Morgunblaðið - 24.10.2002, Blaðsíða 26

LISTIR
26 FIMMTUDAGUR 24. OKTÓBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
L
ÍKT og innvígðir vita
kemur hið gróna mál-
gagn Heimilisiðn-
aðarfélags Ísland,
Hugur og hönd, út
einu sinni á ári, þó
ekki bundið ákveðinni tímasetningu
hvenær það berst í hendur áskrif-
enda. Um hugsjónastarf áhugafólks
að ræða, stórum fremur litið til vægi
þess og gildi fyrir íslenzkar sjón-
menntir og þjóðmenningu að halda
því gangandi en stundlegan hagnað.
Litið til aðstæðna er óhjákvæmilegt
að nokkrar tafir geti orðið á útkom-
unni, en með ósérhlífni og seiglu hafa
hlutirnir blessunarlega gengið eftir.
Þótt ekki sé um listrit í viðteknum
skilningi að ræða, frekar að með full-
tigi blandaðs efnis sé öðru fremur
verið að miðla uppbyggjandi fræðslu
um staðbundin gildi út í þjóðfélagið
hefur útgáfan ekki gengið sem skyldi.
Er líkast sem fólk haldi að á ferðinni
sé fræðirit sem höfði til fámenns
hóps, fremur en viðvarandi samræða
um mikilsverða hluti sem marga
varðar. Gerist samtímis og víða hefur
orðið mikil fjölgun á útgáfu veglegra
listtímarita austan hafs sem vestan
og áhuginn á þjóðlegri geymd jafn-
framt stóraukist, líkt og bein tengsl
séu á milli. Ekki er þetta þó einhlýtt,
einkum þar sem gerviheimur, sýnd-
arveruleiki og hátækni byrgja sýn til
nærtækra og jarðbundinna verð-
mæta allt um kring.
Raunhæft að vísa hér til list-
tímarita, því ókunnugir gætu haldið
að um eitt slíkt væri að ræða eftir
hinni framúrskarandi útlitshönnun í
ár að dæma, en forsíðuna prýðir lauf-
létt og frjáls pensilskrift Torfa Jóns-
sonar á dökkbláum fleti. Grunnföng
myndheildarinnar ævaforn listritun,
kalligrafía, sem margur núlistamað-
urinn hefur gengið í smiðju til. Menn
hafa meðtekið og skilgreint athöfnina
sem þróað upplifað sköpunarferli, tjá-
hátt í óformlegri frjálsri mótun, sem
til marktæks árangurs útheimtir í
senn mikla andlega þjálfun og verk-
legan aga. Ennfremur rekur lesand-
inn fljótlega augun í greinar um
hreina myndlist er hann flettir ritinu,
hér leikmenn en þó menntaðir tals-
menn listíða að baki skrifanna.
Innri hönnun ritsins er ekki alveg í
samræmi við hreina og tæra forsíð-
una, sem ber í sér óformlega en þó
skipulega reisn, því niðurröðun efnis-
ins er nokkuð á reiki sem rýrir sjón-
rænan áhrifamátt lesefnisins. Þannig
hefði sumt mátt hafa meiri slagkraft,
taka meira í sjónhimnurnar, ef svo
má að orði komast, en annað vera aft-
ar í ritinu eins og almennar upplýs-
ingar, til að mynda um Heimilisiðn-
aðarskólann, nýskipað
þjóðbúningarráð, og karla sem yrkja
um vef, hins vegar fræðandi grein um
Blómaprinsessuna og önnur um afr-
ísk áhrif á amerískan bútasaum fram-
ar. Jafnframt eiga greinar um hreina
myndlist, sem ekki tengjast beinlínis
stefnumörkum ritsins, naumast að
hafa forgang fram yfir veigamikil
föng í heimilisiðnaði og listíðum, hver
sem ágæti þeirra kann að vera.
Upphafsgrein Þórs Magnússonar,
fyrrum þjóðminjavarðar, um víra-
virki er á réttum stað og hefði verið
góður inngangur að upplýsandi grein
Áslaugar Sverrisdóttur um þá mik-
ilhæfu og merku konu, Halldóru
Bjarnadóttur, og heimilisiðnaðarsýn-
inguna 1930. Þarnæst hin þarfa grein
Stefáns Aðalsteinssonar um liti á ís-
lenzku sauðfé. Að öðru efni ólöstuðu
er þetta veigamesta framlagið að
þessu sinni, og ef menn vilja eins kon-
ar bil á milli á það helst að gerast með
efni sem á einhvern hátt skarar heim-
ilisiðnað, eins og t.d pistlarnir um
Margréti Jakobsdóttur Líndal,
handavinnukennara og tóvinnufræð-
ing, og Elsu E. Guðjónsson, sérfræð-
ings í textíl og búningahönnun. Ekki
er ég að gera því skóna að veigamesta
efnið eigi að vera fremst en síðan stig
af stigi niður (!), því er víðs fjarri, en
hér þarf meiri skilvirkni í niðurröðun
innihaldsins að koma til, gerir sjálft
lesefnið í senn hnitmiðaðra og áleitn-
ara.
Nú má kannski á einn hátt halda
því fram, að víravirki sé hreinn list-
iðnaður sem skari ekki heimilisiðnað,
en eins og Þór upplýsir í sínu ágæta
framlagi, er íðin eða smíðatæknin
langtum eldri en Íslandsbyggð,
sennilega komin hingað frá býsanzka
ríkinu og Márum snemma á miðöld-
um. Segir ennfremur vel að merkja;
...enn á síðustu öld var það eins konar
alþýðuhandíð í Balkanlöndunum og
Ítalíu, Portúgal, Þýskalandi og Nor-
egi. Víravirki er samkvæmt þessum
orðanna hljóðan frábært dæmi um
þróun frá heimilisiðnaði og alþýðulist
til markaðs listhandverks af hárri
gráðu ...
Hugsjónakonan og dugnaðarfork-
urinn Halldóra Bjarnadóttir vann
ómetanlegt starf á vettvangi heimilis-
iðnaðar og handíða, var eldhugi um
framgang þjóðlegrar geymdar á
þessum sviðum sem og listiðnaði.
Hún hvatti til útgáfu íslenzkrar
handavinnubókar og varaði við notk-
un erlendra leiðbeiningabóka, átti hér
að sjálfsögðu við að ekki skyldi lapið
upp úr þeim en að íslenzk hugsun og
hugkvæmni hafa forgang. „Íslenzk
alþýða þarf að eiga aðra uppsprettu
en Nordisk Mönstertidende, hún má
ekki láta leiðast út á þá glapstigu að
álíta silkisaumaðar myndir eftir bréf-
kortum æðsta takmark íslenzks list-
saums, þær ættu að vera gersamlega
útilokaðir frá landssýningunni, og
það þótt þær séu í logagylltum römm-
um. Í sama númeri ættu hinar svo-
kölluðu, gobelin, myndir að vera.“
Hér var átt við veggmyndir saum-
aðar í útlendan ullarjava með útlendu
ullargarni, eftir útlendum fyr-
irmyndum.
Halldóra Bjarnadóttir var hér að
kalla á íslenzkt hugvit og íslenzkt
blóð, að þjóðin stæði í þessum efnum
á eigin fótum, eggjunarorð hennar í
fullu gildi enn í dag og vægi þeirra
trúlega aldrei meira. Hefði ekki verið
ónýtt að njóta starfskrafta og leið-
sagnar valkyrjunnar við uppbygg-
ingu listiðnaðarskóla að norrænum
hætti, en slíkir áttu drjúgan þátt í að
móta grunninn að framsókn og fremd
norræns listiðnaðar um heim allan.
Hér sátum við eftir eins og í fleiru
varðandi sjónmenntir, glutruðum nið-
ur öruggri sjálfbærri tekjulind og at-
vinnuskapandi iðnaði um land allt.
Halldóra hafði lög að mæla þegar hún
sagði nokkurn veginn orðrétt, að
hlutverk sýningarinnar 1930 ætti að
vera að vekja aðdáun þeirra útlend-
inga sem vit hefðu á hlutunum. Þeir
myndu þykjast þar sjá einkenni göf-
ugrar menningar engu síður en í bók-
menntum. En hér voru rykfallin bók-
fell í formi stjórnmálamanna ekki
sem skyldi með á nótunum um líf-
rænar grunneiningar sjálfstæðs og
rismikils þjóðríkis ...
Það er langt síðan listamenn og
aðrir vöktu athygli á litbrigðunum í
íslenzku sauðfé og báru saman við ís-
lenzka náttúru og fundu hér nokkra
samsvörun. Í áranna rás verið rann-
sóknarvettvangur veflistakvenna eins
og Vigdísar heitinnar Kristjánsdóttur
og Áslaugar Sverrisdóttur, jafnfram
hið mikilvæga svið að lita ullina með
íslenzkum náttúrulitum. Frumkvæði
þeirra þó hvergi nærri hlotið þann
hljómgrunn sem skyldi í þessu mikla
landi sauðfjárræktar og ullariðnaðar.
Sjálfir litirnir í sauðfénu stór-
merkilegt rannsóknarefni og mikil
býsn að ekki skyldi hér með kyn-
blöndun ákveðin einkenni og lita-
sambönd ræktuð til hagnýtingar í
listiðnaði sem ætti erindi í hásali
klæðaheimsins. Í höndunum höfðu
menn mikla möguleika til sjálfbærrar
verðmætasköpunar og að framleiða
hluti með alíslenzku yfirbragði, líkt
og frændþjóðirnar hafa gert í sínum
heimsþekkta listiðnaði og lengi hefur
malað þeim gull. Og þótt sambærileg
litaheiti á sauðfé á Hjaltlandi og Ís-
landi séu einnig merkileg fyrirbæri,
sem varpa ljósi á söguna, er það ekki
meginveigurinn. Ekki frekar en hver
sé höfundur Njálu og annarra forn-
sagna, heldur er allt kemur til alls að
þær voru færðar í letur. Jafnframt
sjáum við nokkurn mun á litarafti
sauðfénaðarins í löndunum, sem ekki
er síður merkilegt rannsóknarefni í
sögulegu samhengi og skarar sjón-
menntir í vissum skilningi.
Af hand-
mennt
Litir í íslenzku sauðfé eru merkilegt rannsóknarefni.
Hið gróna tímarit Hugur og hönd, sem
kemur út einu sinni á ári, er eina málgagnið
er markvisst sinnir ýmsum þeim mikils-
verðu þáttum tómstundaiðju og handverks,
sem telja má frjóanga skapandi listíða og
hönnunar. Bragi Ásgeirsson rýnir í vett-
vanginn og gerir úttekt á ritinu í ár sem er
efnisríkt að vanda.
 Sjónmenntavettvangur
VITASKULD er það að bera í
bakkafullan lækinn að hrósa Bláa
hnettinum hans Andra Snæs, en það
er bara ekki hægt annað. Ótrúlega
efnisríkt ævintýri um gott og illt,
æsku og elli, réttlæti og rangindi,
stjórnmál, einstaklingshyggju og
samhygð, siðleysi, þroska og fórnar-
lund. Eins og öll góð ævintýri er sag-
an margræð mjög, og mig grunar
jafnvel að hún sé eigi sér fleiri hliðar
en höfundur ætlaði sér.
Sagan er sem sagt góð, en leikgerð
höfundar er hins vegar ekki sérlega
metnaðargjarnt verk. Hún fylgir
söguþræðinum afar nákvæmlega og
einhvern veginn næst ekki að nýta
meðul leikhússins sem skyldi til að
skila galdri sögunnar. Ef efnið væri
ekki svona magnað er ég hræddur um
að athyglin færi fljótt á flakk.
Sýning Leikfélags Sauðárkróks er
sú fyrsta sem áhugaleikfélag ræðst í
eftir að verkið var frumflutt í Þjóð-
leikhúsinu, og örugglega ekki sú síð-
asta.
Leikgerðin ber þess samt nokkur
merki að vera skrifuð með tækni-
möguleika stóra sviðsins í huga og í
ljósi þess, og með aðra annmarka
hennar í huga, hvet ég snjalla leik-
húsmenn til að skoða möguleikann á
að gera nýja leikgerð sem hentaði
betur þeim aðstæðum og möguleikum
sem minni svið, minni tækni og meiri
nálægð bjóða upp á.
Tæknilausnir Þrastar Guðbjarts-
sonar í sýningunni á Sauðárkróki eru
einfaldar en nokkuð snjallar; sól og
tungl, úlfar og lömb og síðast en ekki
síst börn fljúga á einfaldan hátt og
trúverðugan í samhengi sýningarinn-
ar. Örlítið meira nostur við fyrsta
flugtak barnanna og innkomu úlfsins
hefði þó gert þau andartök að meiri
spennupunktum, og á það reyndar við
víðar í sýningunni. Stundum eru lyk-
ilandartök ekki undirstrikuð nægi-
lega með hlustun og fókus, meira lagt
upp úr stuði og fjöri í hópsenunum.
Ómarkviss notkun áhrifatónlistar
hjálpar síðan ekki.
Þar sem sýningin hins vegar vinn-
ur sigur er í þéttum samleik hópsins
og ágætri frammistöðu þeirra þriggja
leikara sem mest mæðir á. Sigurður
Halldórsson er sannfærandi Gleði-
Glaumur, andstyggilegt mannkerti
sem engir nema sakleysingjar gætu
látið blekkjast af. Sigurlaug Vordís
Eysteinsdóttir og Árni Jónsson ná vel
að túlka þau Huldu og Brimi, bæði
ungæðislegt stjórnleysið og sársauk-
ann sem kviknar þegar afleiðingar
gerða þeirra mæta þeim. Í heild nær
hópurinn vel að skapa trúverðug
börn, og eins að sýna okkur ellimörk-
in á þeim þegar Gleði-Glaumur hefur
klófest æsku þeirra.
Framsögn er þó upp og ofan og
ekki hjálpar þegar tónlist er spiluð
undir samtalsatriðum án sýnilegs til-
gangs.
Búningar og gervi eru ágætlega af
hendi leyst, sérstaklega búningar sól-
skinsbarnanna. Ég er ekki eins sann-
færður um að börnin í myrkrinu eigi
að vera svartklædd, og eins voru þau
meira skítug en föl. Það hefði verið
gaman að sjá þau verulega óhugnan-
leg og augljóst að félagið hefur á að
skipa öflugri förðunar- og gervadeild
sem hefði áreiðanlega komist vel frá
því verkefni.
Sýning Leikfélags Sauðárkróks á
Bláa hnettinum er býsna vel heppnuð
sýning, þrátt fyrir fyrrnefnda ann-
marka. Hún hittir í mark þar sem
máli skiptir; í samsömun áhorfenda
við hetjurnar tvær og í efniviðnum
sjálfum, sem er magnaður, tímalaus
og á erindi við alla.
Dýrmætt ævintýri
LEIKLIST
Leikfélag Sauðárkróks
Höfundur: Andri Snær Magnason, leik-
stjóri: Þröstur Guðbjartsson, leikendur:
Agnes Skúladóttir, Árni Jónsson, Elva
Hlín Harðardóttir, Eva Karlotta Ein-
arsdóttir, Guðbrandur J. Guðbrandsson,
Guðdís María Jóhannsdóttir, Guðný Katla
Guðmundsdóttir, Gunnar Egill Sæv-
arsson, Inga Margrét Benediktsdóttir,
Ragna Dís Einarsdóttir, Sigurður Hall-
dórsson og Sigurlaug Vordís Eysteins-
dóttir.
BLÁI HNÖTTURINN
Þorgeir Tryggvason
Tvístirni – Saga
Svanhvítar Egils-
dóttur hefur Guðrún
Egilson skrifað.
Svanhvít Egils-
dóttir er án efa með-
al þeirra Íslendinga
sem mest áhrif
hafa haft í tónlistar-
heiminum. Hún hélt
utan á viðsjárverðum tímum og stund-
aði söngnám og störf í Þýskalandi í
skugga Hitlers og heimsstyrjaldarinnar
síðari. Einkalíf hennar þótti frjálslegt,
sérstaklega á Íslandi, en þar bjó hún
um tíma eftir lok stríðsins. Svanhvít
hélt aftur utan, hætti söngnámi og hóf
söngkennslu. Hún kenndi mörgum af
helstu söngvurum þess tíma og var
fyrst íslenskra kvenna prófessor við er-
lendan háskóla.
Guðrún Egilson styðst við fjölda
heimilda af ýmsu tagi, meðal annars
einkabréf og viðtöl við samferðafólk
hennar hérlendis sem erlendis.
Útgefandi er Almenna bókafélagið.
Bókin er 272 bls. og prýdd fjölda ljós-
mynda. Bókarkápan er hönnuð hjá
Næst og prentuð í Prentsmiðjunni
Odda. Verð: 4.690 kr.
Ævisaga