Morgunblaðið - 28.11.2003, Qupperneq 44

UMRÆÐAN
44 FÖSTUDAGUR 28. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Í UPPLÝSINGABÆKLINGI
frá Bæjarstjórn Kópavogs 1997
segir svo meðal annars í kafla um
fræðslumál: „Skóla-
hald í Kópavogi
hófst ekki fyrr en
með byggingu
Kópavogsskóla árið
1949, en í byrjun
þess árs hófst
kennsla í skólanum
nýbyggðum.
Kennsla hafði þó farið fram í
Kópavogi frá árinu 1945 en ekki
nema fyrir hluta þeirra barna sem
bjuggu á svæðinu og var kennt á
að minnsta kosti fjórum stöðum í
leiguhúsnæði. Hluti barnanna, að-
allega þau sem eldri voru, þurfti
að sækja skóla til Reykjavíkur og
voru þau flest í Miðbæjarskól-
anum.“ (Handbók Kópavogs, útg.
Bæjarstjórn Kópavogs 1997, bls.
49.)
Ég hef ítrekað gert athuga-
semdir við þessa túlkun ráða-
manna í Kópavogi á upphafi skóla-
halds í Kópavogi og hygg að ég
hafi talað þar fyrir munn okkar
flestra, sem gengum í Kópavogs-
skóla frá hausti 1945 og til ársloka
1948, eða áður en skólahald hófst í
Kópavogsbyggð samkvæmt áður-
nefndri söguskoðun. Vænn hluti af
skólasögu Kópavogs er raunar
sagður í bókinni Sveitin mín –
Kópavogur sem kom út í fyrra.
Þar kemur fram að Kópavogsskóli
var stofnaður síðla sumars 1945 og
settur við hátíðlega athöfn í fyrsta
skipti 20. október á Hlíðarvegi 9.
Auk frásagna nítján manns í hópi
fyrstu nemenda Kópavogsskóla í
þeirri bók eru meginheimildir mín-
ar að kaflanum um skólann dag-
bækur Guðmundar Eggertssonar,
fyrsta kennara og fyrsta skóla-
stjóra Kópavogsskóla. Hann var
ráðinn kennari við skólann 9. októ-
ber 1945, settur skólastjóri 1947
og skipaður árið eftir. Guðmundur
lést í júlí 1949 og var öllum harm-
dauði, ekki síst okkur börnunum
sem elskuðum hann og virtum.
Kópavogsskóli 1945–1948
Áður en skólahúsið á Digranes-
hálsi var byggt starfaði Kópavogs-
skóli í þremur húsum en ekki fjór-
um eins og segir í riti
bæjarstjórnar. Síðasta eina og
hálfa árið, eða frá hausti 1947 til
ársloka 1948, var hann í nýbyggðu
verksmiðjuhúsi í landi Marbakka.
Það átti upphaflega að hýsa prent-
smiðjuna Odda en gerði það aldrei.
Síðar var þar lengi fyrirtækið
Málning hf. Börnin sem fóru ekki í
Kópavogsskóla sóttu ýmist Mið-
bæjarskóla eða Austurbæjarskóla
en nokkur kusu heldur að vera í
Laugarnesskóla. Þó að ekki væri
rúm fyrir öll skólaskyld börn í
Kópavogsskóla frá stofnun hans
haustið 1945 breytir það engu um
upphaf hans og þar með upphaf
skólahalds í bænum. Raunar var
ekki einu sinni pláss fyrir öll 7–9
ára börnin sem skólinn var þó ætl-
aður fyrsta skólaárið, 1945–1946.
(Sjá nánar í Sveitinni minni.)
Samkvæmt bekkjarskrám Kópa-
vogsskóla 1945–1949 voru 184
börn í skólanum á því tímabili, í
samtals sautján bekkjardeildum.
Vorið 1948 tóku fyrstu nemend-
urnir lokapróf frá skólanum, það
voru 24 drengir sem þreyttu fulln-
aðarpróf, líklega hið síðasta sem
haldið var í landinu. Næsta vor
lauk elsti árgangurinn – og sá sem
ég tilheyri – barnaprófi og ung-
lingaprófi tveimur árum síðar, vor-
ið 1951. Við vorum 27 talsins og
héldum flest áfram námi.
Það fór aldrei á milli mála hjá
okkur fyrstu nemendum skólans
og skylduliði okkar að Kópavogs-
skóli var frá upphafi sjálfstæður
skóli, stofnaður eins og áður segir
á Hlíðarvegi 9 haustið 1945. Af
opinberum gögnum um skólann,
bekkjarskrám og lögboðnum
skýrslum um skólahald í lok hvers
skólaárs má líka ráða að svo hafi
verið. Hvergi kemur fram að skól-
inn sé útibú frá öðrum skóla eða
einhvers konar bráðabirgðaskóli
þar til hús hafi verið reist yfir
hann. Að minnsta kosti átta kenn-
arar störfuðu við skólann á þessu
tímabili og samkvæmt Kennaratali
voru þeir allir ráðnir til starfa við
Kópavogsskóla.
Hvers vegna?
Eins og áður segir hef ég iðu-
lega andmælt túlkun bæjaryf-
irvalda á aldri Kópavogsskóla,
meðal annars í bæjarstjórn en ég
átti sæti þar 1974–1979 og aftur
1994–1998. Ég hef reynt að graf-
ast fyrir um ástæður þessarar
söguskoðunar en lítið orðið
ágengt. Má vera að ráðamönnum
þyki óþægilegt að rifja upp hvað
við börnin þurftum að búa við
slæmar aðstæður í skóla sem þó
var lögð rík áhersla á að fá í
byggðarlagið. Aðstæður til skóla-
halds í húsunum þremur voru með
öllu ófullnægjandi og líkast til
heilsuspillandi, jafnvel á þeirrar
tíðar mælikvarða.
Annan janúar 2003 sendi ég
bæjarstjóra, Sigurði Geirdal, bréf
og spurðist fyrir um málið. Sá
hluti bréfsins sem fjallar um
Kópavogsskóla er svona: „Hvenær
og hvers vegna var ákveðið að
miða aldur Kópavogsskóla við
flutning skólans í eigið húsnæði
12. janúar 1949? Er þessi dagsetn-
ing ef til vill aðeins miðuð við ald-
ur hússins en ekki skólans? Sé
svo, hver er þá aldur skólans? Við
hvað er miðað þegar aldur annarra
skóla í bænum hefur verið ákveð-
inn?“
Bæjarstjóri hefur ekki svarað
bréfinu, telur erindið líkast til ekki
svara vert. Samt varðar það mik-
ilvægan kafla í sögu Kópavogs-
bæjar. Mig uggir hins vegar að
ýmsir þeir sem lifðu þá atburði í
Kópavogi sem leiddu til þess að
skóli var stofnaður þar haustið
1945 – og ekki síst þeir sem gengu
í skólann fyrstu þrjú til fjögur árin
– hafi áhuga og vilji hafa það sem
sannast reynist í því máli eins og
öðrum.
Þess má að lokum geta að ég
var nemandi í Kópavogsskóla
1946–1951 og kennari þar 1957–
1972.
Hvað er Kópavogsskóli gamall?
Eftir Helgu Sigurjónsdóttur
Höfundur er kennari og
rithöfundur og rekur eigin
skóla í Kópavogi.
TILEFNI þessa greinarkorns er
sú ákvörðun yfirstjórnar Landspítala
– háskólasjúkrahúss að leysa Sigurð
Björnsson yfirlækni
á lyflækningadeild
krabbameina undan
stjórnunarskyldum.
Það skal tekið fram
að lækninum var
ekki sagt upp störf-
um við sjúkrahúsið,
heldur vinnutilhögun breytt.
Læknirinn telur á sér brotið varð-
andi frelsi til eigin atvinnurekstrar
utan sjúkrahússins og íhugar að
sækja rétt sinn fyrir dómstólum.
Forsaga þessa máls er sú að yfir-
stjórn LSH (Landspítala – háskóla-
sjúkrahúss) ákvað á árinu 2001 að yf-
irlæknar deilda og sviðsstjórar
skyldu vera í 100% stöðuhlutfalli við
sjúkrahúsið og ekki hafa leyfi til að
stunda lækningar á einkastofum. Það
væri ljóst í hverjum ráðningarsamn-
ingi hver vinnutilhögunin væri, yf-
irlæknar sem hafa verið ráðnir og
enn eru með stofurekstur hafa fengið
aðlögunartíma til að hætta þeim
rekstri.
Þegar síðustu kjarasamningar
lækna voru samþykktir var ákveðið
að þeir einir gætu verið í 100% stöðu-
hlutfalli sem ekki stunduðu lækn-
ingar utan sjúkrahússins, þeir sem
kysu að sinna stofurekstri væru í 80%
stöðuhlutfalli eða minna. Þetta á við
um sérfræðilækna almennt, ekki bara
yfirmenn.
Ástæða þess að LSH gerir þessar
kröfur um vinnutilhögun yfirmanna
er nokkuð augljós: starf yfirmanna er
yfirgripsmikið og krefjandi og stofn-
unin gerir þá kröfu að menn sinni því
af alúð og heilindum og hafi ekki
hagsmuna að gæta annars staðar.
Það er ekki tilgangur greinar þess-
arar að leggja dóm á hvort rétt hafi
verið lagalega að leysa áðurnefndan
lækni undan stjórnunarskyldum, til
þess skortir mig þekkingu í lögum.
Það sem er mér umhugsunarefni
er, að sá réttur spítalans að krefjast
áðurnefndrar vinnutilhögunar sé ve-
fengdur.
Landsspítali – háskólasjúkrahús er
einn stærsti vinnustaður landsins, ef
ekki sá allra stærsti. Stofnunin veltir
yfir 20 milljörðum króna á ári. Þar
eru inni allar helstu sérgreinar lækn-
isfræðinnar. Þar fer fram kennsla
nema í heilbrigðisvísindum hvers
konar. Þar eiga að fara fram rann-
sóknir, bæði grunnrannsóknir og svo-
kallaðar klínískar rannsóknir. Þar á
að vera saman komin besta tækni í
læknavísindum sem völ er á og mesta
sérfræðiþekking. Í hátíðaræðum er
talað um „flaggskip íslenskrar heil-
brigðisþjónustu“.
Einstök svið og deildir LSH eru
stórar einingar á íslenskan mæli-
kvarða sem velta miklum fjármunum.
Yfirlæknar deilda eiga, auk stjórn-
unarstarfa, að vera faglegir leiðtogar,
stuðla að gæðaþróun hver á sinni
deild og vera leiðandi í rannsóknum
og kennslu í sinni sérgrein. Það má
því ljóst vera að starfið er bæði yf-
irgripsmikið og krefjandi.
Það er í hæsta máta eðlilegt að
stofnunin geri þær kröfur að yf-
irmenn starfi ekki annars staðar,
nema við kennslu og setu í opinberum
nefndum.
Sú skoðun sumra að menn geti ver-
ið í einkarekstri samhliða og gert
hvoru tveggja góð skil er gamaldags
hugsunarháttur og leifar frá þeim
tíma þegar læknar voru að vinna á
mörgum stöðum samtímis. Það eru
vafalaust margir kollegar mínir sem
gætu vel hugsað sér að hverfa aftur
til gamla fyrirkomulagsins þegar þeir
gátu gert nánast það sem þeim sýnd-
ist, ekki bara unnið á einum vinnu-
stað utan sjúkrahússins, heldur
mörgum. Það er ekki þannig sem er
hægt að byggja upp nútímalegt há-
skólasjúkrahús.
Það verður ef til vill látið reyna á
það fyrir dómstólum hvort LSH sé
stætt á því lagalega að banna yfir-
mönnum að vinna á einkastofum. Ef
dómur í slíku máli félli LSH í óhag er
sannarlega kominn tími til að breyta
lögum. Ef ríkisfyrirtæki mega ekki
gera kröfur um slíkt vinnufyrir-
komulag yfirmanna er verið að binda
þau á klafa gamalla og úreltra siða og
útilokað er, að hægt sé að reka slík
fyrirtæki vel.
Er það eðlilegt að yfirmaður í stóru
fjármálafyrirtæki geti verið að vinna
hjá öðru slíku „utan síns venjulega
vinnutíma“? Eða að ritstjórar dag-
blaða skrifi reglulega greinar í önnur
dagblöð og þiggi fyrir það laun? Svari
hver fyrir sig.
Ég er einn þeirra lækna sem styðja
heilshugar stefnu stjórnenda LSH í
þessu máli. Ég veit að mjög margir
aðrir eru sama sinnis þótt það hafi
ekki farið hátt.
Landspítali – háskólasjúkrahús er
stofnun sem við getum verið stolt af.
Við eigum að leggja okkar af mörkum
til að hún verði enn betri. Ein leið til
þess, er að velja stjórnendur sem
helga sig starfinu á sjúkrahúsinu.
Frelsi og ábyrgð yfir-
manna á Landspítala –
háskólasjúkrahúsi
Eftir Hjördísi Smith
Höfundur er svæfingarlæknir á
Landspítala – háskólasjúkrahúsi.
ENN einu sinni eru menn að
fara á taugum yfir kunnáttu
grunnskólabarna í stærðfræði.
Núna er það ekki
vegna þess að við
lendum í al-
þjóðlegri könnun
neðar en lönd sem
hafa ekki einu sinni
skólaskyldu. Nei,
foreldrar eru að
uppgötva vankunnáttu barna
sinna. Gott og vel.
Ég ætla ekki að fjalla um meinta
vankunnáttu barna í stærðfræði né
öðrum greinum. Það er afleiðing
en ekki orsök. Ég ætla að fjalla um
forsendur grunnskólans eins og
hann er núna og hvað þurfi að gera
vilji menn raunverulegar úrbætur.
Heimaskóli fyrir alla
Það var loks með grunnskólalög-
unum árið 1974 að öllum börnum
var tryggð skólavist í almenna
skólakerfinu. Fram að því gátu
skólayfirvöld losað sig við óþægi-
lega nemendur. Síðan hefur sjálf-
sagður réttur allra barna til að
ganga í almenna skóla verið
tryggður. Foreldrar hafa í auknum
mæli nýtt þennan rétt og skólunum
ber skylda til að taka við öllum
börnum, hvernig svo sem þau eu á
sig komin andlega eða líkamlega.
Það þýðir að nemendahópurinn er
miklu margslungnari en nokkru
sinni fyrr. Aðeins um 1% íslenskra
barna eru í sérskólum. Þetta hefur
verið að gerast undanfarin ár án
þess að skólunum hafi verið gert
kleift að sinna svo fjölbreyttum
nemendahópi á viðunandi hátt.
Á sama tíma hefur ríkisvaldið
lagt hömlur á skólastarf í formi
miðstýrðra námskráa og fleiri sam-
ræmdra prófa. Ég var fyrir nokkr-
um árum í skólaheimsókn í Tallinn
í Eistlandi. Þá voru þeir að losa sig
við sovéska miðstýringu meðan við
vorum að taka upp svipaða siði!
Vinnuaðstaða nemenda
og kennara
Ofan á þetta allt saman kemur
stóraukið vinnuálag á kennara í
kjölfar síðasta kjarasamnings
þeirra. Ég fjalla ekki frekar um
þann samning enda er hann sjálf-
skaparvíti grunnskólakennara sem
voru nógu miklir grasasnar að
samþykkja hann.
Gleymum heldur ekki vinnuálag-
inu á nemendurna. Vikuleg vinna
nemenda í unglingadeild grunn-
skólans er yfir 40 klukkustundir á
viku.
Dæmi eru um að nemendur séu
yfir 30 í bekk. Í skólanum þar sem
ég kenni eru dæmi um 31 nemanda
í 45 fermetra kennslustofu. Ég
nenni ekki að reikna út fermetra á
mann en þetta er á við þéttbýlustu
staði jarðar. Ætlar einhver að
segja mér að þetta sé viðunandi
vinnuaðstaða fyrir nemendur og
kennara? Þarna á einn kennari að
sinna þörfum hvers og eins. Og
þarna eiga nemendur að vinna
bróðurpartinn af vinnu sinni. Dett-
ur einhverjum í alvöru í hug að
þetta gangi upp?
Dæmi um opinber úrræði
Stefán Jón Hafstein skrifaði
grein um daginn, í Moggann minnir
mig, og sagði að Fræðsluráð
Reykjavíkur ætlaði að skipa nefnd
um málefni bráðgerra barna. Gott
og vel. Það er í fínu. Hins vegar vil
ég benda formanninum á það að
bráðgerir nemendur hafa fjölmörg
tækifæri í unglingadeildum grunn-
skólans. Til dæmis geta þeir tekið
samræmd próf í 9. bekk og fram-
haldsskólaáfanga. Þetta er því ekki
mesta meinsemd skólans. Sá sem
heldur það veit ekkert um skólamál
og byrjar eðlilega á öfugum enda.
Það á heldur ekki að draga út einn
hóp nemenda. Það á að hugsa fyrir
hagsmunum allra nemenda. Með
því að draga fram einn hóp nem-
enda erum við einfaldlega að búa til
skekkju sem þarf að leiðrétta síðar.
Hvað ber að gera?
Í skýrslu European Agency,
Effective Inclusive Classroom
Practice, koma fram nokkur skil-
yrði fyrir árangursríkri kennslu í
skóla án aðgreiningar. Skýrslan er
afrakstur athugana og samansafn
reynslu frá flestum löndum Evr-
ópu. (Ísland tók þátt). Þessi skil-
yrði eru meðal annarra:
Bekkjarkennari þarf stuðning
frá öðrum kennara, sérkennara eða
almennum kennara. Þetta reyndist
duga vel til að ýta undir fræðilega
og félagslega færni allra nemenda.
Það gefur augaleið að samvinna
kennaranna verður að vera góð.
Besta útfærsla þess er að tveir
kennarar kenni bekknum.
Aðstoð jafningja og samvinna
nemenda var árangursrík, bæði
hvað varðaði nám og félagslega
hæfni. Nemendur læra mikið á því
að hjálpast að, einkum ef þeir hafa
mismikla námsgetu.
Í skýrslunni er bent á nauðsyn
þess að fylgjast vel með framförum
nemendanna með því að meta og
áætla námið frá degi til dags.
Vandamál leyst sameiginlega.
Þetta á einkum við um nemendur
með hegðunarerfiðleika. Vandamál
sem af því stafa eru þá leyst í sam-
einingu á kerfisbundinn hátt. Jafn-
framt gilda skýrar og einfaldar
reglur, samdar af kennurum og
nemendum í sameiningu.
Loks kom fram að ólíkar
kennsluaðferðir þarf til að kenna
ólíkum nemendum í blönduðum
bekk. Skýr markmið, sveigjanlegar
aðferðir og fráhvarf frá einsleitum
kennsluaðferðum, það er hefð-
bundinni töflukennslu með innlögn.
Þetta er dýrt
Það þarf að fjölga kennurum til
að byggja upp tveggja kennara
kerfi. Það þarf að gerbreyta
kennsluháttum. Það þarf að draga
úr lamandi miðstýringu yfirvalda.
Það þarf að minnka kennsluskyldu
kennara og auka undirbúningstím-
ann á móti. Það þarf að bæta
vinnuaðstöðu kennara og nemenda.
Svo fátt eitt sé nefnt.
Vissulega er þetta dýrt. Rosa-
lega dýrt. Auðvitað er asnalegt að
birta þessa tillögu á sama tíma og
menntamálaráðherra hefur það
eitt til málanna að leggja að stytta
framhaldsskólann í sparnaðar-
skyni. En samt eru þessi orð nauð-
synlegt. Ef yfirvöld menntamála
hlusta ekki á kennara og fara að
tillögum þeirra þá munu þau halda
áfram að keyra menntakerfið í
þrot. Kennarar verða líka að láta í
sér heyra og móta tillögur um úr-
bætur í skólamálum Þeir eru sér-
fræðingar á þessu sviði.
Stærðfræðin, grunnskólinn
og taugar þjóðarinnar
Eftir Eirík Brynjólfsson
Höfundur er kennari.
Undirföt fyrir konur
Skálastærðir: B-FF
Opið virka daga frá kl. 11-18,
laugardaga frá kl. 11-15.
undirfataverslun
Síðumúla 3