Morgunblaðið - 20.09.2003, Blaðsíða 16

ERLENT
16 LAUGARDAGUR 20. SEPTEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
L
ETTAR ganga í dag,
laugardag, að kjör-
borðinu til að segja
hug sinn til aðildar að
Evrópusambandinu
(ESB). Þeir eru síðastir í röð
Eystrasaltsþjóðanna þriggja sem
það gera, og reyndar síðastir í röð
þeirra þjóða sem í apríl síðastliðn-
um skrifuðu undir aðildarsamninga
að Evrópusambandinu, sem eiga að
taka gildi hinn 1. maí 2004. Eftir at-
kvæðagreiðsluna í Lettlandi verður
staðfestingarferli aðildarsamning-
anna lokið í öllum tilvonandi aðild-
arríkjunum tíu nema einu – Kýpur-
Grikkir eftirláta þjóðþingi sínu að
taka þessa ákvörðun fyrir hönd
þjóðarinnar; á Kýpur fer því ekki
fram nein þjóðaratkvæðagreiðsla.
Allt frá því aðildarsamningaferlið
hófst hefur tiltölulega hátt hlutfall
Letta litið það tortryggnum augum
og í skoðanakönnunum framan af
þessu ári mældist hlutfall óákveð-
inna hátt. Nú á lokaspretti aðdrag-
anda þjóðaratkvæðagreiðslunnar
virðist stemningin meðal kjósenda
þó hafa verið að sveiflast í átt að
stuðningi við ESB-aðildina. Í einni
nýjustu könnuninni, sem gerð var
af viðhorfskannanafyrirtækinu In-
Mind dagana 4.–7. september,
sögðust 87% aðspurðra ætla að
mæta á kjörstað; þar af ætluðu
55,2% að samþykkja aðildarsamn-
inginn, 22,8% að greiða atkvæði á
móti og 22% sögðust enn óákveðin.
Í könnun sem Latvijas Fakti birti á
fimmtudag hugðust aftur á móti
63,2% aðstyðja inngönguna, en
29,1% að segja „nei“. Aðeins 7,7%
sögðust óákveðin.
Lettar taki höndum saman
við Eista og Litháa
Lettneskir stjórnmálaleiðtogar
hafa síðustu daga skorað á landa
sína að láta þá fyrirvara sem þeir
kunna að hafa við einstök atriði að-
ildarsamningsins ekki aftra sér frá
því að samþykkja hann. Lettar
ættu að líta á niðurstöðuna úr þjóð-
aratkvæðagreiðslunum í grannlönd-
unum, Eistlandi og Litháen, sem
hvatningu til að láta ekki sitt eftir
liggja. „Í dag er tíminn kominn fyr-
ir Lettland að taka ákvörðun og
hnýta endahnútinn á einingu
Eystrasaltslanda,“ sagði Vaira
Vike-Freiberga, forseti Lettlands.
Í Eistlandi, þar sem einnig hefur
gætt allnokkurrar óánægju með
inngönguna í ESB, var aðildin sam-
þykkt með yfirgnæfandi meirihluta
– 2⁄3 hluta atkvæða – um síðustu
helgi og í Litháen, þar sem kosið
var í júní sl., náðist hæst hlutfall
„já-atkvæða“ í öllum þjóðarat-
kvæðagreiðslunum níu, yfir 90%.
Íbúar Lettlands eru um 2,35
milljónir, en þar af hafa um 1.400
þúsund manns atkvæðisrétt. Sam-
kvæmt þeim lögum sem í landinu
gilda um þjóðaratkvæðagreiðslur
telst niðurstaðan bindandi ef helm-
ingur þeirra kjósenda sem síðast
kusu í þingkosningum greiðir at-
kvæði, en það þýðir að minnst
497.543 kjósendur – 35,14% allra
skráðra – verða að mæta á kjör-
stað.
Hálf milljón manna
án kosningaréttar
Um hálf milljón rússneskumæl-
andi íbúa landsins, sem ekki hafa
lettneskan ríkisborgararétt, hefur
heldur ekki kosningarétt. Um 40%
íbúa Lettlands eru ekki af lettn-
eskum uppruna, heldur fólk sem
flutti þangað frá öðrum hlutum
Sovétríkjanna
sálugu, flest frá
Rússlandi, Hvít-
Rússlandi og
Úkraínu. Þetta
fólk var ríkis-
fangslaust þegar
það missti sov-
ézka ríkisborg-
araréttinn; sjálf-
krafa fékk það
hvorki lettnesk-
an né rússnesk-
an (né hvít-rússneskan né úkra-
ínskan). Samkvæmt lettneskum
lögum stendur þessu fólki opið að
sækja um lettneskan ríkisborgara-
rétt, en til þess að fá hann þurfa
umsækjendur að standast létt próf
í lettneskri tungu, sögu og menn-
ingararfleifð. Þetta hafa margir
hinna rússneskumælandi íbúa
landsins, sem aðallega búa í höf-
uðborginni Riga og hafnarborgun-
um Ventspils, Daugavpils og Liep-
aja – þar sem mikið af
olíuútflutningi frá Rússlandi fer nú
um og sovézki flotinn hafði á sínum
tíma bækistöðvar – ekki kært sig
um.
Talsverð spenna hefur einkennt
samskipti Letta og rússneskumæl-
andi minnihlutans og þessi spenna
hefur einnig átt mikinn þátt í því að
tengsl Lettlands við stóra grann-
ann í austri eru stirðari en hinna
Eystrasaltslandanna; í Eistlandi er
rússneskumælandi minnihlutinn
allnokkru minni, eða um 30% íbú-
anna, og í Litháen er hann vel inn-
an við 10% og þar fékk hann lithá-
ískan ríkisborgararétt um leið og
aðrir íbúar hins nýendurstofnaða
lýðveldis árið 1991. Til skilnings á
þessari spennu milli þjóðernishóp-
anna í Lettlandi og Eistlandi ber að
hafa í huga hvernig Moskvuvaldið
nánast markvisst vann að því á
Sovéttímanum að útmá þjóðerni
Eystrasaltsþjóðanna; hundruð þús-
unda Letta, Eista og Litháa voru
flutt í þrælkunarbúðir í Síberíu eða
„látnir hverfa“ á annan hátt.
Skiptar skoðanir
Meðal rússneskumælandi minni-
hlutans eru skoðanir þó að minnsta
kosti jafnskiptar um ágæti inn-
göngu Lettlands í ESB og þær eru
meðal Letta sjálfra. „Þegar Lett-
land verður einu sinni gengið í ESB
munu útlendingar geta komið og
keypt upp landið okkar sem mun
tapa sjálfstæði sínu,“ hefur AFP-
fréttastofan eftir 28 ára gömlum
manni úr rúss-
neska minni-
hlutanum í
Daugavpils,
sem er nýbú-
inn að verða
sér úti um
lettneskan rík-
isborgara- og
þar með kosn-
ingarétt. „Við
höfum reynslu
af því að vera
hluti af öðru ríkjasambandi [Sov-
étríkjunum]. Hvers vegna ættum
við að ganga í slíkt á ný?“ spyr
maðurinn, sem heitir Nikolai
Nogovitsín.
Annar rússneskumælandi sveit-
ungi hans, rúmlega fimmtugur
leigubílstjóri í Daugavpils, segist
hins vegar myndu greiða atkvæði
með ESB-aðildinni, hefði hann færi
á því. Einkum þeir Lettlands-Rúss-
ar sem stunda viðskipti hugsa sér
gott til glóðarinnar þegar landið
verður orðið hluti af hinum opna,
sameiginlega Evrópumarkaði.
Günter Verheugen, sem fer með
stækkunarmál ESB í framkvæmda-
stjórn þess, heimsótti Lettland nú í
vikunni. Hvatti hann þá íbúa lands-
ins sem ekki hafa sótt um ríkis-
borgararétt að gera það; að öðrum
kosti yrðu þeir enn meira utanveltu
eftir því sem tímar liðu fram. „Við
hvetjum rússnesku borgarana hér í
Lettlandi til að læra lettnesku og
sækja um ríkisborgararétt, en hon-
um mun sjálfkrafa fylgja ESB-
borgararéttur,“ sagði Verheugen.
Kvaðst hann sannfærður um að
Lettlands-Rússar ættu í auknum
mæli eftir að sækjast eftir ríkis-
borgararétti, einkum yngri kyn-
slóðin.
Tortryggni til sveita
Álíka tortryggnir og áðurnefndur
Nikolai eru margir Lettar, einkum
á landsbyggðinni.
„Ég ætla ekki að fara að kjósa á
laugardaginn. Þeir munu ráðskast
með okkur að sinni vild hvort eð
er,“ hefur AFP eftir Olgu, bónda-
konu í Jaunmarupe, um 20 km suð-
vestur af Riga. Olga vann á sov-
éttímanum á samyrkjubúi, en eftir
1991 skilaði ríkið fjölskyldu hennar
átta hektara bújörð sem hún hafði
átt fyrir tíma þjóðnýtingar Sovét-
stjórnarinnar.
Hún segir að framleiðsluvörur
hennar, sem að mestu leyti eru
kartöflur ræktaðar með lágmarks-
tækni, seljist á mjög lágu verði og
Evrópusambandsaðildin muni ekki
breyta því. Mörg smábýlin sem urði
til í Lettlandi eftir hrun sovétkerf-
isins hafa síðan neyðzt til að hætta
rekstri og til sveita er víða mikil fá-
tækt. Enn hafa um 15% lands-
manna þó viðurværi sitt af land-
búnaði; aftur á móti hefur hlutdeild
landbúnaðar í þjóðarframleiðslu
skroppið saman á síðustu árum, úr
um 10% fyrir áratug í um 4% nú.
Til sveita óttast margir harðari
samkeppni frá hátæknivæddum
landbúnaði Vestur-Evrópu og
kvótakerfi og gæðastaðla sameig-
inlegrar landbúnaðarstefnu ESB.
En tortryggnin í garð ESB er
jafnmikil meðal margra bænda sem
meira eiga undir sér. Girts, 33 ára
bóndi sem rekur 115 hektara bú í
félagi við tvo bræður sína, segist
vera í „opinni andstöðu“ við ESB.
„Ég trúi ekki á evrópskar niður-
greiðslur,“ hefur AFP-fréttastofan
eftir honum. „Þegar einhver gefur
þér eitthvað mun fyrr eða síðar
koma að skuldadögum. Og ég veit
ekki hvers ESB mun krefjast af
mér,“ segir hann.
Kannanir hafa sýnt að fylgið við
ESB-aðildina er mest meðal yngri,
betur menntaðra borgarbúa. Þar
sem þriðjungur íbúa Lettlands býr
í Riga og annar þriðjungur í öðrum
stærstu borgum landsins mun því
óánægja fólks til sveita ekki gera
útslagið í þjóðaratkvæðagreiðslunni
í dag.
Einn síðasti hjallinn
á mjög langri braut
Níunda og síðasta
þjóðaratkvæða-
greiðslan til stað-
festingar næstu
stækkunarlotu Evr-
ópusambandsins fer
fram í Lettlandi í
dag. Andstaða við
aðild er töluverð þar
í landi, en að sögn
Auðuns Arnórs-
sonar er ekki útlit
fyrir annað en að
hún verði samþykkt.
’ Í dag er tíminnkominn fyrir Lett-
land að taka ákvörð-
un og hnýta enda-
hnútinn á einingu
Eystrasaltslanda. ‘
AP
Lettneskir borgarar líta á upplýsingaefni um Evrópusambandið á götumarkaði í lettnesku höfuðborginni Riga.
auar@mbl.is
ÞRÍR létu lífið í sprengingu og elds-
voða í stálverksmiðju í norðvestur-
hluta Finnlands í gær.
Skemmd súrefnisleiðsla olli
sprengingunni og í kjölfarið kviknaði
eldur í verksmiðjunni í Tornio, um
740 km norður af Helsinki. Spreng-
ingin varð kl. 11 í gærmorgun, eða kl.
8 að íslenskum tíma.
Yfirmaður verksmiðjunnar, Risto
Liisanantti, sagði mennina hafa látið
lífið í sprengingunni eða eldsvoðan-
um sem fylgdi. Þá sagði hann að ekki
væri vitað hvers vegna leiðslan hefði
rofnað. Eldurinn geisaði í hálfa
klukkustund. Verksmiðjan var rýmd
eftir sprenginguna.
AvestaPolarit-verksmiðjan er í
eigu Outokumpu, sem er stærsta
námu- og málmvinnslufyrirtæki
Finnlands. Um 2.000 manns vinna í
verksmiðjunni í Tornio.
Sprenging í
Finnlandi
Tornio. AFP.
ALI Imron, einn af skipuleggjend-
um hryðjuverksins á Bali í Indónesíu
í október í fyrra, var dæmdur í lífs-
tíðarfangelsi í fyrradag. Var honum
hlíft við dauðadómi vegna þess að
hann iðraðist gjörða sinna.
Eldri bróðir Imrons hefur verið
dæmdur til dauða fyrir aðild að
hryðjuverkinu, sem varð meira en
200 manns að bana, og líklegt er að
annar bróðir hans verði dæmdur til
dauða fyrir sömu sakir.
Hryðjuverkið á Bali
Iðraðist og
heldur lífi
Denpasar. AFP.
HASHIM Ahmed, sem gegndi emb-
ætti varnarmálaráðherra í ríkis-
stjórn Saddams Husseins, hefur gef-
ið sig fram hjá
bandaríska her-
námsliðinu í norð-
urhluta Íraks.
Ahmed, sem var
númer 27 á lista
Bandaríkja-
manna yfir eftir-
lýsta ráðamenn í
Írak, kom fram í
borginni Mosul í
gærmorgun eftir
nokkurra daga málamiðlanir. Fjöl-
skylda hans var með í för þegar hann
gaf sig fram.
Sultan Hashem Ahmad al-Jabburi
al-Tai, eins og ráðherrann fyrrver-
andi heitir fullu nafni, er að sögn
ekki grunaður um að bera ábyrgð á
glæpaverkum í valdatíð Saddams
Husseins, fyrrverandi forseta.
Daoud Baghestani, liðsmaður ír-
askra mannréttindasamtaka, sem
hafði milligöngu í málinu, sagði í gær
að ráðherrann fyrrverandi hefði ekki
komið nærri ákvörðunum stjórn-
valda í tíð Saddams. Hashim Ahmed
yrði því sýnd tilhlýðileg virðing.
40 af 55 komnir fram
„Hann hefur enga glæpi framið,“
sagði Baghestani. Hann kvað Hash-
im Ahmed við góða heilsu. Andleg
líðan ráðherrans fyrrverandi væri
með ágætum og hann hefði lagt á það
ríka áherslu að hann hefði einungis
fylgt skipunum, líkt og hermanni
sæmdi, í valdatíð Saddams Husseins.
55 ráðamenn í Írak voru á lista
þeim sem hernámslið Bandaríkja-
manna birti yfir þá sem eftirlýstir
væru í landinu. 40 þeirra hafa nú ým-
ist verið drepnir, teknir höndum eða
gefið sig fram.
Íraskur
ráðherra
gefur sig
fram
Mosul. AFP.
Sultan Hashim
Ahmed
♦ ♦ ♦
♦ ♦ ♦