Morgunblaðið - 08.09.2002, Blaðsíða 18

18 SUNNUDAGUR 8. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
NÚ STENDUR yfir loka-sprettur viðræðna umaðild Póllands og sjöannarra Mið- og Aust-ur-Evrópuríkja auk
Miðjarðarhafseyríkjanna Möltu og
Kýpur að Evrópusambandinu
(ESB). Við lok danska ESB-for-
mennskutímabilsins í desember nk.
er að því stefnt að ganga frá aðild-
arsamningum við þessi tíu ríki, með
það fyrir augum að gera þeim kleift
að verða fullgildir aðilar að sam-
bandinu í ársbyrjun 2004.
Pólland, með tæplega 39 milljónir
íbúa, er langfjölmennasta landið af
þessum tíu. Það er reyndar fjöl-
mennara en öll hin níu ríkin til sam-
ans. En það er fátækt. Áður en
lengra er haldið er rétt að tína til
nokkrar lykiltölur í þessu sambandi.
Þjóðarframleiðsla Póllands, mæld í
evrum, er um 2% af þjóðarfram-
leiðslu ESB-landanna 15 og þjóðar-
tekjur á mann (í evrum) eru um 20%
af meðaltali ESB. Þjóðartekjur á
mann reiknaðar eftir kaupmáttar-
stuðli (PPS) eru í Póllandi um 39% af
meðaltali ESB. Meðallaun í landinu
(mæld í evrum) eru aðeins brot af því
sem gengur og gerist vestar í álfunni
og launamunur innanlands er líka
mjög mikill, einkum og sér í lagi milli
stærstu borganna og sveita.
Vægi landbúnaðar er enn mikið í
landinu. Hátt í fimmtungur vinnu-
aflsins telst hafa viðurværi sitt af
landbúnaði, þótt greinin skili innan
við 4% af vergri landsframleiðslu.
Samkvæmt útreikningum hagfræð-
inga mun það taka áratugi að ná
þjóðartekjum á mann í Póllandi upp í
¾ af meðalþjóðartekjum á mann í
núverandi ESB-löndum. Sé miðað
við þær bjartsýnu forsendur að hag-
vöxtur í Póllandi verði að jafnaði um
3% meiri en í ESB (5,5% þar en 2,5%
í ESB-löndunum 15) tæki það 25 ár
að ná þessu marki. Hve bjartsýnar
þessar forsendur eru sést gleggst á
því, að hagvöxtur í Póllandi var á síð-
asta ári 1,3% og verður á þessu ári
væntanlega í kring um 1,7%. Sveifl-
urnar hafa verið miklar. Árið 2000
var hann –2% en +7% árið þar á
undan.
Þessar tölur breyta því þó ekki, að
landið er mikilvægur markaður ekki
sízt fyrir vörur frá Vestur-Evrópu.
Pólverjar hafa á síðustu 10 árum
keypt vörur frá Evrópusambands-
löndum fyrir um 60 milljarða evra
(yfir 5.000 milljarða króna) hærri
upphæð en þeir hafa flutt út til sömu
landa. Pólland hefur á þessu tímabili
reynzt stærri markaður fyrir vörur
frá ESB en Rússland. Pólitískt vægi
landsins er enda allmikið, þrátt fyrir
hinn efnahagslega vanmátt. Óhætt
er að fullyrða, að það verður engin
stækkun ESB án Póllands. Stærð
þess, landfræðileg lega, saga lands-
ins og tengsl við önnur Evrópulönd
leggst allt á eitt um að útiloka að
framhjá því verði gengið í fyrstu lotu
stækkunar Evrópusambandsins til
austurs.
Framfarir krefjast fórna
Pólland gegndi mikilvægu hlut-
verki í að binda enda á alræðisskeið
kommúnismans í Mið- og Austur-
Evrópu fyrir rúmum áratug og þótt
umbótaþróuninni í landinu frá mið-
stýrðum ríkissósíalisma til opins
markaðshagkerfis og lýðræðis sé
ekki lokið – og gangi að nokkru leyti
hægar en í sumum hinna fyrrverandi
austantjaldslandanna – hafa fram-
farirnar verið miklar á þessum ára-
tug; framfarir sem hafa krafizt um-
talsverðra fórna af hálfu margra
Pólverja. Endurskipulagning at-
vinnulífsins hefur til að mynda leitt
til mikils atvinnuleysis í vissum at-
vinnugreinum og í vissum landshlut-
um. Atvinnuleysi í Póllandi hefur á
þessu ári mælzt á bilinu 17-18%;
þetta hlutfall er mun hærra á þeim
svæðum þar sem ástandið er alvar-
legast.
Pólverjar hafa þó almennt sýnt því
skilning að umskiptin úr fátæktar-
gildru hins kommúníska áætlanabú-
skapar yfir í skilvirkt markaðshag-
kerfi fást ekki átakalaust. Hefur þar
eflaust haft sitt að segja hve mikinn
þátt verkalýðsfélög áttu í að axla
pólitíska ábyrgð á þessu umbylting-
arferli.
Til allrar hamingju eru líka já-
kvæð teikn greinanleg í efna-
hagsþróuninni. Á tímabilinu 1996-
2000 var hagvöxtur 4,9% að meðal-
tali, tekizt hefur að koma böndum á
verðbólguna og gengi pólska zlotýs-
ins hefur styrkzt.
Um þetta segir Danuta Hübner,
aðstoðarutanríkisráðherra Póllands,
ábyrg fyrir Evrópumálum, sem jafn-
framt er formaður ESB-aðlögunar-
nefndar pólsku stjórnarinnar: „Það
er lykilatriði að efla efnahagslífið.
Kreppan í Vestur-Evrópu hefur því
miður einnig dregið úr hagvexti í
Póllandi og atvinnuleysi hefur au-
kizt. Aftur á móti hefur verðbólga
minnkað.“ Hún segir fókus efna-
hagsstefnu stjórnarinnar beinast að
vinnumarkaðnum. „Við einbeitum
okkur að því að skapa aðstæður fyrir
fjölgun nýrra starfa, að auðvelda
mönnum að stofna ný fyrirtæki
o.s.frv.“ Segir hún stjórnina binda
vonir við að með inngöngunni í ESB
takist að efla þessa þróun enn frek-
ar.
Vandamálin margvísleg
Vandamál sem hægt er að benda á
að við Póllandi blasi við inngönguna í
ESB eru margvísleg, og skulu hér
nokkur nefnd:
Nútímavæðing og endurskipu-
lagning landbúnaðar og annarra
þátta atvinnulífs þjóðarinnar (s.s.
kola-, stál- og efnaiðnaðar), byggða-
þróun, umhverfismál, endurnýjun
innviða á borð við vegakerfi, járn-
brautir o.þ.h. Framfarir í öllum þess-
um málaflokkum kosta mikið fé og
því vonir bundnar við að sjóðir ESB
verði hér að liði.
Og nefna verður frjálsa flutninga
vinnuafls, eitt lykilatriða „fjórfrels-
isins“ á innri markaði Evrópu (frjáls-
ir flutningar vöru, vinnuafls, fjár-
magns og þjónustu). Þar sem tæpast
verður hjá því komizt að hin nauð-
synlega uppstokkun og nútímavæð-
ing pólsks atvinnulífs muni leiða til
enn aukins atvinnuleysis, má reikna
með því að margir Pólverjar muni
vilja freista gæfunnar í hinum ríkari
hluta álfunnar. Ýmsar rannsókna-
stofnanir á sviði efnahags- og vinnu-
markaðsmála hafa reynt að spá fyrir
um hve margir Pólverjar (og Tékk-
ar, Ungverjar o.s.frv.) myndu í raun
nýta sér frelsið til að leita sér vinnu í
vestri. Rokka þær tölur á bilinu frá
um 150.000 til yfir 500.000 á ári. Alls
reikna þessar stofnanir með því að
heildarfjöldi fólks sem muni flytja
frá Mið- og Austur-Evrópuríkjunum
til eldri aðildarríkjanna nemi á bilinu
þremur til fimm milljónum fram til
ársins 2020, eða á bilinu 4-7% af íbú-
um þessara væntanlegu nýju aðild-
arríkja.
Að frumkvæði næstu ESB-grann-
ríkja mið- og austur-evrópsku um-
sóknarríkjanna, Þýzkalands og
Austurríkis, hefur enda verið samið
um að aðildarríki ESB geti frestað
því í allt að 7 ár að opna fyrir frjálsa
flutninga vinnuafls frá nýju aðildar-
ríkjunum í austri, í því skyni að
vernda vinnumarkað viðkomandi
lands fyrir ásókn fólks úr austri sem
tilbúið er að vinna fyrir lægra kaup
en heimamenn.
Við þessa upptalningu á helztu
vandamálunum við aðildarundirbún-
ing Póllands verður líka að nefna, að
það mun vart hjá því komizt að þess-
ar róttæku umbreytingar muni leiða
til áframhaldandi pólitísks óstöðug-
leika. Stjórnmálakerfið í landinu hef-
ur ekki enn náð jafnvægi – miklar
sveiflur eru í fylgi flokka og stjórnar-
og ráðherraskipti tíð. Spilling er
vandamál, einkum á lægri stigum
stjórnkerfisins. Umbætur í stjórn-
sýslunni og dómskerfinu ganga hægt
og hafa þessi atriði ítrekað verið
gagnrýnd í matsskýrslum ESB á að-
ildarundirbúningi Pólverja.
Lengst af hafa Pólverjar flestir þó
litið Evrópusambandið mjög já-
kvæðum augum og þrýst á um að
landið fái aðild að því sem allra fyrst.
Gengur misjafnlega
að læra leikreglur ESB
Pólland – hið lang-
fjölmennasta tilvonandi
nýrra aðildarríkja ESB –
á við ýmis sértæk
vandamál að stríða í að-
ildarundirbúningi sín-
um. Auðunn Arnórsson
skrifar um þau í öðrum
hluta greinaflokks um stækkun ESB til austurs.
Hann ferðaðist um þetta stóra Evrópuland og
komst m.a. að því hve landbúnaðarþáttur aðild-
arviðræðnanna vegur þungt í huga Pólverja.





Morgunblaðið/Auðunn
Höll menningarinnarAuglýsing fyrir hina umdeildu útvarpsstöð Radio Maria trónir hér fyrir framan „Höll menning-
arinnar“ í miðborg Varsjár, sem var byggð sem gjöf Jósefs Stalíns Sovétleiðtoga til pólsku þjóðarinnar og var ein fyrsta
byggingin sem reis upp úr rústum pólsku höfuðborgarinnar eftir eyðileggingu síðari heimsstyrjaldar.
Tæplega 39 milljónir Pólverja bætast brátt í raðir borgara Evrópusambandsins og EES