Morgunblaðið - 08.09.2002, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 8. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
við eigum heima í ESB,“ segir hún,
en reiknað er með að aðildarsamn-
ingurinn verði borinn undir þjóðar-
atkvæði seinni part næsta árs. „Lýð-
skrumarar gætu til dæmis reynt að
gera sér mat úr áhyggjum bænda,“
bendir hún á. „Við verðum að styrkja
umræðuna um Evrópusambandið, fá
alla þjóðfélagshópa til að taka þátt í
henni. Og við fulltrúar stjórnvalda
þurfum að vera sjálfsgagnrýnir,“
bætir Hübner við.
Marek Jastrzebski, sem svarar
fyrir landbúnaðarmál í pólska sendi-
ráðinu í Berlín og Morgunblaðið hitti
einnig að máli, bendir á dæmi um
hvað verið sé að gera til að vekja at-
hygli almennings, ekki sízt til sveita,
á því sem er breytist með inngöng-
unni í ESB. Hinn 11. júní lagði upp
frá forsetahöllinni í Varsjá hópur
ungra pólskra bænda á reiðhjólum í
leiðangur til Brussel, með viðkomu
m.a. í Berlín, Hollandi og víðar, með
viðræðum við starfssystkin í ýmsum
þeirra héraða sem þeir hjóluðu um á
leiðinni. Pólskir fjölmiðlar fluttu ít-
arlegar fréttir af þessum leiðangri
og þátttakendurnir, sem komu frá
öllum héruðum Póllands, lögðu að
loknum leiðangrinum vafalaust sitt
af mörkum, hver í sinni heimasveit,
til að veita sínu fólki áreiðanlegar
upplýsingar um það sem í raun í
vændum væri og hvernig vænlegast
sé að búa sig undir þær breytingar.
Jastrzebski viðurkennir hins veg-
ar fúslega að margt fólk til sveita
hafi mjög skakka mynd af því sem í
vændum sé og það virtist móttæki-
legt fyrir neikvæðum áróðri af því
tagi sem Radio Maria sé þekkt fyrir.
Sveitamenn séu, í Póllandi sem ann-
ars staðar, gjarnan þrjóskir og fastir
á sinni meiningu, svo að erfitt sé við
þetta að eiga.
Jöfn samkeppnis-
staða lykilatriði
Pawel Samecki, sem var um árabil
einn aðalsamningamanna Pólverja í
aðildarviðræðunum við ESB og
Morgunblaðið hitti að máli í Varsjá,
segir að í deilunni sem nú stendur
sem hæst um landbúnaðarþátt aðild-
arviðræðnanna sé aðalatriðið að
framleiðendur landbúnaðarvara búi
eftir stækkun ESB – hvort sem er í
gömlum eða nýjum aðildarríkjum –
við sömu reglur; að þeim sé ekki mis-
munað. Hér sé kjarni málsins ekki sá
að af skattfé Vestur-Evrópubúa sé
dælt svo eða svo miklum peningum í
vasa bænda í austurhluta álfunnar.
Alls ekki. „Við gætum vel unað við að
beingreiðslur yrðu afnumdar með
öllu. En það yrði þá að gilda fyrir
alla,“ segir Samecki. Verði þær hug-
myndir sem núna eru uppi á borðinu
að veruleika gæti útkoman orðið sú,
að mati Sameckis, að pólskur land-
búnaður yrði með öllu ósamkeppn-
isfær; niðurgreiddar landbúnaðar-
vörur frá Vestur-Evrópu myndu
flæða inn í Pólland, þar sem innlend
framleiðsla yrði dýrari. Því sé það
réttlætismál að svo verði bundið um
hnúta, að þessi staða komi ekki upp.
Í þeim tillögum, sem fram-
kvæmdastjórn ESB hefur lagt fram
um landbúnaðarmál í aðildarsamn-
ingunum við umsóknarríkin, er m.a.
gert ráð fyrir að beingreiðslur til
bænda – sem er einn stærsti út-
gjaldaþátturinn úr sjóðum ESB skv.
núgildandi reglum sameiginlegrar
landbúnaðarstefnu sambandsins –
verði innleiddar í áföngum í nýju að-
ildarríkjunum. Hugmyndin er að
austur-evrópsku bændurnir fái á
fyrsta árinu eftir ESB-inngönguna
sem nemur 25% af þeim bein-
greiðslum sem kollegar þeirra í eldri
aðildarlöndunum fá, og þetta hlutfall
verði fært upp í 100% á 10 árum.
En það er reyndar allsendis óvíst
að samið verði á þessum nótum, þar
sem núverandi ESB-löndin fimmtán
munu ekki koma sér endanlega sam-
an um sameiginlega samningsaf-
stöðu um þessi mestu deiluatriði
landbúnaðarmálanna fyrr en að
loknum þingkosningum í Þýzka-
landi, sem fram fara hinn 22. þessa
mánaðar. Málið er viðkvæmt í
Þýzkalandi, þar sem landið hefur
lengi verið stærsti nettó-framlags-
greiðandi til sameiginlegra sjóða
ESB og óttast að sitja uppi með
stærstan hluta þeirrar miklu kostn-
aðaraukningar, sem útfærsla bein-
greiðslukerfisins til nýju aðildarríkj-
anna hefði í för með sér. Þjóðverjar –
og hinar helztu nettó-framlagsþjóð-
irnar Bretar, Hollendingar og Svíar
– berjast reyndar fyrir því að bein-
greiðslukerfið verði afnumið með
öllu, sem liður í uppstokkun sameig-
inlegu landbúnaðarstefnunnar.
Sjálfsþurftarbúskapur
Að mati Sameckis, sem vinnur nú
m.a. að því að stýra sérfræðingaút-
tekt á landbúnaðarþætti aðildarvið-
ræðnanna í umboði pólskra stjórn-
valda, ættu bæði Pólverjar og
Evrópusambandið sjálft að líta á inn-
göngu landsins í það sem tækifæri til
að hrinda í framkvæmd þörfum um-
bótum á pólskum landbúnaði. Þar
eru framleiðslueiningarnar flestar
mjög litlar – nærri 70% pólskra búa
eru minni en 8 hektarar. Til sam-
anburðar má nefna, að meðalbú í
Þýzkalandi er tíu sinnum stærra.
Samtals teljast búin í landinu vera
hátt í tvær milljónir.
Stór hluti hinna u.þ.b. sjö milljóna
Pólverja sem hafa viðurværi sitt af
landbúnaði framleiðir ekkert eða lít-
ið sem ekkert fyrir markaðinn, held-
ur stundar sjálfsþurftarbúskap.
Margir þessara smábænda stunda
reyndar landbúnað aðeins sem
aukabúgrein og hafa tekjur af öðrum
störfum, oft „svart“, en svarta hag-
kerfið, sem hvergi birtist í opinber-
um hagtölum, er enn býsna um-
fangsmikið í landinu.
Þörfin á nútímavæðingu í pólsku
samfélagi er mest áberandi í sveitum
landsins. Þótt Varsjá og aðrar stærri
borgir státi nú af nýtízkulegum
verzlunum og skrifstofubyggingum,
börum og farsímaauglýsingum er
öðru vísi um að litast í dreifbýli og
hnignandi iðnaðarbæjum. Í sveita-
þorpum Austur-Póllands fær gestur
gjarnan á tilfinninguna að tíminn
hafi staðið í stað í allt að því heila öld.
Og ástandið í bæjum og íbúðar-
hverfum verkamanna í héruðum þar
sem flestir höfðu áður atvinnu af iðn-
aði sem nú er úreltur, s.s. á námu- og
stáliðjusvæðunum í Slésíu, er víða
slæmt. Þar er dapurleg arfleifð
kommúnistatímans oft yfirþyrmandi
– gráar íbúðarblokkir í niðurníðslu,
götur og gangstéttir ónýtar af við-
haldsskorti, fátækt, félagsleg upp-
lausn, alkóhólismi. Milljónir Pólverja
búa við þessar aðstæður og því ljóst
að gríðarlegt átak þarf til að bæta úr.
Að mati Sameckis er mikilvægast
að nýta það tækifæri sem nú gefst til
nútímavæðingar pólsks landbúnaðar
með hjálp Evrópusambandsins, að
leggja áherzlu á byggðaþróun í
dreifbýli – Samecki og ritstjórinn
Sarjusz-Wolski eru báðir á þeirri
skoðun, að þetta atriði sé þegar á
heildina er litið mun mikilvægara en
beinn stuðningur við einstaka bænd-
ur. Frá pólskum bæjardyrum séð
væri þó gallinn við þetta sá, að sam-
kvæmt gildandi reglum ESB verður
pólska ríkið að fjármagna byggða-
þróunarverkefni til helminga á móti
hverri evru sem frá ESB kemur, á
meðan allur beinn framleiðslustuðn-
ingur í landbúnaði kemur alfarið úr
sameiginlegum sjóðum sambands-
ins.
Beðið eftir jólasveininum
En hér sér Sarjusz-Wolski reynd-
ar einnig eitt stærsta vandamálið –
að Pólverjar séu ekki að gera nóg til
að búa sig undir þau vinnubrögð sem
viðhafa verður ef t.d. bændur, sveit-
arfélög og aðrir aðilar í Póllandi eiga
að geta uppfyllt sett skilyrði fyrir að
þiggja fjárhags- og aðra aðstoð frá
ESB. „Það eru allt of margir sem
bíða bara aðgerðalausir og virðast
trúa því að ESB sé eins konar jóla-
sveinn sem komi til Varsjár með full-
an poka af peningum þegar landið
verður gengið í sambandið. Þetta er
mjög skaðleg afstaða, því við munum
ekki geta nýtt okkur þá möguleika
sem aðildin býður uppá nema við til-
einkum okkur leikreglurnar. Og
uppá það vantar því miður mikið,“
segir ritstjórinn. Stjórnsýslan, eink-
um í héraði, sé víða langt frá því að
vera í stakk búin til að standast þær
kröfur sem gerðar eru til umsýslu-
aðila hinna ýmsu aðstoðaráætlana
ESB, svo sem SAPARD-áætlunar-
innar, sem snýst um stuðning við
umbóta- og atvinnuþróun í landbún-
aðarhéruðum.
Að sögn Sarjusz-Wolskis er það
því miður fyrirsjáanlegt, að pólska
stjórnsýslan muni enn eiga langt í
land með að læra þessar leikreglur
þegar að aðildinni kemur og því
muni mörg evran, sem með betri
undirbúningi væri hægt að sækja,
verða sýnd veiði en ekki gefin. Það sé
jafnvel viss hætta á að þetta gangi
svo langt, að Pólland yrði nettó-
framlagsgreiðandi til sameiginlegra
sjóða ESB fyrst eftir inngönguna!
Þetta væri hugsanlegt, þar sem af
hálfu ESB er það ófrávíkjanleg
krafa að ný aðildarríki greiði full
„aðildargjöld“, sem eru fast hlutfall
af þjóðartekjum (þetta hlutfall er nú
1,27%), en alls óvíst væri hvort
pólska stjórnsýslan væri strax eftir
aðildina fær um að sækja það úr
sjóðum ESB, sem Pólverjum ætti að
standa opið að fá. Til þess þurfa Pól-
verjar að læra að fylla út eyðublöðin
frá Brussel a.m.k. eins vel og Írar
hafa gert á liðnum árum og sjá til
þess að á fót sé komið skilvirkt kerfi
sem fært sé um að koma ESB-að-
stoðinni til skila til réttra aðila og
verkefna.
Þak á styrkina
Samkvæmt útreikningum Jarosl-
avs Pietras, eins aðalsamninga-
manns Póllands í aðildarviðræðun-
um, sem Morgunblaðið hitti í Berlín,
má búast við því að aðildargjöld Pól-
lands verði á fyrsta aðildarárinu um
2.560 milljónir evra. Að því gefnu að
pólska stjórnsýslan taki sér tak og
verði fær um að sækja það sem Pól-
landi á að geta staðið til boða úr hin-
um ýmsu sjóðum – og að svo miklu
leyti sem á þessu stigi málsins er
hægt að gizka á þær upphæðir –
reiknar Pietras með því að heildar-
upphæðin sem Pólverjar fái til baka
frá ESB á fyrsta aðildarárinu (2004)
verði liðlega 2.800 milljónir evra.
Í pólskum fjölmiðlum hafa þó birzt
aðrar tölur í þessu sambandi. Á
grundvelli tillagna framkvæmda-
stjórnar ESB að samningsafstöðu
sambandsins í landbúnaðar- og
byggðastyrkjamálunum (sem ráð-
herraráð ESB hefur enn ekki sam-
þykkt) hefur verið reiknað út, að Pól-
land muni eiga kost á samtals 13,8
milljörðum evra, andvirði um 1.200
milljarða króna, í styrki á árunum
2004-2006.
Þar sem ESB heldur fast í þá
reglu, að ekkert land fái meira í
styrki úr sjóðum sambandsins en
sem nemur að hámarki 4% af lands-
framleiðslu viðtökulandsins, verður
að sögn Pietras sú regla út af fyrir
sig til þess að setja þak á styrki ESB
til Póllands og hinna nýju aðildar-
ríkjanna, m.t.t. þess hve landsfram-
leiðsla þeirra er lítil í hlutfalli af
landsframleiðslu núverandi ESB-
landa. Ótti í eldri aðildarríkjunum
um að nýju aðildarríkin sogi til sín
ógrynni fjár sé því ástæðulaus, að
hans mati.
Sjávarútvegshagsmunum fórnað
Evrópusambandsaðildin mun
krefjast frekari fórna af sumum Pól-
verjum, hjá því verður tæpast kom-
izt. Hér að ofan hefur staðan í pólsk-
um landbúnaði verið rædd, en við
blasir að jafnvel milljónir manna,
sem fram til þessa hafa haft viður-
væri sitt af landbúnaði, munu þurfa
að finna sér annan starfsvettvang á
næstu árum. Og það þurfa væntan-
lega margir pólskir sjómenn einnig:
Pólland er hið eina tilvonandi nýju
aðildarlandanna, þar sem sjávarút-
vegur er umtalsverður. Störf tengd
sjávarútvegi eru um 40.000 í landinu.
Í þessum málaflokki lagði pólska
stjórnin upp í aðildarviðræðurnar
með kröfur um ýmiss konar sérregl-
ur og undanþágur frá reglum sjáv-
arútvegsstefnu ESB, en þegar til
kastanna kom endaði með því að
samningamenn Pólverja féllu frá
þessum undanþágukröfum er þeir
gengu til bráðabirgða frá samning-
um um sjávarútvegskafla aðildar-
samningsins í júní sl. Fórnuðu þeir
þar með minni hagsmunum fyrir
meiri, enda hafa þeir samið um ýms-
ar sérreglur og tímabundnar undan-
þágur í öðrum málaflokkum, þar sem
stjórnin álítur meiri hagsmuni í húfi,
svo sem í umhverfismálum, varðandi
innleiðingu ýmissa staðla sem erfitt
og dýrt er að uppfylla, varðandi regl-
ur um kaup útlendinga á landi (sem
er viðkvæmt mál einkum m.t.t. þess
að fram til ársins 1945 var stór hluti
þess lands sem nú er innan landa-
mæra Póllands þýzkt) og þannig
mætti áfram telja.
Pólskir sjómenn hafa hótað að
loka öllum höfnum landsins síðar í
þessum mánuði til að vekja athygli
eigin ríkisstjórnar á vanda atvinnu-
greinarinnar. Pólskir útvegsmenn
óttast að stærri og betur útbúnum
skipum frá öðrum ESB-ríkjum verði
hleypt inn í pólsku fiskveiðilögsög-
una í Eystrasalti, þrátt fyrir að regla
sameiginlegrar sjávarútvegsstefnu
ESB um „hlutfallslegan stöðugleika“
ætti að tryggja pólska fiskveiðiflot-
anum megnið af veiðiheimildunum.
Vandinn er sá að flotinn er að miklu
leyti úreltur. Talsmenn útvegs-
manna fara fram á að þeim verði
veittur aðlögunarfrestur til að fá
betra tækifæri til að búa sig undir
samkeppnina.
Sem liður í aðildarundirbúnings-
aðstoð ESB við Pólland var stofn-
aður sérstakur þróunarsjóður ætlað-
ur til að styðja við endurskipulagn-
ingu og nútímavæðingu pólsks
sjávarútvegs, en hingað til hafa
pólsk stjórnvöld verið ófær um að
sækja þetta fé, að því er talsmenn
hagsmunaaðila segja.
Snertifletir við íslenzka hagsmuni
Hagsmunir Íslands og Póllands
varðandi stækkun ESB tengjast
helzt á tveimur sviðum, það er varð-
andi viðskipti með sjávarafurðir og
frjálsa flutninga vinnuafls. Með
stækkun sambandsins mun Evr-
ópska efnahagssvæðið einnig
stækka; öll nýju ESB-aðildarríkin
eiga einnig að verða aðilar að EES-
samningnum. Þannig mun „fjórfrels-
ið“ svokallaða ganga í gildi milli Pól-
lands og Íslands, sem m.a. felur í sér
að pólskir verkamenn geta komið og
leitað sér vinnu á Íslandi, sem þeim
er ekki heimilt nú.
Við inngöngu Póllands í ESB mun
ennfremur fríverzlunarsamningur-
inn, sem Ísland og hin EFTA-ríkin
gerðu við það og önnur tilvonandi
ESB-lönd í Mið- og Austur-Evrópu,
falla úr gildi og samningar Íslands
við ESB taka við. Í fríverzlunar-
samningnum við Pólland er kveðið á
um tollfrelsi fyrir sjávarafurðir, en
samningarnir við ESB eru ekki svo
hagstæðir. Væntanlega verður þessu
að einhverju leyti mætt með toll-
frjálsum kvóta fyrir íslenzkan fisk.
Fastlega má reikna með því að þessi
kvóti miðist við viðskipti síðustu ára,
og m.t.t. þess hve lítil þau hafa verið
verður hann að öllum líkindum mjög
takmarkaður.
Með inngöngu Póllands í ESB og
EES munu íslenzkum aðilum einnig
opnast ýmis tækifæri, til dæmis til
fjárfestinga í pólskum sjávarútvegi,
sem ESB/EES-aðildin auðveldar
þar sem um þær munu gilda sam-
ræmdar reglur ESB með tilheyrandi
réttaröryggi o.s.frv. Ennfremur
verða pólskar skipasmíðastöðvar,
sem Íslendingar hafa mikið skipt við,
komnar inn á Evrópska efnahags-
svæðið og þannig í betri aðstöðu til
að bjóða í verk sem Íslendingum er
skylt að bjóða út á EES-svæðinu.
Danuta Hübner, Evrópumálaráð-
herra Póllands, sagði aðspurð í sam-
tali við Morgunblaðið að pólsk
stjórnvöld væru vel meðvituð um að
Pólland ætti samhliða ESB-inngöng-
unni einnig að gerast aðili að EES-
samningnum. Um þetta efni hefði
meira að segja verið haldin ráðstefna
í Varsjá í fyrrahaust. „Ég sé ekki
nein vandkvæði á því að Pólland ger-
ist aðili að EES um leið og það geng-
ur í Evrópusambandið,“ sagði hún.
auar@mbl.is
Ungmenni í VarsjáUngir borgarbúar eru sá hópur Pólverja sem lítur aðildina að ESB jákvæðustum augum, eldra fólk
í sveitum hefur neikvæðustu afstöðuna. Þjóðaratkvæðagreiðsla fer fram á næsta ári um inngöngu Póllands í ESB.
Næsta sunnudag: Tékkland, Slóvakía,
Ungverjaland og Slóvenía.
Pawel SameckiDanuta Hübner