Morgunblaðið - 28.01.2003, Blaðsíða 17

ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 28. JANÚAR 2003 17
Skelltu þér á útsöluna!
Enn meiri verðlækkun
Allt að 60% afsláttur
KRINGLUNNI, S. 568 9017LAUGAVEGI 91, S. 511 1717 / 511 1718
úlpur
kápur
treflar
peysur
húfur
buxur
skyrtur
ingar að afnema öll stjórnunarkerfi,
einkum og sér í lagi á þessum tímum
alþjóðlegrar hryðjuverkastarfsemi.
Sovétkommúnisminn átti líka upp-
tök sín í útópískum hugmyndum um
jöfnuð allra manna, en leiddi til mis-
kunnarlausrar einræðisstjórnar, líkt
og Brink Lindsey við Cato Institute,
hægrisinnaða hugveitu í Wash-
ingtonborg, bendir á. Anarkismi
byggist að hans sögn á barnalegum
skilningi á mannlegu eðli og myndi
leiða til vanþróaðs þorpssamfélags
BRIEN Gartland stundar „rusla-
tunnudýfingar“ dag hvern til að
verða sér úti um sitt daglega brauð.
Hann rótar í ruslapokum fyrir utan
góðmetisverzlanir í leit að lítillega
mörðum mangóávöxtum, óopnuðum
hríðsgrjónabúðingsdollum og öðru
slíku sem velmegunarneyzlusam-
félagið kastar frá sér. Gartland, sem
er 21 árs, er í sínum hópi þekktur
undir viðurnefninu „Deadbolt“.
Hann sefur í yfirgefinni byggingu og
neitar að finna sér hefðbundna
vinnu, að eigin sögn vegna þess að
augu sín hafi opnast fyrir því að kap-
ítalisminn og vestrænt lýðræði séu
kerfi sem arðræni hina fátæku og
færi öll völd í hendur fámennri for-
réttindastétt.
Gartland er anarkisti. Hann álítur
allt stjórnvald og reyndar hvers
kyns kerfi þar sem einn hefur yfir
öðrum að segja vera kúgunarkerfi í
eðli sínu og ólýðræðislegt í raun.
Anarkistar hafa vakið athygli á
síðustu árum sem kjarni þátttak-
enda í mótmælaaðgerðum, sumum
ofbeldisfullum, á fundum alþjóðlegra
samtaka eins og World Economic
Forum, félagsskapar sem árlega
stefnir forystufólki úr stjórnmála- og
viðskiptalífi heimsins til málþings í
Davos í Sviss, en fundur þessa árs
fer einmitt fram þessa dagana.
Að áliti Gartlands og skoðana-
systkina hans væri heimurinn betri
ef hinn almenni borgari tæki beinan
þátt í að taka einróma ákvarðanir um
samfélagsleg málefni, í stað þess að
láta kjörna þingmenn og stjórnend-
ur stórfyrirtækja um það.
Lífsstíll Gartlands er öfgakennd-
ur, jafnvel á mælikvarða anarkista.
Flestir reyna að finna milliveg milli
andúðar sinnar á kapítalismanum og
þess að vinna fyrir sér. En anarkísk
viðhorf eru að breiðast út meðal að-
gerðaviljugs ungs fólks, og helgast
það að miklu leyti af vaxandi vin-
sældum hugmynda andhnattvæðing-
arsinna – eða hreyfingarinnar um
hnattrænt réttlæti, eins og stuðn-
ingsmenn kjósa að kalla fyrirbærið.
„Hreyfing um
hnattrænt réttlæti“
Anarkistar hafa á síðustu misser-
um aflað sér athygli með herskáum
aðferðum – svo sem með því að ögra
lögreglu til slagsmála og brjóta
glugga í verzlunum – frá mótmæl-
unum sem létu fund Heimsviðskipta-
stofnunarinnar (WTO) í Seattle árið
1999 fara út um þúfur, til mótmæla-
aðgerða í Quebec-borg, Gautaborg,
Prag og Washington. Slagsmál við
óeirðalögreglu í Genúa á Ítalíu, er
leiðtogar sjö helztu iðnríkja heims
hittust þar árið 2001, skildu einn
mótmælanda eftir í valnum, en hann
féll fyrir byssukúlu lögreglumanns.
Margir þeirra sem hafa fundið sér
hlutverk með því að standa í mót-
mælum gegn hnattvæðingunni vilja
ekki láta flokka sig með anarkistum
og fordæma ofbeldisaðgerðir. En an-
arkistar hafa sett mark sitt á mót-
mælafundina, bæði hvað boðskapinn
varðar – svo sem um að vald skuli
fært „til baka“ frá stjórnendum til
borgaranna – og hvað varðar skipu-
lag – litlir hópar sem eiga með sér
samstarf um ákveðin verkefni, án
þess að lúta miðstýrðri stjórnun.
„Seattle var dúndurgott „út-úr-
skápnum-partí“ fyrir anarkista,“
segir Mark Lance, dósent í heim-
speki við Georgetown-háskóla í
Washington DC og anarkisti. Anark-
ismi hefur að hans sögn „sannarlega
orðið mun sýnilegri í gegnum hreyf-
inguna um hnattrænt réttlæti.“
Það er erfitt að slá tölu á virka an-
arkista í Bandaríkjunum, einkum
vegna óbeitar þeirra á skipulagi.
Jafnvel í Vestur-Evrópu, þar sem
anarkismi á sér dýpri rætur og er
ekki álitinn eins skrýtið fyrirbæri og
vestanhafs, eru þeir allir langt utan
hins hefðbundna meginstraums.
En Lance og aðrir sérfræðingar
telja að anarkismi sé nú útbreiddari
en nokkru sinni síðan á fjórða ára-
tugnum; hann eigi sér líka meiri
hljómgrunn nú en á 8. áratugnum, er
anarkískar hugmyndir komust í
tízku í tengslum við hreyfingu kjarn-
orkuandstæðinga og friðarsinna.
Eintómir órar?
En anarkistar eiga þó á brattann
að sækja í baráttunni um jákvæða
ímynd. Margir leggja anarkisma að
jöfnu við upplausn, enda er stjórn-
leysi (eða nákvæmar: „engir stjórn-
endur“) hin upprunalega gríska
merking orðsins. Gagnrýnendur
segja að það hefði hroðalegar afleið-
sem ætti enga samleið með hinni
flóknu verkaskiptingu hins hnatt-
ræna nútímahagkerfis. „Skynsemis-
hugsunin segir manni að þetta séu
tómir órar,“ segir Lindsey.
Anarkistar svara með því að segja
að hryðjuverk, stríð og fátækt séu
beinar afleiðingar þess ójafnaðar
sem kapítalisminn skapar og stjórn-
kerfa nútímans sem færi völd á fárra
hendur. Allt kerfið sé rotið og þarfn-
ist umbyltingar.
Málvísindaprófessorinn Noam
Chomsky, sem sennilega er þekkt-
asti bandaríski anarkistinn, telur að
hugmyndafræði anarkismans höfði
til margra vegna „óánægju fólks sem
finnst það ekki hafa nein áhrif á
ákvarðanir sem varða það“. Hann
bendir á síminnkandi kjörsókn þess-
ari fullyrðingu sinni til stuðnings.
Chomsky lýsir anarkistum sem
„róttækum lýðræðissinnum“, sem
stöðugt setji spurningarmerki við
lögmæti kerfa þar sem einn hefur yf-
ir öðrum að segja.
Erfitt að lifa í takt við
hugmyndafræðina
Margir anarkistar eiga í erfiðleik-
um með að sætta sig við þátttöku í
efnahagskerfi sem þeir vilja um-
bylta. Georgetown-háskólakennar-
inn Lance viðurkennir að hann taki
þátt í kapítalismanum „á milljón
vegu“. „Mér líkar það ekki,“ segir
hann, „en ég hef fyrir barni að sjá.“
Óvenjulegri er Gartland, sem segist
„nærast vel“ á matnum sem hann
tínir úr ruslinu í New York og segist
geta lifað á sem svarar um 400 krón-
um á mánuði. Óbundinn af hefðbund-
inni atvinnu ver hann miklum tíma í
sjálfboðavinnu með Food Not
Bombs-hópi á Manhattan (Food Not
Bombs er keðja anarkistahópa sem
dreifa grænmetisfæði ókeypis) og
við að setja saman bæklinga um
ókeypis viðburði í borginni.
„Ég vil bara vinna við eitthvað
sem ég trúi á,“ segir hann.
Anarkisminn
vinnur á
Hugmyndafræði anarkista virðist njóta æ
vaxandi hljómgrunns á Vesturlöndum, í
takt við hreyfingu andhnattvæðingarsinna.
New York. Associated Press.
AP
Andstæðingur hnattvæðingar og hins kapítalíska hagkerfis í fullum her-
klæðum þegar mótmælt var fundi Alþjóðabankans og Alþjóðagjaldeyris-
sjóðsins í Seattle í Bandaríkjunum í nóvember 1999.
’ Lance og aðrirsérfræðingar telja
að anarkismi sé nú
útbreiddari en
nokkru sinni síðan á
fjórða áratugnum. ‘
HELFARAR nazista gegn gyð-
ingum var minnzt með ýmsum hætti
í gær, er rétt 58 ár voru liðin frá því
Rauði herinn hertók útrýmingar-
búðir nazista í Auschwitz. Hér bera
pólskir gyðingar myndir af ung-
verskum gyðingabörnum sem létu
lífið í gasklefunum, fyrir utan búð-
irnar í gær.
Í Berlín undirrituðu í gær Ger-
hard Schröder, kanzlari Þýzka-
lands, og Paul Spiegel, forseti regn-
hlífarsamtaka gyðingasöfnuða
Þýzkalands, tímamótasamning sem
gefur gyðingasöfnuðunum sömu
réttarstöðu og stóru kristnu kirkju-
deildirnar njóta þar í landi. Í samn-
ingnum felst m.a. að framlag þýzka
ríkisins til gyðingasafnaðanna í
landinu verður þrefaldað, upp í um
þrjár milljónir evra á ári, andvirði
um 255 milljóna króna.
„Þetta er söguleg stund fyrir gyð-
inga í Þýzkalandi,“ sagði Spiegel við
þetta tækifæri. „Enginn, virkilega
enginn, hefði trúað því árið 1945 að
gyðingdómur ætti eftir að þrífast í
Þýzkalandi á ný. ... Í dag er freist-
andi að fullyrða að gyðingdómur sé
að rísa til nýs blóma í Þýzkalandi.
Það hefði engan grunað fyrir fáein-
um árum,“ sagði Spiegel. Á sl. 10 ár-
um hefur gyðingum í Þýzkalandi
fjölgað úr u.þ.b. 30.000 í um 100.000,
aðallega vegna aðflutnings gyðinga
frá lýðveldum Sovétríkjanna fyrr-
verandi. Fyrir stríð bjuggu um
600.000 gyðingar í Þýzkalandi.
AP
Helfararinnar minnzt