Morgunblaðið - 11.01.2004, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR 11. JANÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Rannsóknarnámssjóður
Nýr umsóknafrestur er 15. febrúar
Rannís
Rannsóknamiðstöð Íslands
Laugavegi 13, 101 Reykjavík
www.rannis.is
Stjórn Rannsóknarnámssjóðs auglýsir almenna styrki úr sjóðnum 2004.
Hlutverk Rannsóknarnámssjóðs er að styrkja rannsóknatengt framhaldsnám að loknu grunn-
námi við háskóla.
Veittir eru styrkir til framfærslu nemenda í rannsóknatengdu framhaldsnámi, sem stundað er við
háskóla eða á ábyrgð hans í samvinnu við rannsóknastofnanir eða fyrirtæki. Styrkurinn til fram-
færslu miðast einungis við þann tíma sem nemendur vinna að meistara- eða doktorsverkefni
sínu. Rannsóknarverkefnið skal nema að minnsta kosti 30 einingum af náminu (60 ECTS eining-
um) og tengjast rannsóknasviði leiðbeinanda. Sé námið stundað við háskóla erlendis skal rann-
sóknarverkefnið lúta að íslensku viðfangsefni og vísindamaður með starfsaðstöðu á Íslandi taka
virkan þátt í leiðbeiningu nemandans. Framlag leiðbeinanda hér á landi þarf að vera verulegt og
vel skilgreint.
Tilhögun námsins fer eftir reglum einstakra deilda og eftir almennum reglum háskóla. Athugið
að umsóknir þurfa að áritast af aðalleiðbeinanda og forstöðumanni deildar/stofnunar. Fagráð
Rannís og vísindanefnd viðkomandi háskóla eða samsvarandi aðili metur vísindalegt gildi verk-
efna, framkvæmda- og fjárhagsáætlun og vísindalega hæfni leiðbeinenda. Umsækjendur, leið-
beinendur jafnt sem nemendur, eru hvattir til að kynna sér vandlega reglur sjóðsins og þær kröf-
ur sem gerðar eru til umsækjenda.
Sérstök athygli er vakin á nýjum umsóknafresti um almenna styrki úr Rannsóknarnámssjóði,
sem er 15. febrúar nk. Umsóknareyðublöð og leiðbeiningar fyrir umsækjendur fást á heima-
síðu Rannís www.rannis.is eða á skrifstofu Rannís, Laugavegi 13, 101 Reykjavík. Allar nánari
upplýsingar veitir Eiríkur Smári Sigurðarson, sími 515 5818, netfang eirikur@rannis.is. Um-
sóknir skal senda í þríriti til Rannís merktar ,,Rannsóknarnámssjóður“.
Auk almennra styrkja veitir Rannsóknarnámssjóður FS-styrki í samvinnu við fyrirtæki og stofnan-
ir. Sjá nánari upplýsingar um FS-styrki á heimasíðu Rannís.
kring þegar við vorum ungir og
mikið fjör.“
Systkinin á Núpsstað voru
hraust og gerðu sér margt til gam-
ans á uppvaxtarárunum.
„Við lékum okkur í stórfiskaleik
eða skessuleik og sungum mikið.
Það var til orgel á heimilinu og
pabbi kenndi okkur að spila á það,
elstu systurnar spiluðu sérstaklega
mikið,“ segja bræðurnir.
Mikið var líka lesið á heimilinu á
kvöldin „á vökunni“ og sagðar sög-
ur, draugasögur þóttu sérstaklega
skemmtilegar.
„Þegar systurnar komust á ung-
lingsár pöntuðu þær sér skáldsögur
eftir listum sem komu með póst-
inum og þær sögur voru skemmti-
legar,“ segir Eyjólfur.
Vegna starfs síns kynntist Hann-
es fólki í öðrum héruðum í ríkari
mæli en ella hefði verið. Það var þó
ekki tekið út með sitjandi sældinni
að flytja póst frá póstafgreiðslunni
á Prestbakka á Síðu og austur á
Djúpavog yfir vegleysur eins og
Hannes og fyrirrennarar hans
gerðu.
„En með póstinum bárust frétta-
blöð og annað til lestrar sem við
krakkarnir nutum góðs af,“ segja
þeir bræður.
„Það hefur einhvern tíma verið
söngur hér í þessu húsi,“ segi ég og
horfi á gömlu trétröppurnar sem
eru beinlínis eyddar upp í miðjunni
eftir ótal spor íbúanna upp á loft og
niður aftur.
„Hér var bæði grátið og sungið,“
segir Eyjólfur. „Það var þó bara
yngsta systir okkar sem fæddist í
þessu húsi, við hin fæddumst í
gamla bænum.“
Eyjólfur sér um eldhúsið
„Ekki þó fjósbaðstofnni, hún var
rifin þegar nýr bær var reistur
1907. Það var ágætt að búa þar,
húsin voru öll þiljuð og gólfin skúr-
uð með sandi á laugardögum. Kon-
urnar þrifu, karlmenn komu ekki
nálægt slíku þá. Við bræðurnir vor-
um líka bara þrír en systurnar sjö,
– og svo voru þrjú fósturbörn. Við
vorum þó aldrei öll heima um leið,
þau elstu voru að fara þegar þau
yngstu fæddust. Svo var líka vinnu-
fólk, þá kostaði það ekkert nema
matinn,“ segir Filippus.
Íbúðarhúsið á Núpsstað sem
bræðurnir búa í var reist 1929.
Þótt það hús væri mun stærra en
gamli bærinn var eftir sem áður
„þétt setinn bekkurinn“. Rafstöð
var líka byggð á Núpsstað 1929.
Hún kom frá Helga Arasyni á Fag-
urhólsmýri, rafmagnið var notað til
að lýsa upp nýja bæinn og elda.
„Við fórum öll að vinna eitthvað
um leið og við gátum og þess vegna
minnkaði þörfin fyrir vinnufólk.
Seinna fóru systur okkar að giftast,
– til Reykjavíkur, austur á Firði og
norður á Húsavík. En við bræð-
urnir nenntum ekki að fara neitt, –
þess vegna erum við hér enn,“ segir
Eyjólfur kíminn á svip.
Það virðist ekki væsa um þá
bræðurna í grænmáluðu eldhúsinu,
þar er allt afar hreinlegt. Þar sem
ekki er lengur neinn kvenmaður á
heimilinu hefur Eyjólfur tekið að
sér umsjón með eldhúsinu og heim-
ilisverkunum.
Hann er yngstur – bara 90 ára
Ég spyr hvort aldrei hafi komið
til tals að bræðurnir þrír á Núps-
stað yrðu settir til mennta.
„Það fór einn og einn maður til
mennta héðan úr sveitinni á þess-
um tíma en enginn af þessum bæ,“
svarar Filippus. Þriðji bróðirinn
fór þó frá Núpsstað. Hann býr í
Reykjavík, „hann er yngstur, bara
90 ára“, segir Filippus.
Núpsstaður er landmikil jörð en
grýtt, „var góð sauðjörð“, segir
Eyjólfur.
Talið berst að gömlu bæjarhús-
unum.
„Það er best að kveikja í þeim,
það er nóg fyrir Þjóðminjasafnið að
halda við bænhúsinu,“ segir Eyjólf-
ur. Í ljós kemur að hann hefur
nokkuð byltingarkenndar skoðanir
á hvernig eigi að halda við gömlum
torfbæjum.
„Það á bara að steypa upp vegg-
ina og hlaða síðan utan með þeim
torfi, þá geta þeir staðið enda-
laust,“ segir hann.
Mér sýnist á svip Margrétar
þjóðminjavarðar að henni lítist ekki
allskostar á þessa tillögu.
„Annars þarf alltaf að vera að
endurbyggja þessa torfbæi, þeir
fúna svo fljótt í vætunni hér,“ bætir
Eyjólfur við.
„Þetta eru lifandi minjar, það
þarf að halda þeim við jafnt og
þétt,“ segir Margrét.
Eru rúmbálkar í húsunum?
„Eru rúmbálkar í húsunum
ennþá?“ segi ég.
Bræðurnir reka upp stór augu.
„Rúmbálkar? Þetta er fjós, smiðja,
skemma og hjallur og hitt eru hlöð-
ur,“ segir Eyjólfur. Ég afsaka mig
með því að skuggsýnt hafi verið á
hlaðinu.
„Gamli bærinn var rifinn fljót-
lega eftir að þetta hús var byggt,“
segir Filippus.
„Það hefði þurft að halda honum
við ef hann hefði átt að standa,
hann var orðinn kaldur og það gust-
aði með gluggunum,“ segir Eyjólf-
ur.
„En þetta voru líka kuldaár,
1916, 1917 og 1918, óskaplegur
kuldi.“
Ég nefni til spænsku veikina títt-
nefndu.
„Hún komst nú aldrei hingað,“
svarar Eyjólfur.
„Amma mín bjó í gamla Kenn-
araskólanum 1918, mamma hennar
var að hjúkra fólki með spænsku
veikina, en þær mæðgur fengu
hana ekki. Hins vegar var svo kalt
að amma þurfti að skafa frostið inn-
an af rúðunum,“ segir Margrét.
Þau eru bara svo mörg gosin
Ég spyr um Kötlugosið. Eyjólfur
kveðst muna eftir því, þá var hann
ellefu ára. Filippus man minna frá
því gosi, enda yngri.
„Þau eru bara svo mörg gosin,“
segir hann.
„Þetta var allt öðruvísi, það var
svo mikið öskufall og það stóð svo
lengi. Nú hefur Katla verið að bæra
á sér, kannski ryðst hún fram í
nótt,“ segir Eyjólfur dálítið sposk-
ur á svip.
Það fer um okkur Margréti sem
eigum eftir að aka heim í myrkrinu,
framhjá slóðum Kötlu.
„Er bíllinn ekki á nagladekkj-
um?“ spyr Eyjólfur umhyggjusam-
ur.
„Jú, ég er nýbúin að skipta um
dekk,“ svara ég.
„Þetta þarf ég að fara að gera við
minn bíl, það er bara svo erfitt að fá
nagladekk undir hann,“ segir Eyj-
ólfur.
Hann á Willys-jeppa árgerð
1953.
„Kannski eru þau bara til á Þjóð-
minjasafninu,“ segir Margrét.
„Þau eru þá notuð, það kæri ég
mig ekkert um,“ svarar Eyjólfur.
Filippus á líka bíl, Subaru, – en
sá er ekki nema þriggja ára og á
góðum dekkjum. „Hann bilar nú
samt, um daginn gleymdust ljósin á
og þá varð hann rafmagnslaus,“
segir Eyjólfur.
Hættir að spyrja
– endurnýja bara
„Eruð þið báðir með gild öku-
skírteini?“ segi ég.
„Já, en það þarf að endurnýja
þau árlega, þá þarf að mæla sjónina
og fleira,“ segir Eyjólfur.
„Þeir eru hættir að spyrja, þeir
endurnýja bara,“ segir Filippus
sposkur á svip.
Það eru ekki nema þrjú ár síðan
bræðurnir hættu að vera með kind-
ur sem þeir höfðu í gömlu fjárhús-
unum.
„Það er lengra síðan að við hætt-
um að hafa kýr,“ segir Eyjólfur.
Ég spyr um jólahaldið sem í hönd
fer.
„Nú höldum við jól með því að eta
hangikjöt og borða kökur með
súkkulaði. Það er séð um þetta fyr-
ir okkur.
Jólin okkar áður voru pottþétt
guðrækilegri en nú gerist, en ekki
voru jólagjafirnar stórar, kannski
bara einhver ný flík sem mamma
ýmist prjónaði eða saumaði,“ segir
Eyjólfur.
„Jólin byrjuðu þá á aðfangadag
og fyrr ekki, nú er búið að þynna
þau svo út að börnin missa eig-
inlega af þeim,“ segir Filippus.
Vatn fyrir hjartað?
Ég spyr hvort þeir hafi aldrei
farið neitt burtu frá Núpsstað, t.d.
til vinnu.
Eyjólfur kveðst hafa farið einu
sinni á vertíð í Eyjum á sínum
yngri árum.
„Það var gaman að vera þar en
lítið hafði ég upp úr því í pen-
ingum,“ segir hann.
Filippus fór hins vegar á margar
vertíðir. Farið var í febrúar en
komið heim í maí.
„Þessi sveit var ekki einangraðri
en aðrar, það voru allar sveitir ein-
angraðar þá. Um háveturinn var
lítið ferðast, menn fóru gangandi ef
brýna nauðsyn bar til.
Við höfum raunar alltaf gengið
mikið, umhverfið hér er þannig og
við höfðum gott af því,“ segir Eyj-
ólfur.
„Það var sagt að óhollt væri að
drekka kalt vatn ef menn væru
mjög heitir af göngu, þeir gætu þá
fengið vatn fyrir hjartað,“ bætir
hann við.
„Dó fólkið ykkar hér heima,“
spyr ég.
„Já, það dó hér heima og er jarð-
sett hér í grafreitnum við bæn-
húsið,“ svarar Eyjólfur.
„Raunar var þetta kirkja en eftir
að hún var lögð niður 1767 var farið
að kalla þetta bænhús,“ segir Fil-
ippus.
„Eigið þið bænhúsið?“ segi ég.
„Eiginlega hefur það aldrei verið
látið af hendi, en Þjóðminjasafnið
sér um viðhaldið á því, – það þyrfti
að fara að skoða svolítið útvegg-
ina,“ segir Eyjólfur.
Heimsókn okkar Margrétar að
Núpsstað lýkur með því að við
þreifum okkur í myrkrinu út að
bænhúsinu. Með hendurnar á köldu
hliðinu horfi ég á þetta gamla og
lágreista guðshús og það er engu
líkara en jólastjarnan sjálf skíni yf-
ir því, – svona stjörnubjart verður
aldrei á höfuðborgarsvæðinu. Og
stjörnuskinið fylgir okkur á leið
okkar framhjá gömlu bæjarhús-
unum og upp gömlu traðirnar en
hverfur okkur sjónum þegar við
setjumst inn í bílinn og ökum á
brott.
Morgunblaðið/Guðrún Guðlaugs
Filippus, Margrét og Eyjólfur í miðri kaffidrykkjunni.
Z-221 – Willys-jeppinn hans Eyjólfs, árgerð 1953.
gudrung@mbl.is