Morgunblaðið - 11.01.2004, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 11. JANÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
V
afi getur leikið á hvort það mark-
mið eitt og sér að auka afköst
starfsmanna teljist málefnalegt
markmið sem hægt sé að styðjast
við þegar rafræn vinnsla persónu-
upplýsinga um starfsmenn fer fram. Notkun eft-
irlitsmyndavéla getur verið lögmæt ef mark-
miðið með notkun þeirra er að tryggja öryggi á
vinnustað eða varna þjófnaði. Hitt er mun vafa-
samara að heimilt sé að vakta starfsmenn til
þess eins að auka vinnuafköst þeirra. Nauðsyn-
legt er að fram fari mat á hagsmunum vinnu-
veitenda annars vegar á því að vinnsla persónu-
upplýsinga eigi sér stað og hins vegar rétti
starfsmanns til friðhelgi um einkamálefni sín.
Þetta kemur fram í lögfræðilegri úttekt, sem
Sigrún Henriette Kristjánsdóttir vann, en nið-
urstöður hennar lágu fyrir á síðasta ári. Úttektin
er liður í samstarfsverkefninu Áhrif upplýs-
ingatækni á vinnuumhverfi og persónuvernd, á
vegum Vinnueftirlitsins, Verslunarmannafélags
Reykjavíkur, Landlæknisembættisins, Persónu-
verndar og Rafiðnaðarsambandsins.
Í niðurstöðum Sigrúnar Henriette Kristjáns-
dóttur kemur fram, að telja verði eðlilegt að
samráð sé haft á vinnustað við fulltrúa starfs-
manna eða starfsmenn sjálfa, áður en rafrænt
eftirlit er tekið upp, enda komi fram í leiðbein-
ingarreglum Persónuverndar um eftirlit vinnu-
veitenda með tölvupósts- og netnotkun starfs-
manna, að starfsfólki skuli gefinn 15 daga
frestur til að koma athugasemdum á framfæri.
„Í leiðbeiningarreglunum er einnig sérstaklega
tekið fram um skyldu til að gæta meðalhófs
varðandi íhlutun í einkalíf starfsmanna. Þótt um-
ræddar leiðbeiningarreglur taki samkvæmt efni
sínu einungis til vinnslu upplýsinga um tölvupóst
og netnotkun, verður að telja þessar reglur
veita leiðbeiningar um hvernig standa skuli að
annars konar rafrænni vinnslu persónuupplýs-
inga um starfsmenn,“ segir í úttektinni.
Fræðsluskyldan
Um alla vinnslu persónuupplýsinga gilda
ákvæði persónuverndarlaganna um fræðslu-
skyldu við þann sem upplýsingar eru skráðar
um. Hann á rétt á upplýsingum um tilgang
vinnslunnar, viðtakendur upplýsinganna, hvort
honum sé skylt að veita umbeðnar upplýsingar
og um rétt hans til leiðréttingar og eyðilegg-
ingar rangra upplýsinga. Þá er einnig kveðið á
um sambærilega tilkynningaskyldu ábyrgð-
araðila þegar upplýsinganna er aflað frá öðrum
en hinum skráða sjálfum, en víkja má frá þeirri
reglu, t.d. ef ómögulegt er að láta hinn skráða
vita. Slíkt getur þó tæpast átt við á vinnustöð-
um.
Í úttektinni er sérstaklega fjallað um hvenær
rafrænt eftirlit á vinnustöðum sé heimilt og er
þar litið til eftirlitsmyndavéla, tölvupósts, heim-
sókna starfsmanna á heimasíður, sítengingar
starfsmanna við tölvurita, hvernig fylgst er með
ferðum starfsmanns, hvernig eftirliti með notk-
un símtækja er háttað, þ.e. hlustun, skráning
númera sem hringt er í og upptaka á símtölum.
Eftirlitsmyndavélar
Varðandi eftirlitsmyndavélar á vinnustöðum
segir í úttektinni að þær gegni að meginstefnu
til tvenns konar hlutverki. Annars vegar geri
þær atvinnurekanda kleift að fylgjast með um-
gangi um vinnustaðinn og hins vegar gegni þær
mikilvægri öryggisvörslu. Notkun þeirra telst
rafræn vöktun í skilningi persónuverndarlag-
anna, en hún er aðeins heimil í málefnalegum
tilgangi og ef hún er á svæði þar sem takmark-
aður hópur fólks fer um að jafnaði þarf hennar
að vera sérstök þörf vegna eðlis starfseminnar.
Sem dæmi er nefnt, að Ölgerðin Egill Skalla-
grímsson fékk leyfi Persónuverndar til eftirlits-
myndavéla við út- og inngöngudyr, á útisvæði
og við framleiðslulínu fyrirtækisins þar sem
strangar kröfur gilda um framleiðslu áfengis.
ÁTVR fékk einnig heimild til að hafa eftirlits-
myndavélar í verslunum sínum, svo hægt væri
að nota myndir úr þeim til að sanna þjófnað, en
hins vegar hafnaði Persónuvernd beiðni fyr-
irtækisins um að koma upp safni mynda af
þeim sem stálu úr verslunum, til að sýna starfs-
mönnum svo þeir gætu haft varann á, kæmi
það fólk aftur í verslanirnar. ÁTVR var talið geta
náð sama árangri, og það án þess að ganga
gegn sjónarmiðum um friðhelgi einkalífsins,
með öryggiskerfi og öryggisvörðum.
Í úttektinni er ítrekað, að sérstakir og brýnir
hagsmunir verði að vera til staðar svo heimilt
sé að eftirlitsmyndavélar beinist stöðugt að
starfsmönnum í starfi, en öðru máli gegni hins
vegar um útidyr, afgreiðslusali og önnur slík
svæði. „Þá setur vinnurétturinn einnig vissar
skorður við notkun eftirlitsmyndavéla á vinnu-
stöðum. Það er því enginn vafi á því að fyrir
hendi þurfa að vera sérstakar ástæður til þess
að viðhafa rafrænt eftirlit á þennan hátt og að
eftirlitið verður að vera þannig að ekki sé á
ónauðsynlegan hátt vegið að virðingu starfs-
manns,“ segir í úttektinni. Þar er jafnframt vís-
að í danskan fræðimann því til stuðnings, að
ljóst sé að starfsmaður eigi rétt á því að njóta
ákveðinna grundvallarréttinda, s.s. að klæðast
og matast í friði og því myndu eftirlitsmynda-
vélar í búningsklefum, á salernum eða í kaffi-
stofum ekki vera heimilar. Hið sama gildi um
staðsetningu eftirlitsmyndavéla inni á einka-
skrifstofum eða ef myndavél er beint að
ákveðnu skrifborði, þótt skrifborðið sjálft sé
staðsett í opnu rými.
Netnotkun starfsmanna
Tölvupóstur starfsmanns telst til persónu-
upplýsinga samkvæmt lögum um persónuvernd
og slíkar upplýsingar þurfa að vera unnar með
sanngjörnum, málefnalegum og lögmætum
hætti, þær þurfa að vera fengnar í yfirlýstum,
skýrum og málefnalegum tilgangi, þær skulu
vera viðeigandi og ekki umfram það sem nauð-
synlegt er miðað við tilgang vinnslunnar.
Í úttektinni kemur fram að atvinnurekandi
kann að hafa málefnalegar ástæður til að afrita
tölvupóst starfsmanna, sem lið í varðveislu
gagna, en öðru máli kann að gegna um lestur
tölvupósts. Aðgangur vinnuveitanda að starfs-
tengdum tölvupósti má oft teljast eðlilegur. Þá
getur atvinnurekandi hugsanlega bannað
starfsmanni að senda tölvupóst til einkanota,
með vísan til þess að hann eigi tölvubúnaðinn,
en slíkt kann þó að stangast á við Mannrétt-
indasáttmála Evrópu. Í úttektinni er því haldið
fram að eðlilegt sé að hið sama gildi um notkun
tölvupósts til einkanota og um einkasímtöl.
Tölvupóstur hafi að miklu leyti komið í stað sím-
tala sem samskiptamáti. Þar sem það hafi verið
talinn réttur starfsmanna að nota símtæki at-
vinnurekenda í einkaerindagjörðum sé erfitt að
rökstyðja að annað eigi að gilda um einkatölvu-
póst.
Vísað er til ákvæðis hegningarlaga sem bann-
ar að menn hnýsist í bréf eða skjöl sem varða
einkamál annars manns og sagt að greinin virð-
ist geta tekið til þess þegar atvinnurekandi
„hnýsist“ í einkatölvupóst starfsmanna.
Skráning á heimsóknum starfsmanna á
heimasíður fellur undir persónuverndarlögin og
þurfa sömu skilyrði að vera uppfyllt og fyrir eft-
irliti með tölvupósti. Nefnt er að eðlilegra sé að
Hve mikið má eftirlit á vinnustað vera?
Morgunblaðið/Jim Smart
’ Tölvupóstur starfs-manns telst til persónu-
upplýsinga samkvæmt
lögum um persónuvernd
og slíkar upplýsingar
þurfa að vera unnar með
sanngjörnum, málefna-
legum og lögmætum
hætti, þær þurfa að vera
fengnar í yfirlýstum,
skýrum og málefna-
legum tilgangi, þær
skulu vera viðeigandi. ‘
Fylgst með við hvert fótmál
Friðhelgi einkalífsins er einn af grundvallarþáttum almennra mannréttinda og nýtur verndar íslensku
stjórnarskrárinnar. Hvað sem því líður virðist alltaf vera þrengt meira og meira að einkalífinu. Hægðarleikur
er að fylgjast með fólki jafnt í starfi sem leik. En hvað má ganga langt? Aðalheiður Þorsteinsdóttir og
Ragnhildur Sverrisdóttir kynntu sér stöðu þessara mála hér á landi.