Morgunblaðið - 13.12.2002, Blaðsíða 62

UMRÆÐAN
62 FÖSTUDAGUR 13. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Mikið úrval af
tískuskartgripum
Laugavegi
s. 511 4533
Kringlunni
s. 533 4533
Smáralind
s. 554 3960
Þetta langar mig í ....
Ég kýs helst verk
samtímalistamanna
sem eru framsæknir
og frumlegir.
Silja Aðalsteinsdóttir
ritstjóri
Gallerí Fold — fyrir jólin
Kjartan Guðjónsson
Karólína Lárusdóttir
Tolli
Rauðarárstíg 14-16, sími 551 0400
Kringlunni, sími 568 0400,
www.myndlist.is
EFTIR stuttan inngang að vetr-
inum hafa nú þegar margir ökumenn
gert upp við sig hvaða hjólbarða þeir
vilja hafa undir bílnum til að takast á
við fjölbreytilegar akstursaðstæður.
Þó finnst mér ekki of seint að koma
fram með litla áminningu um að val á
vetrardekkjum er mikilvægt, bæði
fyrir öryggi í akstri og umhverfið.
Val á dekkjum til að nota á öðrum
árstímum er einnig mikilvægt, meðal
annars vegna umhverfisverndar. Við
þurfum og eigum að huga að því
hvernig við viljum umgangast jörð-
ina okkar og hvort við viljum leggja
okkar af mörkum til að skila henni
betri en við fengum hana.
Einhverjum kann að þykja langt
stokkið úr hugleiðingum um vetrar-
dekk yfir í ástand jarðarinnar. Val á
dekkjum skiptir máli í þessu sam-
bandi – meira máli en maður gæti
ætlað af því hvernig við höfum hagað
okkur í gegnum tíðina – og gerum
enn í of ríkum mæli. Þrátt fyrir allt
þá vaxa hjólbarðar ekki á trjánum!
Þeir eru margir umhverfisvernd-
arsinnarnir í orði sem ekki eru það á
borði. Alltof algengt er að stór fyr-
irtæki og bæjarfélög setji upp ein-
hvers konar grænt andlit og auglýsi
upp ímynd sína með umhyggju fyrir
umhverfinu að vopni en þegar betur
er að gáð þá býr ekkert að baki þessu
græna andliti. Það er bara ásjónan
sem er falleg en ekki það sem raun-
verulega skiptir máli, athafnirnar og
afleiðingar þeirra. Skammtímahags-
munir eru hafðir að leiðarljósi.
En aftur að dekkjunum. Hvernig
tengjast þau ímyndaðri umhverfis-
stefnu fyrirtækja annars vegar og
áhuga mínum á umhverfisvernd og
bjartari framtíð fyrir jörðina okkar
hins vegar? Svarið er einfalt. Annars
vegar er mikil olía notuð við dekkja-
framleiðslu en hins vegar eru nagla-
dekk að verða óþörf með þeirri þró-
un sem orðið hefur í hönnun og
framleiðslu dekkja.
Sparnaðurinn er augljós
Ég skal nefna einfalt dæmi um sól-
un á vörubíladekkjum til að undir-
strika orð mín um umhverfisvernd
og sparnað við val á dekkjum. Í
fyrsta lagi eru sólaðir hjólbarðar
ódýrari en nýir. Í öðru lagi er sólun
dekkja endurvinnsla því afrasp af
dekkjunum er notað í aðra fram-
leiðslu. Sparnaður við að sóla til
dæmis eina stærð, 22,5“ vörubíla-
dekk, er um 17.000 krónur í hvert
skipti sem belgur er sólaður og
hvern belg er hægt að sóla 5–10 sinn-
um eftir atvikum. Margföldunar-
áhrifin eru því augljós ef litið er á
krónurnar en einnig ef horft er til ol-
íusparnaðar því fyrir hvert einasta
endurunnið (sólað) vörubíladekk
sem keypt er í stað þess að kaupa
nýtt sparast tugir lítra af olíu. Með
því minnkar mengunin sem hlýst af
framleiðslu nýrra dekkja og jafn-
framt er gengið hægar á olíuforða
heimsins.
Hugsum okkur í þessu sambandi
stórt flutningafyrirtæki eða bæjar-
félag sem rekur marga flutningabíla
eða stórar vinnuvélar. Ímyndum
okkur að slíkt fyrirtæki eða bæjar-
félag auglýsi sjálft sig meðal annars
með umhyggju fyrir umhverfinu að
vopni. En hvað ef við lítum nú á hjól-
barðanotkunina? Er hún í samræmi
við græna andlitið sem sett er upp
fyrir fjölmiðla og fólkið í landinu eða
eru eingöngu keypt ný dekk í stað
þess að láta sóla og endurnýta dekk-
in?
Sagt er að margt smátt geri eitt
stórt. Ég veit ekki hvort rétt er að
tala um smátt í þessu sambandi því
ef teknar væru saman tölulegar stað-
reyndir um bílaflota og hjólbarða-
notkun flutningafyrirtækis eða bæj-
arfélags sem væri í þeim sporum
sem ég hef verið að lýsa þá verður
dæmið á endanum gríðarlega stórt.
En þó ekki stærra en svo að ef menn
vilja bæta sig er það aðeins spurning
um breytt og bætt hugarfar.
Naglalaust Ísland!
Kem ég þá aftur að því hve mik-
ilvægt það er að huga að því hvað við
viljum setja undir bílana okkar á vet-
urna. Gúmmívinnslan hefur ávallt
haft verndun umhverfisins að leið-
arljósi og hefur verið í fararbroddi
við endurnýtingu á gúmmíi hér á
landi og við sólun á vörubíladekkj-
um. Fyrirtækið hefur einnig verið í
fararbroddi íslenskra fyrirtækja í
baráttunni fyrir naglalausum vetrar-
dekkjum. Gúmmívinnslan hefur í því
skyni flutt inn svokölluð loftbólu-
dekk frá Bridgestone og hafa þau
reynst afar vel við íslenskar vetrar-
aðstæður.
Prófanir sýna að loftbóludekkin
standast fyllilega samanburð við
bestu gerðir nagladekkja hvað varð-
ar hemlunarvegalengd og veggrip,
bæði í snjó og hálku. Kannanir sýna
meðal annars að venjuleg fólksbif-
reið á nagladekkjum rífur upp sem
nemur 27 grömmum af malbiki á
hvern ekinn kílómetra. Þar skapast
mengun í andrúmsloftinu um leið og
ending malbiksins verður styttri og
því þarf fyrr að endurnýja malbik á
þeim götum sem mikið eru eknar af
bílum á nagladekkjum. Að auki eru
loftbóludekkin mun hljóðlátari,
mýkri og endingarbetri en nagla-
dekkin. Í notkun þeirra felst þannig
bæði sparnaður fyrir bifreiðaeigend-
ur og þjóðfélagið í heild jafnframt
því að loftmengun verður minni en
ella.
Ég hef hér bent á leiðir til pen-
ingalegs sparnaðar fyrir þig og fyrir
þjóðfélagið. Ég hef bent á leiðir til að
bæta umgengni okkar við jörðina á
margvíslegan hátt. Það er ekkert of
algengt að þetta tvennt fari saman
en þegar svo er þá er ekki eftir neinu
að bíða. Breytt hugarfar og ákvörð-
un er það sem þarf. Núna er tíminn!
Hjólbarðaval
er
umhverfismál!
Eftir Þórarin
Kristjánsson
Höfundur er framkvæmdastjóri
Gúmmívinnslunnar hf. á Akureyri.
„Þeir eru
margir um-
hverfis-
verndarsinn-
arnir í orði
sem ekki eru það á
borði.“
SVITINN rennur niður hálsinn og
bakið og það glampar á dökkt hör-
undið. Fótum er stappað taktfast í
skrælnaða jörð á milli þess sem
hoppað er hátt í loft upp og rekin upp
siguróp. Það liggur við að jörðin
skjálfi. Rykið þyrlast upp á vígalega
og skrautklædda dansarana. Kon-
urnar úr þorpinu standa allt í kring,
klappa saman höndum og hvetja sína
menn. Börnin, þau eldri með þau
yngri á bakinu, líkja eftir hreyfing-
um fullorðna fólksins. Það er ljóst að
hér er verið að dansa gleðidans og
úthaldið er ótrúlegt. Gesturinn frá
Íslandi sest í skuggann undir stóru
akasíutré.
Tilfinningin að sjá árangur af
starfi sínu er ótrúlega góð. Brunn-
urinn er tilkominn fyrir framlög frá
Íslendingum, einn af yfir 20 brunn-
um sem grafnir voru á síðastliðnu ári
fyrir milligöngu Lútherska heims-
sambandsins sem Hjálparstarf
kirkjunnar er aðili að. Þarna voru
þorpsbúar að fagna nýjum brunni,
fagna því að losna undan sjúkdómum
og óhóflegri vinnu við vatnsburð.
Fólkið í Sheda-þorpinu veit hvað það
er að þurfa að sækja vatn langa leið
og glíma við sjúkdóma af völdum
mengaðs vatns. Brunnur var því
efstur á óskalista þeirra þegar Lúth-
erska heimssambandið bauð aðstoð
sína við uppbyggingu og framfarir.
Nú eru betri tímar framundan og
heilsufar mun batna til muna. Tím-
inn sem áður fyrr var notaður til að
fara langa leið eftir vatni verður nú
notaður til að sinna börnum og búi
og ungar stúlkur sem oft gátu ekki
sótt skóla reglulega vegna vatns-
burðar fá tækifæri til menntunar.
Er dansinum lauk fékk ég þann
mikla heiður að dæla vatni í fyrstu
fötuna úr nýja brunninum. Gleðin
leyndi sér ekki er unga fólkið lét
hreint og svalandi vatnið renna yfir
fætur sér áður en ílátin voru fyllt af
þessum lífsvökva. Brunnurinn í
Sheda ber vitni um hjálparstarf sem
skilar áþreifanlegum árangri.
Samstarf Hjálparstarfs kirkjunn-
ar og heimamanna í norðanverðri
Mósambík hefur skilað margþættum
árangri sl. 10 ár. Á sjúkraskýlinu í
Wachama-þorpi, en þar var grafinn
brunnur fyrir ári síðan, var mér tjáð
að heilsufar í þorpinu hafi batnað til
muna, enda er hreint vatn grunnur
allrar velferðar, eykur heilbrigði og
dregur úr lyfjakostnaði.
Mesta umhverfisógnin
Óhreint vatn er ein mesta ógn sem
fátæku fólki stafar af umhverfinu.
Um það bil 1,1 milljarður manna eða
1/6 mannskyns hefur ekki aðgang að
hreinu drykkjarvatni. Daglega deyja
um 6.000 börn úr sjúkdómum sem
berast með óhreinu drykkjarvatni og
smitast við slælegt hreinlæti.
Vatnið er takmörkuð auðlind og er
endurnýjun eða hringrás vatnsins
hæg. Þetta er erfitt fyrir okkur Ís-
lendinga að skilja sem sjaldan leið-
um hugann að þessum auði sem hver
má þó vera þakklátur fyrir. Íslend-
ingar nota 220 lítra af vatni á dag.
Með því að sturta einu sinni niður í
klósettinu notum við 15 lítra af vatni
eða nær jafnmikið vatn og ein mann-
eskja í þriðja heiminum þarfnast
daglega til drykkjar, matargerðar,
þvotta og þrifa.
Dauðans alvara
„Hann er að drepast úr þorsta,“
stendur á gíróseðli frá Hjálparstarfi
kirkjunnar. Við segjum þetta oft í
hálfkæringi þegar þorstinn sækir á
okkur, vitandi þó að ekki er langt í
næsta vatnskrana til að svala þorst-
anum. Í mörgum fátækum löndum
er vatnskortur dauðans alvara sem
þó oft er auðvelt að finna lausn á.
Hjálparstarf kirkjunnar hefur sl. 10
ár lagt fjármagn til brunnagerðar í
Mósambík og hefur verkefnið tekist
afskaplega vel. Ætla má að yfir 200
þúsund manns hafi nú aðgang að
hreinu drykkjarvatni vegna þessa
verkefnis. Verður ekki að telja þetta
nokkuð góðan árangur?
„Gefðu honum vatn fyrir lífstíð“
stendur líka á gíróseðlinum frá
Hjálparstarfinu sem borist hefur inn
á heimili landsmanna. Með 2.500 kr.
framlagi getur þú tryggt 5 fjölskyld-
um í Afríku aðgang að hreinu vatni,
alla ævi. Færð þú einhvers staðar
meira fyrir peningana þína? Hjálp-
arstarfið er með jólagjöfina í ár.
Vatn – jólagjöfin í ár
Eftir Jónas Þóri
Þórisson
„Með 2.500
kr. framlagi
getur þú
tryggt 5 fjöl-
skyldum í
Afríku aðgang að hreinu
vatni alla ævi.“
Höfundur er framkvæmdastjóri
Hjálparstarfs kirkjunnar.
Mörkinni 3, sími 588 0640
Glæsilegar
jólagjafir