Morgunblaðið - 11.01.2004, Blaðsíða 45

sjóði sparisjóðsins. Þessar breyt-
ingar eru í fullu samræmi við gild-
andi lög.
Ekki á vísan að róa
Þótt stjórnendur KB og stjórn
SPRON hafi undirritað viljayfirlýs-
ingu um að unnið verði að því, að
SPRON verði sjálfsætt starfandi
dótturfélag KB, þarf samþykki
stofnfjáreigenda til að breyta spari-
sjóðnum í hlutafélag. Þessi fyr-
irætlun er einnig háð leyfi Fjár-
málaeftirlitsins, samþykki
samkeppnisyfirvalda og samþykki
hluthafafundar KB. Einnig eru
þessi áform háð áreiðanleikakönnun
á eignum og skuldbindingum
SPRON. Það er því ekki á vísan að
róa um framgang málsins.
Með þessum skrifum hef ég
reynt að útskýra afstöðu eins stofn-
fjáreiganda SPRON til þessa máls.
Ég vísa á bug stóryrtum yfirlýs-
ingum þingmanna, að hér ráði ferð-
inni græðgi og yfirgangur gróða-
punga í hópi stofnfjáreigenda. Það
sem hér hefur gerst er fyrst og
fremst afleiðing af þróun markaðs-
aflanna í fjármálaheiminum. Sjálfur
hef ég gagnrýnt þátt græðgi og
gróðafíknar í íslensku samfélagi.
En að græðgi hafi ráðið ferðinni hjá
mér, og mörgum fleiri í hópi stofn-
fjáreigenda, er einfaldlega rangt.
NB: Einhverjir hafa farið þess á
leit við stofnfjáreigendur, að þeir
tækju ekki við verðmætisaukningu
bréfa sinna eftir að þeim hefði verið
skipt yfir í hlutabréf. Hvert ætti
virðisaukinn þá að renna? Það er
varla nema um eina leið að ræða; í
sjóði Kaupþings/Búnaðarbanka.
Varla er það ætlun gagnrýnenda.
Höfundur er fyrrverandi
alþingismaður.
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 11. JANÚAR 2004 45
Í MORGUNBLAÐINU 4. janúar
birtist viðtal við Önnu Sif Farestveit,
vegna BA-ritgerðar hennar sem hún
nefnir: „Í hlutverki Guðs“. Þar veltir
hún fyrir sér siðfræði fósturgrein-
ingar frá sjónarhóli guðfræðinnar. Í
ritgerðinni og blaðaviðtalinu koma
fram upplýsingar sem ekki eru rétt-
ar, sumt getur verið á
misskilningi byggt, en
fyrir hönd Fóst-
urgreiningardeildar
Kvennadeildar vil ég
koma á framfæri upp-
lýsingum varðandi fóst-
urskimun og fóstur-
rannsóknir eins og þær
eru í framkvæmd í dag.
Fósturrannsóknir
eru ekki nýjar af nál-
inni. Litningarann-
sóknir í kjölfar leg-
vatnsástungu hafa
verið í boði hér frá
árinu 1978 fyrir konur eldri en 35 ára
og ómskoðanir við 19 vikur hafa verið
gerðar hjá yfirgnæfandi meirihluta
(97%) þungaðra kvenna frá 1984. Það
sem hefur bæst við á síðustu árum er
snemmómun (við 12 vikur) með mæl-
ingu á hnakkaþykkt fósturs og mæl-
ingu lífefnavísa í blóði móður, sem
gefur samþætt líkindamat um líkur á
litningagalla fósturs. Nýmælið við
þessa rannsókn er að með því má
meta líkur á litningagalla hjá fóstrum
kvenna á öllum aldri. Samþætt lík-
indamat hefur næmi (sensitivity) allt
að 90%, hæst hjá eldri konum.
Snemmómun með mælingu á
hnakkaþykkt fósturs og lífefnavísum
í blóði móður miðar að því að finna
litningagalla snemma á meðgöngu en
með ómun við 19 vikur greinast
sköpulagsgallar á einstökum líf-
færum. Full ástæða er til að ræða um
fósturrannsóknir í heild sinni, sama á
hvaða tíma meðgöngunnar rann-
sóknin er gerð, frekar en að einblína
á einn hluta slíkra rannsókna.
Skimpróf eða greiningarpróf
Samþætt líkindamat við 12 vikur er
skimpróf og ef niðurstaða skimprófs
gefur til kynna auknar líkur á litn-
ingagalla er boðið greiningarpróf,
sem felst í ástungu, annaðhvort í
fylgju eða legvatn. Með skimprófi er
búið að skilgreina líkur á litn-
ingagalla fósturs með samþættingu
upplýsinga byggðra á aldri, hnakka-
þykkt fósturs og mælingu lífefnavísa
í blóði móður, sem er mun áreið-
anlegra en aldur einn og sér eins og
áður var eingöngu stuðst við. Nið-
urstaða úr samþættu líkindamati er
töluleg og verðandi foreldrar verða
að gera upp við sig hvort þeim finnst
áhætta við greiningarpróf vera rétt-
lætanleg miðað við þá niðurstöðu.
Venjulega er miðað við að bjóða
greiningarpróf ef líkur á litn-
ingagalla eru meiri en 1:300. Grein-
ingarpróf gefur mjög örugga nið-
urstöðu. Hafa ber í huga að skimpróf
er án áhættu fyrir fóstrið en ástung-
um fylgir hætta á fósturláti sem er á
bilinu 0,5–1,5%. Í kjölfar notkunar á
samþátta skimprófi hefur ástungum
til greiningar litningagalla fækkað
verulega.
Rangfærsla
Það er ekki rétt sem Anna Sif heldur
fram, að verið sé að taka áhættu á að
eyða heilbrigðu fóstri vegna falskrar
niðurstöðu fósturrannsóknar. Það er
reginmisskilningur að halda að skim-
próf sem hafi 90% næmi leiði til þess
að 10% þeirra fóstra sem sé eytt séu
heilbrigð. Fóstureyðing er ekki gerð
í kjölfar skimprófs heldur greining-
arprófs. Það er alvarlegt að ásaka
Kvennadeild Landspítalans um að
þar fari fram fóstureyðingar á vafa-
sömum forsendum. Fóstureyðing er
aðeins gerð ef rannsóknir sýna svo
óyggjandi sé að alvarlegt vandamál
er til staðar og að ósk verðandi for-
eldra. Umsókn um fóstureyðingu
þarf að vera samþykkt af tveimur
læknum. Umsókn er vísað til nefndar
utan spítalans skv. lögum nr. 25/1975,
ef meðganga er komin yfir 16 vikur
eða ef um álitamál er að ræða. Í
nefndinni sitja læknir, lögfræðingur
og félagsráðgjafi. Nefndin getur
samþykkt umsóknina eða synjað, ef
nefndarmenn telja ekki rétt að mál-
um staðið eða ef vafi leikur á um rétt-
mæti fósturgreiningar.
Almenn umræða
Umræða um fósturgreiningu þar
sem tekið er tillit til allra sjónarmiða
er jákvæð. Þegar hefur
verið allnokkur um-
ræða um þessi mál und-
anfarin ár, ekki síst í
hópi fagfólks sem að
þessum málum kemur.
Meðal annars hefur
Siðfræðistofnun Há-
skóla Íslands efnt til
opins málþings sem
haldið var í Odda 2001
auk lokaðs málþings
fagfólks í Skálholti
haustið 2000. Þá hefur
verið umfjöllun á síðum
dagblaðanna auk um-
ræðuþátta í útvarpi og sjónvarpi.
Læknablaðið og Ljósmæðrablaðið
hafa bæði léð efninu pláss á sínum
síðum. Félag íslenskra kven-
sjúkdómalækna bauð dr. Frank
Chevrenak til landsins vorið 2002, en
hann er prófessor við Cornell-
háskólann í New York. Hann hélt hér
fyrirlestra og fjallaði meðal annars
um siðfræði fósturgreiningar. Viðtöl
birtust við hann í Morgunblaðinu og
Læknablaðinu. Sama á við um dr.
Kevin Spencer, lífefnafræðing við
Harold Wood Hospital í Englandi og
stjórnanda lífefnavísamælinga við
Fetal Medicine Foundation, sem
kom til Íslands árið 2002. Hann er
einn þeirra sem hafa staðið fram-
arlega í þróun mælinga á líf-
efnavísum. Fósturgreiningardeild
Kvennadeildar efndi til fræðsludags
fyrir fagfólk og Endurmennt-
unarstofnun Háskóla Íslands hélt
námskeið um fósturgreiningu, sem
bæði voru vel sótt. Sú umræða sem
Anna Sif kallar eftir er því komin af
stað fyrir allnokkru og heldur von-
andi áfram á málefnalegum grund-
velli.
Færri greiningarpróf,
minni kostnaður
Þróunin undanfarin ár hefur verið sú
að sífellt fleiri konur óska eftir snem-
mómskoðun með samþættu lík-
indamati. Á sama tíma hefur
ástungum fækkað en þær voru sam-
tals ríflega 170 á síðasta ári. Til
samanburðar voru árlega fram-
kvæmdar um 500 legvatnsástungur
áður en starfsháttum var breytt.
Þannig hafa sparast 330 inngrip sem
ekki aðeins felur í sér sparnað í bein-
hörðum peningum heldur einnig
sparnað með fækkun fósturláta í
kjölfar greiningarprófa. Hvert grein-
ingarpróf kostar um 84.000 krónur
(gjaldskrá 2003) og samkvæmt því
kosta 330 próf um 28 milljónir. Hvert
skimpróf kostar um 11 þúsund krón-
ur. Öll skimpróf síðasta árs hafa því
kostað um 24 milljónir króna og þar
af hafa konur greitt tæplega 8 millj-
ónir. Sparnaður vegna færri inngripa
hefur því í raun greitt fyrir skim-
unina, og gott betur.
Gæðaeftirlit
Fósturgreiningardeild vinnur sam-
kvæmt gæðastöðlum Fetal Medicine
Foundation í London og fylgir ná-
kvæmu eftirlitskerfi (audit) á 6 mán-
aða fresti. Þá hefur rannsóknarstofa
Erfða- og sameindalæknisfræði-
deildar á LSH fengið aðþjóðlega
vottun vegna mælingu lífefnavísa í
fósturskimun. Þessar rannsóknir
sem hér um ræðir eru því við-
urkenndar á alþjóðavettvangi og
uppfylla ströngustu gæðakröfur sem
gerðar eru til rannsókna af þessu
tagi.
Sjálfræði verðandi foreldra
Í viðtalinu telur Anna Sif upp þá
hópa sem hún telur réttlætanlegt að
bjóða fósturgreiningu. Í hvaða hlut-
verki er hún þegar hún segist geta
sagt til um hverjum eigi að bjóðast
fósturgreining og hverjum ekki? Að
mínu mati er það óskoraður réttur
foreldra að velja eða hafna fóstur-
rannsóknum enda eru það þau sem
síðar munu ala önn fyrir barni sínu.
Aðstæður foreldra eru mismunandi
og eru þeir misjafnlega í stakk búnir
til að takast á við erfiðleika sem
tengjast alvarlegum veikindum eða
fötlun barna. Hvort er fertuga barn-
lausa parið eða 25 ára parið sem á 2
börn fyrir og með aldraðan ein-
stakling á heimilinu betur í stakk bú-
ið til að annast fatlað barn? Það er
ekki mitt að dæma, né annarra. Mik-
ilvægt er að verðandi foreldrar fái
góðar upplýsingar um þær rann-
sóknir sem í boði eru og er það hlut-
verk heilbrigðisstarfsfólks að sinna
því. Hins vegar er það hlutverk Fóst-
urgreiningardeildar Kvennadeildar
að sjá til þess að bestu rannsóknir
standi til boða á hverjum tíma en for-
eldrar velja síðan sjálfir það sem þeir
telja réttast.
Er fósturskimun
hluti af mæðravernd?
Það er alkunna að mæðra- og ung-
barnavernd er kostuð af almannafé.
Við Íslendingar höfum löngum talið
það vera einn af hornsteinum vel-
ferðarkerfis okkar og í þágu al-
mannaheilla að mæðra- og ung-
barnavernd sé án endurgjalds, líkt
og gert er í nágrannalöndum okkar.
Landlæknir hefur lagt til að fóst-
urskimun verði skilgreind sem hluti
af mæðravernd en heilbrigð-
isráðherra hefur ekki tekið afstöðu í
málinu. Því eru starfsmenn mæðra-
verndar víða í óvissu um hvort bjóða
eigi slíkar rannsóknir. Konur hafa
hins vegar sóst eftir þjónustunni
sjálfar, sem sést á því að á síðasta ári
fóru tæplega 2.200 konur í snemm-
ómskoðun (flestar með mælingu líf-
efnavísa). Þar sem ákvörðun og vilja-
yfirlýsingu hefur vantað frá
heilbrigðisráðherra um fósturskimun
ákvað yfirstjórn Landspítalans
gjaldtöku fyrir ómskoðun (með eða
án lífefnavísa). Nú vantar enn rekstr-
arfé til Landpítalans og er stefnt að
hækkun gjaldtöku á þungaðar konur,
þ.e. að þær greiði að fullu fyrir óm-
skoðun og mælingu lífefnavísa, eða
allt að 11 þúsund krónur. Sú afstaða
er óskiljanleg, því eins og að ofan
greinir þá hafa fjármunir sparast í
kjölfar fækkunar inngripa.
Nauðsynlegt er að heilbrigðis-
ráðherra taki afstöðu sem fyrst til
þess hvort fósturskimun sé hluti af
mæðravernd, og þar með án gjald-
töku fyrir þungaðar konur, eða ekki.
Ef fósturskimun er ekki skilgreind
sem mæðravernd þá þarf að ákveða
hver á að bera kostnaðinn, hver hlut-
deild sjúklings er í kostnaði og hvort
gjaldtaka er í samræmi við gjaldskrá
fyrir sérhæfða læknisþjónustu eða
samkvæmt sérákvörðun. Mikilvægt
er að gjaldtaka sé hófleg, því aðgang-
ur að fósturskimun má ekki vera háð-
ur efnahag foreldra. Í flestum ná-
grannalöndum okkar og mörgum
Evrópulöndum er fósturskimun við-
urkenndur hluti af mæðravernd og
víða án gjaldtöku.
Um fósturrannsóknir
Eftir Hildi Harðardóttur ’Full ástæða er til aðræða um fósturrann-
sóknir í heild sinni,
sama á hvaða tíma með-
göngunnar rannsóknin
er gerð, frekar en að
einblína á einn hluta
slíkra rannsókna. ‘
Hildur Harðardóttir
Höfundur er yfirlæknir á
Kvennadeild Landspítalans.
hafi verið tekin skref í átt að stytt-
ingu framhaldsskólans. Árið 1999
kom út aðalnámskrá í nátt-
úrufræðum fyrir framhaldsskóla.
Þar er fyrsta áfanga í eðlisfræði og
fyrsta áfanga í efnafræði, sem
fram að því höfðu verið tveir að-
skildir þriggja eininga áfangar (6
einingar alls), steypt saman í einn
þriggja eininga áfanga sem heitir
NÁT 123, eðlis- og efnafræði. Líf-
fræði og jarðfræði fá hins vegar 3
einingar hvor í NÁT 103 og 113.
Þarna eru sem sagt eðlisfræði og
efnafræði settar skör lægra en líf-
fræði og jarðfræði. Ennfremur
voru EFN 313, lífræn efnafræði,
og EFN 413, lífefnafræði, tveir
þriggja eininga áfangar sameinaðir
í einn þriggja eininga áfanga í nýju
námskránni. Allir sem kennt hafa
lífræna efnafræði og lífefnafræði í
framhaldsskóla vita að ekki veitir
af 6 einingum til að gera þessu
mikilvæga og umfangsmikla efni
sæmileg skil. EFN 403 er ekki
lengur til skv. nýju námskránni.
Engin rök, ekki leitað eftir at-
hugasemdum. Það hentaði ekki
Birni Bjarnasyni, þáverandi
menntamálaráðherra. Mér sýnast
þessi skemmdarverk gagnvart
efnafræðinni sýna að yfirvöld
menntamála eru því miður löngu
farin að vinna að styttingu fram-
haldsskólans þótt Tómas Ingi
kannist ekki við það.
Björn Bjarnason og samstarfs-
menn hans afrekuðu fleira. Þeir
bjuggu til náttúrufræðibraut sem
hægt er að ljúka með því að taka
aðeins 15 einingar í stærðfræði.
Það gleymdist alveg að nátt-
úrufræðibraut hét einu sinni
stærðfræðideild og til að útskrifast
þaðan þurftu nemendur að kunna
dálítið í stærðfræði enda þurftu
þeir skv. eldri námskrám að ljúka
21 til 27 einingum í stærðfræði.
Enn er þó hægt að snúa af þess-
ari ógæfubraut. Það er óráð að
stytta framhaldsskólann og þarf að
hverfa frá þeim hugmyndum.
Einnig þarf að lagfæra þær am-
bögur sem urðu til í námskránni í
tíð Björns Bjarnasonar Ég vona
svo sannarlega að núverandi
menntamálaráðherra, Þorgerður
Katrín Gunnarsdóttir, hafi vit til
þess.
Höfundur er efnafræðingur
og framhaldsskólakennari.