Morgunblaðið - 29.11.2003, Qupperneq 54

UMRÆÐAN
54 LAUGARDAGUR 29. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
ALLIR Reykvíkingar eiga það
sameiginlegt að bera hag
höfuðborgarinnar fyrir brjósti og það
sama má reyndar
segja um alla lands-
menn. Framtíð þess-
arar borgar er held-
ur ekki neitt
einkamál stjórn-
málamanna sem fara
með tímabundin völd
í það og það sinnið,
heldur skiptir þessi framtíð bæði
einstaklinga og fyrirtæki mjög miklu
hvort heldur um er að ræða ein-
stakar byggingar eða stærri mál. Í
Reykjavík eru þannig nokkrar bygg-
ingar sem gera borgina að því sem
hún er – nokkurs konar andlit borg-
arinnar. Þær eru m.a. Austurbæj-
arbíó, Sundhöllin við Barónsstíg,
Þjóðleikhúsið, Alþingishúsið, Ráð-
húsið og Perlan. Hugsanlega eru þeir
þó til sem vilja rífa einhverjar af
þessum byggingum eða allar, en þá
yrði Reykjavík bara allt önnur borg.
Hér er því ákveðin íhaldssemi æski-
leg ef við viljum ekki fórna dýr-
mætum sérkennum okkar fyrir oft
sviplítil gler-, stál- og álhús samtím-
ans.
Horft til framtíðar
Þótt varðveisla ofangreindra
bygginga skipti okkur miklu eru
samt önnur og stærri mál sem varða
framtíðarþróun borgarinnar mun
mikilvægari, sérstaklega ef litið er til
lengri tíma. Undanfarna áratugi hef-
ur byggð í Reykjavík verið að þróast
til austurs. Á þessum tíma hafa þús-
undir manna flutt úr gömlum hverf-
um borgarinnar innan Hringbrautar
/ Snorrabrautar í ný íbúðarhverfi á
austurhluta borgarlandsins. Sama
máli gegnir um verslanir og önnur
fyrirtæki. Fólk hefur viljað meira
rými og fyrirtæki hafa verið að renna
saman og stækka og þurfa meira
pláss. Þarna hafa þessir aðilar fundið
rólegra umhverfi, meira landrými,
ódýrari lóðir, betra aðgengi (access-
ibility) og bílastæði en í gamla borg-
arhlutanum. Í aðalskipulagi Reykja-
víkur 1962–1983 gerðu menn sér
grein fyrir því að væntanlegt versl-
unar- og skrifstofuhúsnæði myndi
ekki rúmast í gamla miðbænum og að
öllum líkindum eyðileggja það um-
hverfi sem þar var fyrir, auk þess
sem skrifstofur sköpuðu enn meiri
þörf á bílastæðum en verslanir. Af
þessum sökum var ákveðið að byggja
nýjan miðbæ, Kringluna, en einnig
voru uppi hugmyndir um að byggja
nýtt verslunarhverfi nálægt Elliða-
ám.
Þétting byggðar
Lengi vel voru menn nokkuð sam-
mála um að fara varlega í að þétta
byggð umtalsvert vestan Elliðaáa og
auka ekki umferðarrýmd mikið. Nú
er hins vegar stefnt að umtalsverðri
þéttingu byggðar á þessu svæði með
tilheyrandi umferðarmannvirkjum,
aðallega í sparnaðarskyni. Þetta er
þó engin allsherjarlausn og hugs-
anlega hefði verið skynsamlegra að
leggja meiri áherslu á þéttingu
byggðar í austurhluta borgarinnar.
Samhengið milli umhverfisgæða,
fjármagns og aðgengileika er löngu
þekkt og líklegt er að umhverfis-
gæðum á þessu svæði hnigni veru-
lega ef ekki verður varið þeim mun
meira fjármagni til þessara mála,
sem engin vissa er fyrir. Það er held-
ur ekki vænlegt til friðs ef verið er að
taka útsýni til Esjunnar bótalaust af
þeim sem hafa haft það um áratuga
skeið og úthluta því öðrum.
Nýr þróunarás
Það sem líka hefur gerst und-
anfarin ár er að á höfuðborgarsvæð-
inu hefur myndast nýr umferðarás
sem liggur frá Mosfellsbæ / Kjalar-
nesi í norðaustri til Hafnarfjarðar í
suðvestri (sjá mynd). Þetta hefur
gerst vegna þess að þróun byggðar á
höfuðborgarsvæðinu til austurs eru
sett ákveðin takmörk. Á þessari öld
mun aðalþróun höfuðborgarsvæð-
isins því að öllum líkindum verða á
þessum ás og staðarval fyrirtækja og
íbúðarhúsnæðis í góðum tengslum
við hann verða mjög mikilvægt. Á
þetta var m.a. bent í svæðisskipulagi
höfuðborgarsvæðisins 1985–2005.
Mjög erfitt og kostnaðarsamt mun
verða að gera svæði vestan þessa áss
jafn aðgengileg og það land sem ligg-
ur að honum og líklegt er að mörgum
ofbjóði þau umferðarmannvirki sem
þá yrði nauðsynlegt að reisa. Ekki er
samt ljóst af umræðum um veg-
artengingar yfir Elliðaárvog að
menn geri sér almennt grein fyrir
þessum breyttu aðstæðum, hvað
Reykjavík varðar, eða bregðist við
þeim á viðeigandi hátt.
Flugvöllurinn
Í umræðum um skipulagsmál
Reykjavíkur er því nú almennt haldið
fram að flutningur flugvallar og frek-
ari byggð á því svæði sé ekki á dag-
skrá. Hvað sem því líður gæti engu
að síður verið skynsamlegt að halda
opnum möguleika á vegartengingum
þessa svæðis við aðliggjandi byggð,
bæði yfir Skerjafjörð við Álftanes og
eins við aðliggjandi gatnakerfi. Þeir
möguleikar sem nú eru fyrir hendi
eru fljótir að hverfa ef ekki er að gáð.
Mýrargötusvæðið
og miðbærinn
Nýlega efndi Reykjavíkurborg til
forvals vegna skipulags svonefnds
Mýrargötu – Slippasvæðis og skyldi
þar leggja sérstaka áherslu á svo-
nefnt „samráðsskipulag“. Alls sýndu
19 hópar innlendra og erlendra sér-
fræðinga þessu verki áhuga og meðal
þeirra sumir þekktustu og hæfustu
skipulagsfræðingar og hönnuðir
heims. Einhvern veginn tókst borg-
aryfirvöldum samt að koma saman
þannig mælistiku að þessir heims-
þekktu aðilar voru allir útilokaðir frá
verkinu jafnvel þótt þeir hefðu hlotið
sérstaka viðurkenningu erlendis fyr-
ir „samráðsskipulag“.
Eins og allir skipulagsfræðingar
vita er samráð við þolendur skipu-
lags engin ný bóla í faglegri skipu-
lagsvinnu og hefur tíðkast í mismun-
andi mynd um áratuga skeið bæði
hér á landi og erlendis. Það sem er
hins vegar nýtt er að heyra borgar-
fulltrúa Reykjavíkur halda því fram
að þetta sé einhver nýjung. Það er
líka erfitt fyrir íslenska sérfræðinga
á þessu sviði að þurfa að segja sam-
starfsmönnum sínum erlendis að í
höfuðborg Íslands sé það ekki þekk-
ing, alþjóðleg viðurkenning eða
starfsreynsla sem ræður vali á skipu-
lagsráðgjöfum. Íslenskir skipulags-
fræðingar vita líka að ekki er raun-
hæft að líta á Mýrargötusvæðið sem
afmarkað skipulagssvæði án þess að
horfa jafnframt á allt þetta strand-
svæði, austur fyrir Seðlabanka.
Hvað er skipulag?
Í siðareglum Skipulagsfræðinga-
félags Íslands segir: „Skipulagsfræð-
ingar skulu setja almannahagsmuni
ofar öðrum hagsmunum við gerð og
framkvæmd skipulags.“ Sams konar
ákvæði er að finna í siðareglum Evr-
ópusambands skipulagsfræðinga og í
siðareglum skipulagsfræðinga í
Bandaríkjunum. Starfsheitið skipu-
lagsfræðingur er lögverndað hér á
landi og að baki því þarf að búa
ákveðin menntun og starfsreynsla
sem ætti að vera almenningi ákveðin
trygging fyrir faglegum vinnubrögð-
um. Eitt af því sem skortir á þessu
sviði hér á landi er skilgreining á því
hvaða vinna eða áætlun geti staðið
undir heitinu skipulag og ekki van-
þörf á að á því verði tekið. Hönnuður,
sem t.d. vinnur fyrir lóðarhafa eða
landeiganda teikningu af því hvernig
hægt sé að hámarka nýtingu á lóð, er
fyrst og fremst að gæta hagsmuna
lóðarhafa og því er ekki hægt að kalla
þannig uppdrátt skipulag. Þó eru
þess dæmi að sveitarstjórnir kalli
svona teikningu „skipulag“ og leggi
hana fram til samþykktar og stað-
festingar eins og um skipulag væri að
ræða. Einn aðaltilgangur skipulags
er að vernda gagnkvæma hagsmuni
fólks og almenningur á ekki að þurfa
að mótmæla svona vinnubrögðum
opinberra aðila til að ná fram sjálf-
sögðum rétti sínum eins og mörg
dæmi eru um.
Hér hefur aðeins verið drepið á
nokkur atriði sem ef til vill væri rétt
að hugleiða. Þegar öllu er á botninn
hvolft eru það samt ekki einstakar
byggingar eða deiliskipulag ein-
stakra svæða sem skipta mestu máli
heldur heildarstefnan í þróun borg-
arinnar og hvernig að henni er staðið.
Hvort við viljum nýta tiltæka sér-
fræðiþekkingu á þessu sviði eða
hvort við viljum segja að þetta sé
bara allt saman eintóm pólitík.
Reykjavík, framtíðarborg
Eftir Gest Ólafsson
Höfundur er arkitekt og
skipulagsfræðingur.
Nýr umferðarás er að verða til á
höfuðborgarsvæðinu og staðsetn-
ing fyrirtækja og íbúðarhúsnæðis í
grennd við hann mun að öllum lík-
indum verða eftirsótt á komandi ár-
um. (Svæðisskipulag höfuðborgar-
svæðisins 1985–2005.)
Kenning C.A. Doxiadis um æskilega framtíðarþróun borga („Dynapolis,
the city of the future“, 1960). Í meginatriðum hefur þróun Reykjavíkur
undanfarna áratugi stefnt í austurátt.
Nú er verið að reisa nýjan „miðbæ“
Reykjavíkur vð Borgartún og
spennandi verður að sjá hvar næsti
miðbær höfuðborgarinnar rís.
Í SEPTEMBER sl. benti stjórn
SÍK mér á að halda ætti „ráðstefnu“
þar sem þau mál yrðu rædd sem
varða 60/40 skipti-
regluna, og skoraði
á mig að mæta. Að
því ég best veit er
samráðsfundur boð-
aður af Kvikmynda-
miðstöð Íslands
(KMÍ) og Sam-
tökum íslenskra
kvikmyndaframleiðenda (SÍK). Í
dag laugardag 29. nóvember er sá
fundur, og góð tíðindi það þar sem
vettvangur umræðunnar er ekki
áberandi, en vegna fjarveru vildi ég
koma eftirfararandi spurningum á
framfæri.
1. Telja stjórnendur KMÍ að það fé
sem kemur inn í íslenska kvik-
myndagerð úr „iðnvæddu“ kvik-
myndaumhverfi, eða almennum
markaði, hafi neikvæð áhrif á
menningarlegt og listrænt gildi
íslenskra kvikmynda?
2. Eru stjórnendur KMÍ reiðubún-
ir að skilgreina hugtökin „menn-
ing“ og „íslenskur veruleiki“ í
kvikmyndagerð?
3. Hafa stjórnendur KMÍ tillögur
um hvernig auka megi veltu ís-
lenskrar kvikmyndagerðar og
efla gerð kvikmynda á íslensku
án aukins framlags frá ríkinu?
4. Ef KMÍ skilgreinir sig ekki sem
kvikmyndagerð, heldur sem
þjónustuaðila fyrir kvikmynda-
gerð, telur forstöðumaður það
möguleika að einhverskonar
sjálfvirkni (skiptiregla) í úhlutun
auki samkeppni, fjölbreytni í
framleiðslu og hleypi nýju blóði í
íslenska kvikmyndagerð, og
minnki miðstýringu, einhæfni og
hættuna á misnotkun? Auk þess
að geta dregið lærdóm af „kerf-
inu“.
5. Mun KMÍ setja reglur um
„áfrýjun“ og kynna þær fag-
fólki?
6. Undanfarin misseri hefur vil-
yrðastefna Kvikmyndasjóðs
fengið áfellisdóma hjá fagfólki
þar sem hún skapaði atvinnu-
leysi og deyfð í faginu, og hefur
stjórn SÍK sagt, að „það hjálpar
líka ekki baráttunni fyrir auknu
fjármagni í Kvikmyndasjóð að
við skulum ekki koma út hraðar
því fjármagni sem í sjóðnum er“.
Nú eru á annað hundrað millj-
ónir bundnar í vilyrðum Kvik-
myndasjóðs, þ.á m. tvö stór vil-
yrði. Telur forstöðumaður og
Sveinbjörn I. Baldvinsson kvik-
myndaráðgjafi það þjóna heild-
arhagsmunum fagsins að koma
því í umferð sem fyrst og hvort
réttur hins almenna kvikmynda-
gerðarmanns á Íslandi til at-
vinnu vegi þyngra en huglægt
mat KMÍ á menningarlegu gildi
íslenskra kvikmynda?
7. Á ýmsum samráðsfundum á sl.
ári kom fram eindreginn vilji að
taka upp skiptireglu og orðaði
stjórn SÍK það t.d. svo: „...Einn-
ig þótti mönnum mikilvægt að
koma á einhverskonar sjálf-
virkni í úthlutun. Þannig að þeir
sem geta útvegað 60% fjár-
magns geti gengið að því sem
nokkuð vísu að Kvikmyndasjóð-
ur myndi koma með þau 40%
sem upp á vantaði.“ Ekki hefur
verið tekið tillit til yfirlýsts vilja
fagaðila hvað varðar þetta mál,
má treysta því að tekið sé tillit
til þess sem fram kemur á þess-
um samráðsfundi?
8. Þrátt fyrir fyrirspurnir hefur
KMÍ ekki gert grein fyrir hvort
60/40 reglan sé virk eða hvernig
hún virkar, eftir að hafa hafnað
henni í sinni fyrstu úthlutun.
Auk þess hefur komið fram hjá
KMÍ að „ekki er von á ítarlegri
reglum en finna má í reglugerð
um Kvikmyndasjóð“. Erlendir
samstarfsaðilar mínir og fjár-
festar lögðu fé og fyrirhöfn í 60/
40 umsókn sl. vor í ljósi yfirlýsts
vilja og heimildar í reglugerð (að
öðrum kosti hefði það ekki verið
gert), en telur KMÍ að þetta sé
„einkamál“ okkar, að skortur á
skýrri stefnu KMÍ í þessu máli
laði að eða fæli frá fjárfesta í ís-
lenska kvikmyndagerð, og að
það hafi faglegt gildi fyrir alla ís-
lenska kvikmyndagerð að þessi
mál séu skýrari?
9. Er Sveinbjörn I. Baldvinsson
kvikmyndaráðgjafi tilbúinn til að
skýra út þau lykilviðhorf sem
hann telur eiga erindi til ís-
lenskrar kvikmyndagerðar á
nýrri öld? (Með tilliti til um-
sagna ráðgjafans, er það mitt
mat að viðhorf ráðgjafans hafi
hugsanlega átt betur við fyrir 15
árum eða svo.)
10. Flestir eru sammála um að mörg
alvarleg mistök hafi verið gerð
af stjórnendum Kvikmynda-
sjóðsins „gamla“. Hefur KMÍ í
hyggju að beita sér fyrir að laga
þá brengluðu samkeppnisstöðu
sem varð til á tímabilinu?
11. Mun KMÍ beita sér fyrir endur-
skoðun í útgáfumálum fagsins,
þar sem umræða um brýn hags-
munamál hefur ekki enn séð
dagsins ljós, svo sem löggildingu
starfsheitis kvikmyndagerða-
manna, miklar heildarskuldir
fagsins hjá peningastofnunum
og stofnun stéttarfélags?
12. Vegna þess að stuðningur
stjórnar SÍK með aftstöðu KMÍ
að fella niður 60/40 skiptiregluna
sl. sumar var á skjön við vilja að-
alfundar SÍK sl. vor, mun stjórn
SÍK sækjast eftir endurkjöri?
13. Formaður SÍK skrifar sl. sumar
að „Kvikmyndamiðstöð er gler-
hús sem mun alltaf safna að sér
stórum hópi óánægðra við-
skiptavina sem grípa munu
hvert tækifæri sem gefst til
árása á miðstöðina“. Er for-
stöðumaður KMÍ sammála þess-
ari fullyrðingu, eða kann þetta
að vera aðeins viðhorf gamallar
kynslóðar kvikmyndagerðar-
manna?
14. Í forystugrein Morgunblaðsins í
fyrrasumar sagði m.a. að KMÍ
þyrfti að vera „…í stakk búin til
að leiða málefnalega og upplýsta
umræðu á þessu sviði. Að öðrum
kosti er hætta á að framtíð þess-
arar ungu listgreinar ráðist af
tilviljunum eða hagsmunum ein-
stakra aðila fremur en skýrum
markmiðum“. Er forstöðumaður
KMÍ sammála þessari skoðun,
eða kann þetta að lýsa viðhorfi
annarrar kynslóðar kvikmynda-
gerðarmanna?
15. Í þeirri trú að KMÍ sé sammála
því sem formaður SÍK skrifar
einnig sl. vor, um að það sé „
...alltaf mjög mikilvægt að hjá
Kvikmyndamiðstöð sé allt gegn-
sætt, allt á hreinu og að allir
hlutir séu afgreiddir faglega,“ er
Sveinbjörn I. Baldvinsson ráð-
gjafi reiðubúinn til að skrifa um-
sagnir sínar aftur, og forstöðu-
maður KMÍ reiðubúinn til að
gera grein fyrir því hvað fór úr-
skeiðis þegar stjórnendur KMÍ
brutu reglugerð sl. haust?
Samráðsfundur boðaður
af KMÍ og SÍK
Eftir Einar Þór Gunnlaugsson
Höfundur er kvikmyndagerðar-
maður í London.
SKOÐUN
SKEMMUVEGI 36
Sími 557 2000
BLIKKÁS –
ÞAKRENNUKERFI
á öll hús – allsstaðar