Morgunblaðið - 11.01.2004, Blaðsíða 36

LISTIR
36 SUNNUDAGUR 11. JANÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Í KYNNINGU á Vegurinn brenn-
ur hefur nokkuð verið gert úr því að
fléttan sé flókin, að tengsl söguper-
sónanna séu samansúrruð og erfitt
að koma orðum yfir hve margvísleg
þau eru. Og vissulega er farsalykt af
grunnstöðunni. Bæjarstjóri með allt
á hælunum og dóttir hans sem elsk-
ar kærustu eiturlyfjafíkilsins bróð-
ursonar síns meðan kona hans og
bróðir gefa hvort öðru auga. Fyrir
nú utan peningana: hver á þá, hver
þarf þá og hver er tilbúinn að gera
hvað fyrir þá.
En Vegurinn brennur er ekki farsi
og fléttunni er fyrst og fremst ætlað
það hlutverk að stilla upp ólíkum að-
stæðum þar sem hægt er að skoða
samskipti, tjáskipti og valdatafl per-
sónanna. Flókin tengslin skila síðan
þéttriðnu neti af skoðunum, við-
brögðum og fjölbreyttri afstöðu.
Stíll verksins virðist mér vera
nokkurs konar upphafinn natúral-
ismi, skerptar myndir af venjulegu
fólki, þar sem athyglin beinist eink-
um að takmarkalítilli einstaklings-
hyggju, skeytingarleysi um náung-
ann og vangetu til að skynja
tilfinningar hans, nema í leit að
höggstað. Vitaskuld þrífst engin ást í
þessu umhverfi, hvorki rómantísk
ást né milli foreldra og barna.
Einn af styrkleikum Vegarins er
að þó höfundi sé augljóslega mikið
niðri fyrir þá hefur hann það vald á
sínum miðli að persónurnar verða
aldrei málpípur. Þó þær séu allar
haldnar predikunarþörf, mismikilli
samt, er alltaf ljóst að þar eru á ferð-
inni þeirra eigin tilraunir til að
höndla veruleikann, koma honum í
orð, lýsa honum á þann hátt sem þær
halda að komi sér best. En veruleik-
inn smýgur einatt undan orðum
þeirra eins og sápustykki úr blaut-
um höndum. Bjarni Jónsson er hins
vegar ekki að skrifa lýsingu á veru-
leikanum, hann er ekki í kenning-
arsmíði. Bjarni er ekki eiturfíkillinn
Sigurður, sem í atriði sem verður að
teljast byggingarlegur hápunktur
verksins lýsir stóru kvikmyndahug-
myndinni sinni sem reynist ekki
annað en allsendis innihaldslaus
fantasía hans um allsherjarlausn og
almannahylli. Bjarni býður eins og
vera ber upp á ríkulegt innihald en
enga lausn. Hvort það er vænlegt til
almannahylli skal ósagt látið.
Heppnast þetta? Að mörgu leyti.
Bjarni hefur næmt eyra og mörg
samtölin eru miskunnarlaus endur-
gerð á nútíma samskiptaháttum.
Persónurnar eru þrívíðar og fá allar
sitt pláss í byggingu verksins. Fyrir
nú utan hve nauðsynlegt og tíma-
bært var að skrifa einmitt svona
leikrit um þessa athyglisverðu sam-
tíð okkar.
Á hinn bóginn verður að segjast
að verkið heldur ekki óskertri at-
hygli allan tímann. Það er Akkiles-
arhæll natúralismans að stundum er
veruleikinn ekki nógu viðburðaríkur
eða áhugaverður, flatneskjan of flöt.
Og þegar Bjarni grípur til sterkari
meðala til að hrista upp í áhorfend-
um sínum; kúks og piss, sifjaspella,
nauðgunar og sjálfsmorðstilraunar,
er ekki laust við að manni finnist
púðrið hafa blotnað. Hroðalegasta
senan held ég að sé þegar faðir gerir
kæruleysislegt grín að einlægum
hugmyndum sonar síns, sem er á
batavegi eftir sjálfsvígstilraun, að
því er virðist til að ganga í augun á
mágkonu sinni sem hann girnist.
Þarna er trúverðugum og mér liggur
við að segja hversdagslegum að-
stæðum snúið upp í ófyrirsjáanlega
martröð. En þegar áhorfandinn hef-
ur á tilfinningunni að nú eigi vísvit-
andi að ganga fram af honum þá
slekkur hann á afruglaranum.
Sviðsetning Viðars Eggertssonar
er eins og vera ber næsta látlaus, er
einkum ætlað að bera þetta nýja
leikrit og hugmyndir höfundar á
borð. Reyndar krefst verkið kannski
sjálfstæðari vinnubragða en mörg
handrit, og sviðsetningin ber þess
merki. Þannig eru persónurnar iðu-
lega sýnilegar þó þær séu ekki við-
staddar þá framvindu sem textinn
segir til um. Sviðsmyndin er einnig
af táknræna taginu, kuldaleg og frá-
hrindandi biðstofa eða sjoppa gegnir
hlutverki heimila bræðranna, skrif-
stofu annars þeirra og annarra leik-
svæða. Þegar vel er að gáð má þó sjá
helstu grunnatriði heimilis á þessum
ópersónulega stað. Þarna er djú-
skælir sem vísar til eldhúss, og bak-
sviðs glittir í bekk sem leiðir hugann
að sturtuklefa, eða baðherbergi.
Kannski er þarna komin sú „nær-
ingar- og tæmingarstöð mitt á mal-
bikinu“, sem Pétur Gunnarsson kall-
ar nútíma heimili einhvers staðar í
Andrabókunum. Lýsing Páls Ragn-
arssonar er einnig hörð og kuldaleg,
en vel hefði ég komist af án meló-
dramatískra ljósabreytinga í tilefni
af fyrrnefndum nauðgunum og
sjálfsvígstilraunum.
Ólafur Darri Ólafsson er hinn rót-
lausi og ógæfusami Sigurður og læt-
ur betur að sýna hinn misheppnaða
listamann en siðblindan fíkil. Faðir
hans, ráðgjafinn Kristján er leikinn
af Hjalta Rögnvaldsyni, sem náði
ekki að gera persónunna sérlega
áhugaverða, kannski hefði verið
vænlegra að ljá Kristjáni meiri
myndugleika í framgöngu. Jóhann
Sigurðarson er bróðir hans, hinn
brottrekni bæjarstjóri Örn, og er
firnagóður í þakklátu hlutverki lít-
ilsiglds skíthæls. Sérstaka eftirtekt
vekja þögul andartök þar sem hugs-
anir og ástand Arnar blasir við
hverjum áhorfanda í meðförum Jó-
hanns. Sigrún kona Jóhanns er leik-
in af öryggi og húmor af Guðrúnu S.
Gísladóttur. Samleikur hennar og
Nönnu Kristínar Magnúsdóttur,
sem leikur Hönnu dóttur þeirra, var
afar sannur og sterkur. Nönnu
Kristínu hef ég ekki séð betri en sem
Hönnu, hina yfirborðssjálfsöruggu
en skemmdu dóttur Arnar og Sig-
rúnar. Arnbjörg Hlíf Valsdóttir er
stundum dálítið sérviskuleg leikkona
og Inga, unnusta Sigurðar, verður
meira spennandi en skýr í meðferð
hennar, kannski líka sú persóna sem
óræðust er af höfundarins hendi,
auk þess utanveltu í fjölskyldunni og
utan af landi. Leikhópnum, og þá í
leiðinni leikstjóra, ber þó ekki síst að
hrósa fyrir fínlegan og nákvæman
samleik þar sem tilfinningaboltinn
gengur fumlaust frá manni til
manns.
Vegurinn brennur er greinilega
skrifað af væntumþykju þó myndin
sem dregin er upp af okkur og sam-
félagi okkar sé ekki snotur. Þetta er
samfélagsleg ástríðuleikritun af því
taginu sem íslensk leikskáld eiga að
sinna í meira mæli en þarf þó fyrst
og fremst að fá mun meira pláss á
verkefnaskrám leikhúsanna.
Samtíminn er
sápustykki
LEIKLIST
Þjóðleikhúsið
Höfundur: Bjarni Jónsson. Leikstjóri: Við-
ar Eggertsson. Lýsing: Páll Ragnarsson.
Búningar: Margrét Sigurðardóttir og Þór-
unn Sigríður Þorgrímsdóttir. Leikmynd:
Þórunn Sigríður Þorgrímsdóttir. Leik-
endur: Arnbjörg Hlíf Valsdóttir, Guðrún S.
Gísladóttir, Hjalti Rögnvaldsson, Jóhann
Sigurðarson, Nanna Kristín Magn-
úsdóttir og Ólafur Darri Ólafsson. Smíða-
verkstæðið 9. janúar 2004.
VEGURINN BRENNUR
Morgunblaðið/Jim Smart
Jóhann Sigurðarson er firnagóður í þakklátu hlutverki Arnar og Guðrún
Gísladóttir leikur af öryggi og húmor, segir Þorgeir Tryggvason.
Ólafi Darra Ólafssyni lætur betur að
sýna hinn misheppnaða listamann
en siðblindan fíkil.
Nanna Kristín Magnúsdóttir og Arn-
björg Hlíf Valsdóttir eiga sterkan
samleik í hlutverkum sínum.
Þorgeir Tryggvason