Morgunblaðið - 11.01.2004, Blaðsíða 40

40 SUNNUDAGUR 11. JANÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
11. janúar 1984: „Einn
þáttur í umræðum um öryggi
Íslands er endurtekinn hvað
eftir annað og hefur hin síðari
ár borið að með svipuðum
hætti. Fréttamenn ríkisfjöl-
miðla fá fregnir af bandarísk-
um skýrslum, einkaaðila eða
opinberra aðila, segja frá
þeim í hljóðvarpi eða sjón-
varpi, kalla fyrir sig íslenska
embættismenn til að segja af
eða á um efni skýrslnanna og
síðan taka alþýðubandalags-
menn málið upp á alþingi, ef
það situr, en annars í Þjóð-
viljanum, og leggja komm-
únistar þá málin jafnan þann-
ig fyrir að ekkert sé að marka
það sem íslensku embætt-
ismennirnir segja en hins
vegar sé allt rétt sem frá
Bandaríkjamönnum kemur.
1980 var rætt um kjarn-
orkuvopn á Keflavík-
urflugvelli á þessum for-
sendum, í nóvember 1983 var
því kastað fram að setja ætti
upp stýriflaugar á Íslandi og
á föstudaginn var á það bent í
Kastljósi sjónvarpsins, að í
yfirheyrslu fyrir bandarískri
þingnefnd hefði bandarískur
flotaforingi meðal annars
fært þau rök fyrir hlutdeild
Bandaríkjamanna í kostnaði
við smíði olíugeymanna í
Helguvík, að B-52-sprengju-
þotur Bandaríkjamanna
gætu fengið þaðan eldsneyti,
en þessar þotur yrðu notaðar
til kjarnorkusprengjuárása.“
. . . . . . . . . .
11. janúar 1974: „Undanfarið
hafa nokkrar umræður orðið
um svonefndan silfurhest og
Morgunblaðið komið þar við
sögu, einkum hjá þeim sem af
einhverjum ástæðum telja út-
hlutun þessara bókmennta-
verðlauna eitthvert sálu-
hjálparatriði, enda þótt hún
hafi ekki síður vakið undrun
en aðdáun. Þegar silfurlamp-
anum var kastað eins og
hverju öðru skurðgoði í hinn
mikla foss almenns athlægis,
þótti Morgunblaðinu ekki
lengur ástæða til að eiga að-
ild að silfurhestinum, svo um-
deildar og stundum tilvilj-
anakenndar sem slíkar
verðlaunaveitingar eru. Blað-
ið er einnig sammála þeim
skilningi sem kom fram hjá
Helga Hálfdanarsyni í grein
hans hér í blaðinu á sínum
tíma, að menn verði einungis
ágætir af verkum sínum. Og
það er tíminn einn, sem sker
úr um ágætið.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
EINS OG VIÐ ERUM
Allir foreldrar hafa metnað fyrirhönd barna sinna og vilja aðþeim vegni vel í lífinu. Sá
metnaður getur hins vegar hæglega
farið út í öfgar eins og dæmin sýna. Í
Morgunblaðinu í dag er greint frá
því að talsvert sé farið að kveða að
því að foreldrar í Suður-Kóreu sendi
börn sín í skurðaðgerð í þeirri von að
það verði til þess að þau eigi auðveld-
ara með að bera fram ensku.
Mikil áhersla er lögð á það í Suður-
Kóreu að kenna börnum ensku og er
enska skyldufag í skólum þegar í
þriðja bekk. Enska er orðin stöðu-
tákn og eru spilaðar barnavísur á
ensku fyrir börn meðan þau eru í
móðurkviði og fengnir einkakennar-
ar til að kenna þeim á leikskólaaldri.
Börn eru jafnvel látin dvelja lang-
dvölum í Bandaríkjunum til þess að
ná valdi á ensku. Það fer hins vegar
út fyrir eðlileg mörk þegar gripið er
til þess að senda börnin í skurðað-
gerð þar sem skorið er í tunguhaftið.
Því er haldið fram að þetta geri tung-
una liprari og börnin muni þegar
fram í sækir eiga auðveldara með
framburð, rugli til dæmis síður sam-
an hljóðunum l og r. Læknar þver-
taka margir fyrir að aðgerðin hafi
nokkur áhrif og hefur verið bent á að
fjöldi Kóreumanna hafi alist upp í
enskumælandi löndum og náð valdi á
ensku án þess að aðgerðar hafi verið
þörf. Suður-kóresk stjórnvöld hafa
nú hafið herferð til að koma í veg fyr-
ir að foreldrar sendi börn sín í skurð-
aðgerðina.
Börn hafa sín réttindi, sem víða
um heim eru fótum troðin með harð-
ræði. Í mörgum löndum heims hefur
staða barna hins vegar sennilega
aldrei verið betri. Eftir því sem vel-
megunin er meiri aukast möguleikar
einstaklingsins. Samkeppnin er hins
vegar hörð og erfitt getur reynst að
komast áfram. Metnaður foreldra
fyrir hönd barna sinna er heilbrigð-
ur, en þegar hann brýst fram í því að
grípa til læknisaðgerða, sem byggðar
eru á vægast sagt hæpnum forsend-
um, er of langt gengið. Hér á landi
þekkjast ef til vill ekki öfgar af þessu
tagi, en það er öllum foreldrum hollt
að hafa hugfast að við erum eins og
við erum og þegar kappið er orðið
slíkt að gripið er til allra ráða til að
breyta því erum við komin út á hálan
ís.
ÁBYRGÐ STJÓRNENDA
Fundur sem haldinn var í Félagiviðskiptafræðinga og hagfræð-
inga á Akureyri í fyrradag bendir til
að þær umræður, sem fram hafa farið
um skeið í nálægum löndum um hlut-
verk og ábyrgð stjórnarmanna í fyr-
irtækjum, svo og endurskoðenda, séu
að ná hingað til lands. Tími var til
kominn.
Á fundinum lýsti Árni Harðarson
lögfræðingur þeirri skoðun, að vakn-
ing væri fyrir því að draga stjórnend-
ur til ábyrgðar, þegar eitthvað færi
úrskeiðis í rekstri fyrirtækja og átti
þá bæði við stjórnarmenn og ráðna
stjórnendur. Um stjórnarmenn sagði
Árni:
„Þeir verða að skilja hlutverk sitt
sem stjórnarmenn og geta tekið sjálf-
stæðar ákvarðanir, leitað sér ráðgjaf-
ar, ef vafi leikur á einhverju. Þá er
heldur ekki nóg að bóka andmæli á
fundum, ef menn eru ekki sáttir, þeir
verða að segja sig úr stjórn ef þannig
stendur á og þá tímanlega.“
Stefán Svavarsson, endurskoðandi
og dósent við Háskóla Íslands, ræddi
stöðu endurskoðenda í þessu sam-
hengi, sem raunar er mjög til um-
ræðu víða um lönd og benti á mik-
ilvægi þess að skapa umhverfi, þar
sem uppbyggileg gagnrýni gæti kom-
ið fram: „Það verður að vera þannig,
að menn geti borið fram spurningar
án þess að vera sakaðir um niðurrifs-
starfsemi.“
Það er ástæða til að fagna þessum
umræðum og vonandi halda þær
áfram. Þær eru líklegar til að stuðla
að heilbrigðu viðskiptalífi á Íslandi.
H
ugmynd Árna B. Stefáns-
sonar, augnlæknis og
hellakönnuðar, um að
gera útsýnispall í hinni
stórfenglegu hraunhvelf-
ingu Þríhnúkagígs, hefur
fangað hugi margra und-
anfarna viku, en Árni
setti hugmyndina fram í grein hér í blaðinu sl.
sunnudag. Hvelfingin er um 120 metra há, en
hugmynd Árna er að setja á 56-60 metra dýpi út-
sýnispall á gígvegginn. Aðgangur að pallinum
yrði um jarðgöng upp á yfirborð jarðar. „Á þess-
um stað, í miðju eldgígsins, er upplifun þessa
tröllaukna gímalds svo sterk, að með ólíkindum
er,“ segir Árni í grein sinni. „Hvergi í veröldinni
er hægt að horfa upp um gosrásir af þessari
stærðargráðu. Þó stærri hvelfingar finnist í kalk-
steinshellum er þetta aldeilis engu líkt. Ná-
kvæmlega á þessum stað er gígurinn svo magn-
aður að vart verður með orðum lýst. Upplifunin
slík, að ólíklegt er að nokkur, sem af fréttir, muni
vilja láta slíkt fram hjá sér fara, hafi hann færi á.“
Árni metur það svo, að gíghvelfingin gæti orð-
ið vinsælasti ferðamannastaður á landinu og
muni nánast auglýsa sig sjálf ef af framkvæmd-
inni verði. „Að standa inni í miðjum eldgíg af
þeirri stærðargráðu sem Þríhnúkagígur er, er
einfaldlega með ólíkindum. Líklegt er að mikill
fjöldi Íslendinga og stór hluti erlendra ferða-
manna muni heimsækja tröllaukna gíghvelf-
inguna,“ segir Árni. „Með nálægð sinni við
Reykjavík [20 km frá höfuðborginni] er gígurinn
innan seilingar. Líklegt er að bæði gíghvelfingin
sjálf og það afrek sem framkvæmdin í raun er,
muni hafa ófyrirséð áhrif á íslenska ferðaþjón-
ustu. Þetta fyrirbæri gæti mögulega haft meira
aðdráttarafl en nokkurt annað náttúrufyrirbrigði
á landinu. Varðveisla myndunarinnar verður að
sitja í fyrirrúmi og mannvirki að standast ýtrustu
kröfur um öryggi og útlit.
Tilfinning sú sem hver upplifir við gígopið og í
gígnum mun gera þann sama næmari fyrir eigin
smæð og forgengileik. Hún mun um leið auka
virðingu hans fyrir þeirri jörð sem hann byggir.
Náttúruvernd er ekki alltaf fólgin í því að gera
ekkert, þó slíkt geti vissulega átt við, í völdum til-
vikum. Náttúruvernd er að sýna náttúrunni virð-
ingu og skilja ætíð svo við, að hún og þeir sem
landið erfa, njóti.“
Fyrir fáa eða
fjöldann?
Fullyrðing Árna um
að náttúruvernd sé
ekki alltaf fólgin í því
að gera ekkert, er um-
hugsunar verð. Gildi fagurrar náttúru felst ekki
sízt í því, að fólk geti notið hennar – og notað
hana – svo lengi sem notkunin veldur ekki
skemmdum, sem erfitt eða ómögulegt er að
bæta. Það er auðvitað kunnara en frá þurfi að
segja að hellarannsóknamenn hafa oft kosið að
þegja yfir fallegum hraunhellum, sem þeir hafa
fundið, vegna þess að þeir vita að hætta er á að
um leið og tilvist þeirra kemst á almanna vitorð
liggi í þá straumur fólks, sem skemmir viðkvæm-
ar hraunmyndanir með átroðningi, auk þess sem
alltaf eru einhverjir svo fávísir að brjóta t.d.
dropasteina, ýmist til að taka með sér til minja
eða einfaldlega til að skemma.
Á slíku er þó ekki hætta í Þríhnúkagíg, hann er
ekki aðgengilegur nema vönum og vel þjálfuðum
hellamönnum. En eins og Árni lýsir vel í grein
sinni er það ótrúleg og algerlega einstök upplifun
fyrir þessa menn að síga ofan í gíginn. Ætla má
að ef gerður er útsýnispallur í gígnum og hann
lýstur upp með kösturum, verði það ekki jafn-
einstök lífsreynsla og að gestir hellisins komist
ekki í jafnnáið samband við ósnortna náttúruna –
en engu að síður verður það að líkindum mikil
upplifun.
Þá er spurningin sú, hvort Þríhnúkagígur sé
meira virði sem uppspretta einstakrar lífs-
reynslu fyrir örfáa eða sem mikil upplifun fyrir
fjöldann. Mörg rök hníga að því að opna eigi hell-
inn almenningi, sé það á annað borð tæknilega og
fjárhagslega mögulegt og verndun hans tryggð
um leið. Það er a.m.k. sú niðurstaða, sem menn
hafa oftast komizt að þegar sambærileg náttúru-
undur eiga í hlut, bæði hér á landi og erlendis. Ef
hugmynd Árna B. Stefánssonar er framkvæm-
anleg, virðist ljóst að hún mun valda miklu minni
spjöllum en t.d. lagning göngustíga um kalk-
steinshella víða erlendis, sem gerðir hafa verið
aðgengilegir almenningi.
Jákvæð við-
brögð
Viðbrögð við hug-
myndum Árna hafa al-
mennt verið jákvæð. Í
Morgunblaðinu sl.
mánudag sagði Siv Friðleifsdóttir umhverfisráð-
herra t.d.: „Mér finnst þessi hugmynd spennandi
en það er auðvitað geysilegur kostnaður sem er
henni samfara og ég sé ekki hvernig hægt væri
að mæta þeim kostnaði af því fé sem við höfum
milli handanna í stofnunum umhverfisráðuneyt-
isins sem stendur. Það mun fara mjög mikið fjár-
magn í þjóðgarðana, friðlýst svæði og fjölsótta
ferðamannastaði á næstu árum, eins og brýnt er.
Það þarf aukið fjármagn í þessi svæði öll og þau
svæði sem við ætlum að vernda á næstu árum.
Við höfum ekki fjármagn til að fara í svona fram-
kvæmdir á næstunni, því það verður að forgangs-
raða í þessum málum.
Mér finnst það spennandi hugmynd og útiloka
það ekki ef einkaaðilar myndu til dæmis vilja fara
í framkvæmdina. Auðvitað þyrfti þó að skoða
faglega hvort verið væri að skaða einstæða jarð-
myndun eða náttúrusmíð með framkvæmdun-
um.“
Tryggvi Felixson, framkvæmdastjóri Land-
verndar, tók í sama streng og sagði m.a.: „Það er
ljóst af grein Árna að hann hefur mjög mikinn
skilning á náttúrufari og náttúruvernd. Það er
traustvekjandi að maður finnur hvað þessum
sjónarmiðum er haldið vel á lofti í hugleiðingum
hans um þessa hugmynd. Það er líka áhugavert
þegar nýting og verndun geta farið saman. Í
hverju tilviki verður síðan að meta það hvort sú
framkvæmd sem menn eru að hugleiða sé það
umfangsmikil og valdi slíku raski að hún valdi
tjóni á náttúrufyrirbærinu.“
Jafnframt kom fram hjá Tryggva sama sjón-
armið og hjá umhverfisráðherra: „Eitt sem við
verðum að hafa í huga er að við höfum mjög tak-
markað fjármagn milli handanna í dag og það eru
fjölmörg svæði þar sem þarf að bæta aðstöðu og
aðgengi til að koma í veg fyrir að þeim verði
spillt. Við verðum að skoða þessa framkvæmd
líka í ljósi þess hvaða forgangsröðun við gerum
með takmarkað fjármagn.“
Fulltrúar ferðaþjónustunnar hafa jafnframt
tekið hugmyndinni afar vel, enda deginum ljós-
ara að Þríhnúkagígur getur haft mikið aðdrátt-
arafl fyrir ferðamenn.
Af hverju ekki
einkafram-
kvæmd?
Það vekur nokkra
undrun að bæði um-
hverfisráðherra og
framkvæmdastjóri
Landverndar virðast
telja sjálfgefið að
ganga út frá því að hið opinbera yrði að fjár-
magna framkvæmdir til að hrinda hugmynd
Árna B. Stefánssonar í framkvæmd, þótt Siv ljái
reyndar máls á að einkaaðilar tækju slíkt að sér.
Það virðist nefnilega liggja algerlega í augum
uppi að fengist á annað borð leyfi til að ráðast í
framkvæmdina, yrði hún vel arðbær og fýsilegur
fjárfestingarkostur fyrir einkaaðila – að því
gefnu, að innheimtur yrði aðgangseyrir að gígn-
um. Árni B. Stefánsson metur það svo að það
kynni að kosta allt að 200 milljónum króna að
opna gíginn ferðamönnum, og til að standa undir
slíkri fjárhæð í rekstrar- og lánakostnaði þyrfti
30-40 þúsund gesti á ári. Þá gerir hann augljós-
lega ráð fyrir að gestirnir greiði aðgangseyri. Til
samanburðar má geta þess að um 200 þúsund
manns koma að Gullfossi á ári hverju, þannig að
sennilega er þessi gestafjöldi varlega áætlaður.
Sjálfsagt má hugsa sér ýmis form á fram-
kvæmdinni, en upp í hugann kemur fordæmi frá
gerð Hvalfjarðarganganna, þar sem ríkisvaldið
var ekki reiðubúið til að leggja fé í framkvæmd-
ina strax, en féllst á að göngin yrðu gerð og rekin
fyrst um sinn á vegum einkaaðila, Spalar hf.
Kostnaður við þá framkvæmd, yfir fjórir millj-
arðar króna, var fjármagnaður með erlendum og
innlendum lánum. Innheimtur er aðgangseyrir
eða veggjald af þeim, sem fara um göngin og
tekjurnar renna til þess að greiða niður lánin og
standa undir rekstrarkostnaði. Þegar lánin hafa
verið greidd upp og fjárfestarnir fengið sitt til
baka, mun ríkið eignast göngin. Þríhnúkagígur
sem slíkur er auðvitað almenningseign, en hugsa
mætti sér einkaframkvæmd – með þessu sniði
eða einhverju öðru – við gerð þeirra mannvirkja,
sem nauðsynleg eru til að gera hann aðgengileg-
an fjöldanum. Það er raunar fráleitt að tala um að
ekki séu til peningar til að gera gíginn aðgengi-
legan; hann getur, rétt eins og Hvalfjarðargöng-
in, orðið hreinasta peningamaskína.
Aðgangseyrir
að náttúruperl-
um
Þegar aðgangseyrir
er nefndur, stendur
hins vegar hnífurinn
kannski þar í kúnni.
Um þann þátt málsins
hafa stjórnmálamenn,
náttúruverndarsinnar og ferðamálafrömuðir enn
ekki tjáð sig. Undanfarinn einn og hálfan áratug
eða svo hafa farið fram umræður um það hér á
landi hvort taka eigi upp aðgangseyri að frið-