til þrjá
fjórðu hluta launamunarins er talið að
megi skýra með ólíkum starfsvett-
vangi, starfi, menntun og ráðningar-
fyrirkomulagi kynjanna. Eftir stendur
hins vegar 7,5–11% kynbundinn launa-
munur, sem að verulegu leyti má, sam-
kvæmt niðurstöðunum, útskýra með
því að hjónaband og barneignir hafi já-
kvæð áhrif á tekjur karla en neikvæð á
tekjur kvenna. „Áhrif sambúðar og
barneigna á launamun gætu að hluta
legið í því að konur sinna heimili og
börnum meira en karlar. Þær taka
lengra barneignaleyfi og hverfa oftar
af vinnumarkaði vegna barneigna.
Hjónaband eða sambúð kvenna kann
að gefa vísbendingu um að starfs-
reynsla þeirra á vinnumarkaði sé að
jafnaði minni en karla á sama aldri, þó
að um það verði ekkert fullyrt út frá
gögnunum,“ segir í niðurstöðunum.
Þetta eru auðvitað engin ný sann-
indi, þótt nú renni vísindaleg úr-
vinnsla gagna stoðum undir það, sem
löngum var vitað. Lengi var það svo að
viðbrögð karla við fjölgun í fjölskyld-
unni voru þau að fara fram á meiri
vinnu og hærri laun, en kvenna að vilja
minnka við sig vinnu og ábyrgð í starfi.
Vinnuveitendur hafa gjarnan metið
það svo að konur væru því lakari
vinnukraftur en karlar. Það er líka
þekkt að karlar krefjist hærri launa en
konur fyrir sömu vinnu og vísi þá
gjarnan til fyrirvinnuhlutverks síns.
Sá veruleiki, sem launamunur
kynjanna óneitanlega er, byggist á
hinu hefðbundna viðhorfi til verka-
skiptingar kynjanna í kjarnafjölskyld-
unni – að það sé karla að vera aðalfyr-
irvinnan en kvenna að bera megin-
ábyrgð á heimili og börnum. Þetta
viðhorf er að breytast og verkaskipt-
ingin þar með, mun hraðar en margan
grunar. Mjög stór hluti ungra hjóna og
sambýlisfólks vill skipta jafnt með sér
bæði fyrirvinnuhlutverkinu og heim-
ilishaldi og barnauppeldi. Með nýjum
lögum um fæðingar- og foreldraorlof
hafa orðið til möguleikar á að kynin
séu álíka lengi frá vinnu vegna barn-
eigna. Þar með ættu forsendurnar fyr-
ir launamuninum að vera brostnar til
lengri tíma litið.
Skjótur árangur í þessum efnum
næst hins vegar ekki nema vinnuveit-
endur gæti þess að fylgja viðhorfs-
breytingunni og geri sérstakt átak í að
eyða launamuninum. Um leið og hin
gamla verkaskipting bjó til launamun-
inn stuðlar launamunurinn að því að
viðhalda henni, því að ef laun kvenna
eru að jafnaði lægri en laun karla ýtir
það undir að það séu frekar konur,
sem draga úr atvinnuþátttöku sinni til
að sinna börnum og heimili en karlar.
Á meðan sú er raunin nýta fyrirtækin
hæfileika og menntun kvenna verr en
skyldi. Það er því sameiginlegt hags-
munamál vinnuveitenda og launþega
að útrýma launamuninum sem fyrst.