Morgunblaðið - 11.01.2004, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 11. JANÚAR 2004 41
lýstum svæðum, þjóðgörðum og náttúruperlum
ýmiss konar. Efnahags- og framfarastofnunin,
OECD, hefur í rúman áratug hvatt íslenzk
stjórnvöld til að hefja slíka gjaldtöku og margir
aðrir hafa mælt fyrir slíku, þar á meðal Morg-
unblaðið. Þessar hugmyndir hafa einkum mætt
andstöðu hagsmunaaðila í ferðaþjónustu og
stjórnmálamenn hafa ekki treyst sér til að taka
af skarið.
Í ágúst árið 2001 fagnaði Morgunblaðið því
reyndar í leiðara að Siv Friðleifsdóttir umhverf-
isráðherra hefði gert upp hug sinn í þessum efn-
um, en þá hafði ráðherra sagt í heimsókn sinni í
þjóðgarðinn í Jökulsárgljúfrum: „Það er alveg
ljóst í mínum huga að við munum taka upp þjón-
ustugjald, til dæmis á þeim stöðum, sem mikill
fjöldi fer um, til þess að geta sinnt betur rekstri
slíkra svæða.“ Fyrir síðustu kosningar var hins
vegar komið annað hljóð í ráðherrann, en hún
sagði í febrúar, er hún kynnti hugmyndir um svo-
kallað gistináttagjald, að hún væri „ekki hlynnt
því að innheimta aðgangseyri að ferðamanna-
stöðum eins og rætt hafi verið um og segir [að]
nefnd á vegum umhverfisráðherra, sem skoða
átti slíkar hugmyndir, hafi komist að hinu sama.
Það sé dýrt að koma slíkri innheimtu á og því
skili hún litlu fjármagni.“
Rökin fyrir því að innheimta aðgangseyri að
friðlýstum svæðum eru engu að síður nokkuð
augljós. Mörg þessara svæða liggja undir
skemmdum vegna átroðnings ferðamanna og
þörf er á mikilli gæzlu og stöðugum framkvæmd-
um við að laga t.d. gróðurskemmdir, gera stíga
og girðingar, setja upp merkingar o.s.frv. Rík-
isvaldið er hins vegar í stöðugum vandræðum
með að finna peninga til þessara verkefna og hef-
ur jafnvel þurft að skerða þá litlu og ófullnægj-
andi landvörzlu, sem haldið er úti á vegum Nátt-
úruverndar ríkisins, vegna fjárskorts.
Nokkur dæmi koma strax upp í hugann, þar
sem þörfin er augljós: Gullfoss, hverasvæðið í
Haukadal, Herðubreiðarlindir, Landmannalaug-
ar, Dyrhólaey, Dimmuborgir í Mývatnssveit,
Dettifoss. Á öllum þessum svæðum væri gjald-
taka jafnframt tiltölulega auðveld. Annars stað-
ar, t.d. í þjóðgörðum, getur verið erfiðara að
koma henni við, en vel er hægt að hugsa sér að
nota þá fjármuni, sem innheimtast, til að gera
fleiri stöðum til góða en þeim, sem innheimt er á.
Aðgangseyri að friðlýstum svæðum má kalla
eins konar auðlindagjald; þá borgar sá, sem vill
nýta sér náttúru landsins, fyrir þau afnot sín.
Umhverfisráðherra vildi einnig líkja gistinátt-
agjaldinu, sem hefur verið til umræðu, við auð-
lindagjald er hún kynnti hugmyndir um það á
síðasta ári. Rætt er um að allir erlendir ferða-
menn greiði um 100 króna gjald fyrir hverja nótt,
sem þeir gista í landinu og það renni til uppbygg-
ingar á fjölsóttum ferðamannastöðum. Morgun-
blaðið benti á móti á það í leiðara 27. febrúar á
síðasta ári að það væri lítið réttlæti í því að inn-
heimta gjald, sem rynni til uppbyggingar við-
kvæmra en vinsælla náttúruperlna, af þeim
ferðamönnum, sem kæmu aðallega til Íslands til
að skoða Reykjavík, skemmta sér í borginni eða
verzla. „Það er hins vegar stór spurning hversu
réttlátt það er að krefja ferðamann sem kemur
hingað til lands í þriggja daga viðskiptaferð og
dvelur eingöngu í Grindavík um gjald fyrir upp-
byggingu göngustíga í Lónsöræfum,“ sagði blað-
ið þá. „Munurinn á þessum tveimur leiðum er
líka sá að í annarri þurfa allir að greiða án þess að
hafa nokkuð um það að segja. Í hinni geta ferða-
menn valið hvort þeir greiða gjaldið. Í því sam-
bandi má benda á að áætlað er að 175 milljónir
króna fáist árlega með nefskatti á ferðaþjón-
ustuna en hins vegar er áætlað að milli 40 og 50
milljónir fáist í tekjur af þeim ferðamönnum ein-
um sem skoða Gullfoss árlega. Það þyrfti því ekki
að taka upp gjald á mörgum vinsælum ferða-
mannastöðum til þess að ná sömu upphæð og
stefnt er að með gistináttagjaldinu. Hóflegur að-
gangseyrir að ákveðnum svæðum er fyrir flesta
ferðamenn eðlilegri kostur en skattur á ferða-
þjónustuna í heild.“
Fælir gjaldtaka
ferðamenn frá?
Sjónarmið ferðaþjón-
ustunnar í málinu hef-
ur verið það að ferða-
menn hafi þegar
greitt fyrir aðgang sinn að landinu í formi ýmissa
gjalda og að ferðaskrifstofur muni sneiða hjá
þeim svæðum, þar sem aðgangseyrir er inn-
heimtur. Gjaldtaka muni því koma niður á ferða-
þjónustunni.
Þetta virðist af ýmsum ástæðum skammsýnt
sjónarmið. Í fyrsta lagi hljóta forsvarsmenn
ferðaþjónustunnar að taka eftir þeim hróplega
skorti á landvörzlu, vernd og viðhaldi sem víða
blasir við á ýmsum fegurstu og viðkvæmustu, en
jafnframt fjölsóttustu ferðamannastöðunum. Ef
fé fæst ekki til þessara hluta, munu staðirnir
missa aðdráttarafl sitt til lengri tíma litið. Rík-
issjóður virðist ekki aflögufær, og þá hljóta menn
að horfa til þess að skapa þessum svæðum sér-
tekjur – að sjálfsögðu að því gefnu að þær renni
til uppbyggingar ferðamannastaða, en ekki ein-
hverra annarra verkefna hins opinbera.
Í öðru lagi er ekki víst að þess verði langt að
bíða að eitt vandamál ferðaþjónustunnar á Ís-
landi verði of mikill átroðningur á vissum stöð-
um, sem ekki stenzt til lengdar vegna þess
hversu viðkvæm íslenzk náttúra er. Með því að
koma á gjaldtöku fá menn möguleika á að stýra
ásókninni að einhverju leyti með breytilegri upp-
hæð þess gjalds, sem er innheimt.
Í þriðja lagi þarf ekki annað en að horfa til ná-
grannalanda okkar til að sannfærast um að gjald-
taka muni varla virka mjög letjandi á ferðamenn.
Íslendingar eiga engar glæstar byggingar frá
fyrri öldum, kastala eða dómkirkjur, engin lista-
söfn á borð við Louvre í París eða Vatikansöfnin í
Róm – okkar dýrgripir, sem draga ferðamennina
til landsins, eru náttúrufyrirbæri á borð við Gull-
foss og Geysi, Herðubreiðarlindir eða Skafta-
fellsþjóðgarð. Þegar menn eru á annað borð
komnir til Parísar – láta þeir sig þá muna um ein-
hverja hundraðkalla í aðgangseyri í Louvre-safn-
ið? Benda biðraðirnar við Lundúnaturn eða
Stonehenge í Englandi til þess að ferðamenn
sneiði hjá svæðum, þar sem aðgangseyrir er inn-
heimtur? Varla – og sú mun ekki heldur verða
raunin hér á landi. Þvert á móti munu ferðamenn
væntanlega sýna því skilning hér eins og annars
staðar að aðgangseyrir rennur til viðhalds þeirra
verðmæta, sem hafa laðað þá til landsins.
Í fjórða lagi má nefna þau gömlu sannindi að
fólk ber gjarnan meiri virðingu fyrir verðmæt-
um, sem það greiðir fyrir, en því sem er ókeypis.
Eitt sjónarmið í málinu, sem ekki snýr að
ferðamönnum heldur heimamönnum, er að ís-
lenzk náttúra sé þjóðareign og ekki megi koma í
veg fyrir það með gjaldtöku að almenningur geti
notið þessarar eignar sinnar. Á móti má benda á
að þær upphæðir, sem hér um ræðir, yrðu áreið-
anlega ekki svo háar að þær væru óyfirstíganleg-
ar. Ætla má að afsláttur yrði veittur fyrir eldri
borgara, námsmenn og börn, rétt eins og t.d. í
Listasafni Íslands og Þjóðmenningarhúsinu –
þar sem innheimt er gjald fyrir aðgang að þjóð-
argersemum.
Það er orðin full þörf á að þessu máli verði ráð-
ið til lykta. Burtséð frá þeim rökum, sem upp eru
talin hér að framan, er mikilvægt að það verði
viðurkennt sjónarmið að innheimta megi að-
gangseyri að náttúruperlum, vegna þess að þá er
líklegra að stórkostlegar hugmyndir á borð við
hugmynd Árna B. Stefánssonar um Þríhnúkagíg
verði að veruleika.
Ljósmynd/Árni B. Stefánsson
Geislar sólarljóssins þröngva sér niður í rauða hvelfingu Þríhnúkagígs.
„Burtséð frá þeim
rökum, sem upp eru
talin hér að framan,
er mikilvægt að það
verði viðurkennt
sjónarmið að inn-
heimta megi að-
gangseyri að nátt-
úruperlum, vegna
þess að þá er lík-
legra að stórkost-
legar hugmyndir á
borð við hugmynd
Árna B. Stefáns-
sonar um Þríhnúka-
gíg verði að veru-
leika.“
Laugardagur 10. janúar