Morgunblaðið - 13.12.2002, Blaðsíða 60

UMRÆÐAN
60 FÖSTUDAGUR 13. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
EINS og flestum ætti að vera
ljóst byggjast bætt lífskjör á hag-
ræðingu í atvinnulífinu, en hún á
sér stað með tvennum hætti:
 Hagræðing einstakra fyrirtækja.
 Endurnýjun, þegar hagkvæmari
fyrirtæki ryðja þeim óhagkvæm-
ari til hliðar.
Samkvæmt almennri umræðu í
viðskiptalífinu mætti skilja að sá
þáttur hagræðingar sem á sér stað
vegna endurnýjunar skipti harla
litlu máli, en svo er ekki raunin.
Rannsóknir OECD (www.oecd.org)
sýna að endurnýjun (firm dyna-
mics) er ástæða 33%–90% af hag-
ræðingu vissra atvinnugreina í Hol-
landi og Bretlandi og rannsóknir í
þjónustugreinum í Bandaríkjunum
sýna að svo til öll hagræðing á sér
stað vegna endurnýjunar. Svipaða
sögu er einnig af segja frá Suður-
Kóreu og Frakklandi.
Rannsóknir í Bandaríkjunum
hafa einnig sýnt fram á mikla aukn-
ingu hagræðingar við afnám hindr-
ana við endurnýjun.
Hagræðing er heldur ekki eini
kostur endurnýjunar. Rannsóknir
OECD hafa einnig sýnt að ný fyr-
irtæki eru líklegri til að ráða hæf-
ara starfsfólk og að borga hærri
laun, ásamt því að þau auka þrýst-
ing á eldri fyrirtæki til að hagræða.
Stjórnvöld sem vilja bæta lífskjör
ættu því að afnema hindranir við
endurnýjun í atvinnulífinu. Núver-
andi stjórnvöld virðast þó ekki ætla
að gera meira í því og er fyrir-
greiðsla þeirra við fyrirtæki í
rekstri besta sönnunin. Ríkis-
ábyrgð á lánum, ókeypis fiskveiði-
kvóti og ókeypis framleiðslukvóti í
landbúnaði standa nýliðum ekki til
boða. Þau gefa núverandi fyrir-
tækjum forskot og setja þannir
skorður við endurnýjun. Það mun
svo leiða til minni hagræðingar og
lægri lífskjara. Enda er það svo að
íslenskur landbúnaður er sá mest
styrkti í heimi og alvarleg hnign-
unarmerki er að sjá í útgerð (lækk-
andi menntunarstig starfsmanna,
lágt markaðsverð fyrirtækja og lít-
ill hagnaður)
Með því að innleiða markaðshag-
kerfi í landbúnaði og taka upp fyrn-
ingarleið við stjórnun fiskveiða mun
óhagkvæmum fyrirtækjum verða
rutt til hliðar af þeim hagkvæmari,
enda spáir forsætisráðherra fjölda-
gjaldþrotum við upptöku fyrning-
arleiðar. Hann virðist því, eins og
undirritaður, sannfærður um mikla
hagræðingarmöguleika við afnám
hindrana við endurnýjun.
Stjórnarflokkarnir geta leyft sér
að taka hagsmuni núverandi at-
vinnurekenda fram yfir þjóðarhag
þar sem vinstriflokkarnir hafa ekki
verið trúverðugir valkostur þeirra
sem vilja bætt lífskjör. Vonandi
verður þó boðið upp á trúverðugan
valkost í næstu kosningum fyrir þá
sem trúa á frjálst markaðshagkerfi
sem hefur gefist svo vel í öðrum
löndum svo lífskjör á Íslandi geti
orðið þau bestu í heimi.
Endurnýjun
atvinnugreina
Eftir Guðmund
Örn Jónsson
„Stjórnvöld
sem vilja
bæta lífskjör
ættu því að
afnema
hindranir við endurnýjun
í atvinnulífinu.“
Höfundur er verkfræðingur með
meistaragráðu í viðskiptafræði.
STJÓRNARFORMAÐUR
Landsvirkjunar, Jóhannes Geir
Sigurgeirsson, hefur nú stigið á
pall og vænt vísindamenn um það
að fórna starfsheiðri sínum í póli-
tískum tilgangi. Honum finnst bar-
átta náttúruverndarsamtaka tor-
tryggileg vegna þess að alþjóðleg
náttúruverndarsamtök World
Wildlife Fund taki þátt í að fjár-
magna hana. Þar sem Jóhannes
Geir gerir athugasemdir við heiður
og heilindi annarra er vert að at-
huga með hvaða hætti hans fyr-
irtæki hagar sínum áróðursmálum.
Landsvirkjun hefur nefnilega að
undanförnu verið afar örlát á fé í
styrki við ýmsa menningarstarf-
semi. Í svari iðnaðarráðherra á Al-
þingi við fyrirspurn frá mér kemur
í ljós að á kjörtímabilinu hefur
Landsvirjun eytt tæpum 210 millj-
ónum króna í þessa þætti starf-
semi sinnar. Vantar þó síðari hluta
árs 2002 með í þann reikning.
Þessir kostnaðarliðir hafa vaxið
umtalsvert á undanförnum þremur
árum. Stuðningur Landsvirkjunar
við ýmis menningartengd verkefni
var tæpar 5 milljónir króna árið
1998 en rúmar 30 milljónir árið
2001. Á yfirstandandi ári er talan
komin í 30 milljónir um mitt ár,
svo það má gera ráð fyrir að
menningarframlög Landsvirkjunar
í ár verði allt að 60 milljónir
króna.
Menningarstyrkir í
áróðursskyni
Hvaða hagsmunum þjónar þessi
fjáraustur? Aftur vísa ég í svar
iðnaðarráðherra við fyrirspurnum
mínum. Landsvirkjun lítur á þetta
sem hluta af meðvitaðri stefnu-
breytingu sem sé beinlínis sprottin
af harðri umræðu um virkjanir,
stóriðju og umhverfismál. Ráð-
herra heldur því fram í svarinu að
menningarverkefnin þurfi að falla
vel að markmiðum fyrirtækisins
og segir beinum orðum að gald-
urinn sé „að finna verkefni þar
sem markmiðin falla saman og
samstarfsaðilarnir styðja hver
annan“. Stefnubreyting Lands-
virkjunar í þessum málum varð
snemma árs 2000, eftir að ljóst
varð að ekki yrði af framkvæmd-
um við Fljótsdalsvirkjun. Í fram-
haldinu ákvað yfirstjórn Lands-
virkjunar að nú skyldi viðhafa ný
vinnubrögð við allan undirbúning
virkjanaframkvæmda. Friðrik
Sophusson greinir frá þessu í
Morgunblaðinu 2. september 2000.
Hin nýju vinnubrögð felast einna
helst í því að Landsvirkjun hefur
stóraukið alla kynningarstarfsemi
fyrirtækisins, auk þess sem tekinn
hefur verið upp sá siður að halda
myndlistarsýningar og ýmsar
uppákomur í stöðvarhúsum Lands-
virkjunar. Allt verkefni sem hljóta
að falla vel að markmiðum Lands-
virkjunar
Að kaupa sér velvild
þjóðarinnar
Nú er það í sjálfu sér göfugt
markmið og sjálfsagt að styrkja
menningu og listir af opinberu fé.
En sá háttur sem á þessu er hafð-
ur er hins vegar ógeðfelldur. Fyr-
irtæki sem er að hálfu í eigu rík-
isins og á í áróðursstríði vegna
umdeildra virkjanaáforma er að
reyna að kaupa sér velvild þjóð-
arinnar með opinberu fé. Þess
vegna er það kaldhæðnislegt að
stjórnarformaður Landsvirkjunar,
sem staðið hefur fyrir því að eyða
yfir 200 milljónum af opinberu fé í
áróður fyrir stóriðjustefnu, skuli
nú rjúka upp til handa og fóta
vegna þess að Náttúruverndar-
samtökum Íslands hefur tekist að
skrapa saman einni milljón fyrir
kálfi um hálendið sem fylgdi
Morgunblaðinu á sunnudaginn var
og gera nokkrar sjónvarpsauglýs-
ingar. Hafa verður í huga, þegar
athafnir stjórnarformannsins eru
skoðaðar, að í lögum um Lands-
virkjun er tekið fram að raforku-
sala til stóriðju þurfi að standa
undir sér, að hún megi ekki valda
hærra orkuverði til almenningsraf-
veitna en ella hefði orðið. Er ekki
orðið tímabært að fá upplýsingar
um það úr hvaða sjóðum Lands-
virkjun fjármagnar sinn ríkisrekna
áróður? Eru þessir peningar
kannski teknir út af rafmagns-
reikningum hins almenna raforku-
kaupanda?
Ríkisstyrktur
áróður
Landsvirkjunar
Eftir Kolbrúnu
Halldórsdóttur
Höfundur er þingmaður Vinstri-
hreyfingarinnar – græns framboðs.
„Er ekki orð-
ið tímabært
að fá upplýs-
ingar um
það úr
hvaða sjóðum Lands-
virkjun fjármagnar sinn
ríkisrekna áróður?“
VIÐ teljum okkur vita vel
hvernig við náum í upplýsingar.
Við flettum þeim upp í símaskrá, á
vefnum, í bók, við hlustum á kenn-
ara eða tölum við næsta mann.
Þessar augljósu leiðir ganga út frá
því að manneskjan sé tiltölulega
einföld og óumbreytanleg. Raun-
veruleikinn er langt frá því. Fólk
sem leitar að upplýsingum hefur
þegar sýnt vilja til að læra og við
lærdóminn breytast kröfurnar.
Rannsóknir Daniels Kahnemans
og Amos Tverskys, sem Kahnem-
an hefur nú hlotið Nóbelsverðlaun
fyrir, sýna að fólk tekur hreint
ekki rökréttar ákvarðanir þegar
það metur ávinning verka sinna.
Það er tilbúið að veðja miklu til að
missa ekki neitt, meiru heldur en
til sambærilegs ávinnings. Það er
íhaldssamt, kostar meiru til að við-
halda óbreyttu ástandi heldur en
til að undirbúa sig fyrir breyt-
ingar. Fólk er vissara í sinni sök
en það hefur efni á. Það einblínir á
einstaka atburði fremur en að
draga upp heildarmynd. Þetta leið-
ir til þess að það tengir saman at-
burði án þess að setja neitt rökrétt
samhengi þar á milli.
Þannig virðast margir hugsa um
bókasöfnin sem staði þar sem upp-
lýsingar streymi inn í fólk ef það
bara kemur þar inn fyrir dyr og
minnkar alla mótstöðu. Upplýsing-
arnar streyma þá inn í einhvers
konar ósmósa, eða síast inn í gegn-
um húð nemendanna. Ég nefni
nemendur hér, því um þetta leyti
fer vinnustaður minn að fyllast af
ungu fólki sem keppist við að
helga sér sæti snemma morguns
svo það geti lesið námsbækur sín-
ar fram eftir degi. Stærstur hluti
þessa unga fólks notar ekki bækur
safnsins eða annan safnkost. Þau
gætu allt eins verið hvar sem þau
hafa skjól fyrir vatni og vindum,
sæti til að sitja á og borð til að
nema við. Og næði.
Næði er kannski ástæðan fyrir
því að þau vilja fremur læra á
bókasafni. En nú breytist margt
þegar allt þetta unga fólk kemur
saman. Farsímar sem þarf að
sinna eru á hverju borði, spjalla
þarf við kunningja og rusl er skilið
eftir um öll borð og ganga. Nem-
endur koma hróðugir heim að
kvöldi og segjast hafa lesið á bóka-
safninu allan daginn. En hafa þeir
notað bókasafnið? Fastir gestir
safnsins sakna næðisins, sem
hverfur þessar síðustu vikur fyrir
próf.
Hér verður ekki stungið upp á
því að nemendur hætti að nota far-
símana sína, mæla sér mót við vini
sína eða lesa námsbækur sínar.
Hins vegar vil ég nota dæmið af
nemendunum til að minna fólk á
að upplýsingar eru illviðráðanleg
kvikindi og að við höfum oft óljós-
ar hugmyndir um hvernig við
náum í þær. Þekking verður ekki
til af því að hafa bækur í hillu í
kringum sig ef ekki er litið í þær.
Þekking verður heldur ekki til af
því að vita af upplýsingamiðlunum
allt í kring ef þeir eru ekki not-
aðir. Það krefst færni að að til-
einka sér upplýsingar og koma
þeim frá sér, svo vel sé. Einungis
þeir sem markvisst vinna að því að
auka leikni sína við upplýsingar ná
tökum á þessari færni. Hún síast
ekki í gegnum húðina.
Hvernig síast
upplýsingar inn?
Eftir Svein
Ólafsson
„Upplýs-
ingar eru ill-
viðráðanleg
kvikindi.“
Höfundur er upplýsingafræðingur.
GJAFABRÉF
Handhafi þessa bréfs
er boðinn velkominn á La Primavera
í málsverð að verðmætikr. 15.000
La Primavera býður nú gjafabréf á fyrsta
flokks málsverð að verðmæti 15.000 kr.
Hverju gjafabréfi fylgir bókin PRIMAVERA
án aukagjalds.
Viltu gleðja samstarfsfólk, ástvini
eða viðskiptafélaga?
HINN FULLKOMNI JÓLAGLAÐNINGUR:
MÁLSVERÐUR
OG BÓK