Morgunblaðið - 23.02.2003, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR 23. FEBRÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
NÚ UM stundir hefureinkavæðing veriðmjög á dagskrá í hinuíslenska samfélagi. Íöllu skrafinu um það
efni hefur aldrei heyrst ein einasta
rödd sem mælir með einkavæðingu
Þjóðminjasafnsins, sem á 140 ára af-
mæli á morgun. Ég gæti enda trúað
að allflestum þætti slík hugmynd
næsta fáránleg. En hvað skyldi það
vera sem gerir Þjóðminjasafnið að
þessu leyti svo fullkomlega ósnert-
anlegt og óumdeilt?
„Þjóðminjasafnið er fjöregg okkar,
varðveitir „kjarnann“ í okkur sem
þjóð. Það varðveitir þjóðararfinn,
hús, muni og myndir sem eru sam-
eign okkar allra og komandi kyn-
slóða. Við sem vinnum hér berum
ábyrgð á að varðveita þennan arf til
handa komandi kynslóðum.
Það er fátæk þjóð sem ekki á sér
sögu og minjar um þá sögu. Slíkt hef-
ur mikið að segja fyrir sjálfsmynd
bæði einstaklinga og þjóðarinnar
sem heildar,“ svarar Margrét Hall-
grímsdóttir þjóðminjavörður er
blaðamaður Morgunblaðsins ræðir
við hana um Þjóðminjasafnið í bráða-
birgðahúsnæði þess í Garðabæ.
„Hvernig verður þjóð til – hver er-
um við og hver er bakgrunnur okkar?
Þetta eru spurningar sem við ætlum
að leitast við að svara á nýrri grunn-
sýningu sem opnuð verður í endur-
nýjuðu húsi Þjóðminjasafnsins við
Suðurgötu árið 2004.
Þetta verður stærsta sýning sinn-
ar tegundar sem hér hefur verið sett
upp – virðuleg sýning þjóðargersema
en jafnframt fersk og „öðruvísi“,
henni er ætlað að segja sögu Íslands
frá landnámi til dagsins í dag. Þegar
við fáum húsið við Suðurgötu afhent í
sumar hefst vinna við uppsetningu
sýningarinnar. Verið er að móta sýn-
inguna og hanna í samstarfi við
sænska hönnuði, Codesign í Stokk-
hólmi, sem annast verkefnið í kjölfar
samkeppni um það sem þeir unnu ár-
ið 2000. Þorsteinn Gunnarsson arki-
tekt er tengiliður okkar við Svíana.“
Um þessar mundir er af hálfu
Þjóðminjasafns einmitt verið að for-
verja muni sem valdir hafa verið á
nýja grunnsýningu sem standa mun
lengur en allar sérsýningar. Þetta er
gert í tengslum við 60 ára afmæli lýð-
veldisins og 100 ára afmæli heima-
stjórnar.
„Það er mjög erfitt val, það eru svo
margir merkilegir munir í eigu safns-
ins,“ segir Margrét.
DNA-rannsóknir á jöxlum
landnámsmanna
Blaðamaður getur ekki stillt sig
um að spyrja hvað Margrét sjálf telji
allra merkilegasta grip safnsins ef
hún yrði að velja. Hún kemst í mikil
vandræði og getur ekki valið en nefn-
ir þó að lokum tilneydd Þórs-líkneski
sem hún er einmitt með eftirlíkingu
af á borði sínu. „Þetta Þórslíkneski er
að vissu leyti táknrænt fyrir safnið.
Ég held hins vegar upp á fjölda aðra
muni safnsins, sem eru margir hreint
töfrandi. En vaxtöflurnar úr Viðey
standa hjarta mínu nærri – enda er
málið mér skylt,“ segir Margrét og
teygir sig í bók um uppgröftinn í Við-
ey sem hún stýrði meðan hún enn var
borgarminjavörður.
„Einn ágætur samstarfsmaður
minn í Viðey auknefndi mig stundum
í gamni Viðeyjarskessuna, mér þótti
gaman að nafngiftinni og nú hefur
komið í ljós að ég stend kannski und-
ir henni,“ segir Margrét. „Þegar ég
fór inn á hinn nýja vef Íslendingabók
kom í ljós að ég get rakið ættir mínar
til Árna Snæbjörnssonar ábóta í Við-
ey. Hann fæddist 1440 og dó 1515. Í
ætt föður míns, Hallgríms Marinós-
sonar, er ég komin af Jóni syni Árna
ábóta en móðir mín, Arndís Kristín
Sigurbjörnsdóttir, er komin af Ið-
unni dóttur þess sama Árna. Ábótinn
átti þessi börn ekki með sömu kon-
unni og eru nöfn mæðranna ókunn.“
Margrét getur þess jafnframt að
nú geti Íslendingar rakið ættir sínar
með meira öryggi en áður var unnt til
forfeðranna.
„Þjóðminjasafnið er einmitt í sam-
starfi við Íslenska erfðagreiningu um
DNA-rannsókn sem gerð hefur verið
á erfðaefni úr jöxlum í höfuðkúpum
beinagrinda þeirra sem til eru varð-
veittar úr fornum gröfum og áður
voru sumar til sýnis í húsi Þjóðminja-
safnsins við Suðurgötu. Fornleifar úr
heiðnum gröfum, kumlum, eru ein-
mitt mjög spennandi ásamt því
haugfé sem finnst með beinagrindum
landnámsmanna. Beinagrindurnar
voru vinsælir sýningargripir.
Það spyrja mig margir hvort þær
verði ekki aftur til sýnis þegar húsið
við Suðurgötu verður opnað aftur –
svarið er að þær verða það,“ segir
Margrét.
Hún bætir við um húsið við Suð-
urgötu að fyrsta ríkisstjórn íslenska
lýðveldisins 1944 hafi á sínum fyrsta
fundi tekið þá ákvörðun að gefa þjóð-
inni í „morgungjöf“ hús þetta yfir
„fjöregg sitt“ Þjóðminjasafnið.
„Svo skemmtilega vill til að einmitt
á „demantsafmælinu“, þ.e. á 60 ára
afmæli umræddrar „morgungjafar“,
verður fyrrnefnd grunnsýning opnuð
í endurbættu safnhúsi Þjóðminja-
safns með stórbættri aðstöðu.
„Íslendingar eiga einstaka, fjöl-
breytta og mjög merka sögu. Ísland
var eitt síðasta landið sem var numið
í Evrópu og ný þjóð varð smám sam-
an þar til, seint í veraldarsögunni.
Saga okkar er afmörkuð á ákveð-
inn hátt, við vitum hvenær hún hefst
en jafnframt vitum við nú að Ísland
var í vissum skilningi „brautarstöð“ –
við áttum alltaf mikil samskipti við
umheiminn en vorum ekki einangruð
eins og áður var talið.
Hver öld á sér sína sögu og sér-
kenni, þetta viljum við m.a. varpa
ljósi á í hinni nýju grunnsýningu,
bæði með aðferðum þjóðminjavörsl-
unnar, listfræði, forvörslu, sagn-
fræði, fornleifa- og vísindalegum að-
ferðum hvers konar, m.a. fyrrnefnd-
um DNA-rannsóknum sem gerðar
hafa verið í samstarfi Þjóðminjasafns
við Íslenska erfðagreiningu. Niður-
stöður þessara rannsókna varpa ljósi
á erfðaefni þeirra fyrstu Íslendinga
sem við varðveitum bein úr. Við get-
um séð með þessum aðferðum hvað-
an fyrstu Íslendingarnir komu og
gaman verður að skoða hvort þær
gefi til kynna að fleiri konur hafi
komið frá Bretlandseyjum en áður
var talið. Kannski hafa menn sem
ætluðu að setjast hér að fyrst siglt
frá Noregsströndum og tekið í fram-
haldi af því með sér konur hingað frá
Bretlandseyjum.“
Nýrri grunnsýningu ætlað
að vekja umræðu
„Það er mjög spennandi að bera
saman DNA-raðir úr fyrstu Íslend-
ingunum við núlifandi Íslendinga því
margar DNA-raðirnar hafa haldist.
Með þessum aðferðum og hinum
eldri má kannski með fleiri leiðum en
áður rekja ættir okkar langleiðina til
landnámsmanna. Hægt er einnig að
sjá með þessum rannsóknum hvernig
við höfum blandast einstaklingum frá
öðrum þjóðum. Sú vitneskja getur
verið innlegg í nútíma umræðu og
stuðlað að meiri skilningi og umburð-
arlyndi í okkar nútíma samfélagi.
Það er eitt markmiðið með hinni nýju
grunnsýningu Þjóðminjasafns að
vekja umræðu, sýningar af þessari
stærðargráðu eru sjaldgæfar og
fjalla um efni sem skiptir máli.
Á sýningunni verður rakin að hluta
atvinnusaga okkar, byggðasaga,
mannlífssaga og saga listsköpunar
sem er mjög markverð. Handritið
byggist á þjóðminjavörslu í 140 ár,
rannsóknum sérfræðinga Þjóðminja-
safns og annarra á minjum okkar og
sögu. Við munum leitast við að varpa
ljósi á almennan aðbúnað og aðstæð-
ur almennings á hverjum tíma.“
Hvenær urðu Íslendingar sér með-
vitandi um þjóðerni sitt?
„Það er stóra spurningin. Við vit-
um að hér settust að landnemar frá
Þjóðminjasafn Íslands
er 140 ára á morgun.
Guðrún Guðlaugsdóttir
ræddi við Margréti
Hallgrímsdóttur þjóð-
minjavörð um fjölþætta
starfsemi Þjóðminja-
safnsins og stöðu þess í
íslensku samfélagi og
gluggaði lítillega í sam-
antekt um sögu safns-
ins.
Morgunblaðið/RAX
Margrét Hallgrímsdóttir þjóðminjavörður við hökul Jóns Arasonar sem þær Nathalie Jacqueminet og Karen Sigurkarlsdóttir eru að forverja. Líkanið hér að ofan er
talið af Þór. Það fannst við bæinn Eyrarland í Eyjafirði 1815 eða 1816. Tveir bæir eru með þessu nafni við fjörðinn en ekki er vitað við hvorn þeirra líkanið fannst.
Prédikunarstóll frá Bræðratungu í viðgerð.
Fjöreggið og
morgungjöf lýðveldisins

Nýjar geymslur byggðar
1998

Ný safnalög og þjóðminja-
lög sett 2001

Stefnumótun og efling
innra starfs 2000 til 2003

Gagnagrunnur/Sarpur
2000 til 2003

Endurbætt Safnhús 2003

Ný skrifstofuaðstaða
í Atvinnudeildarhúsi eftir
opnun Safnhúss
2004
Dæmi um uppbygg-
ingu Þjóðminja-
safns frá 1998