Morgunblaðið - 23.05.2004, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23. MAÍ 2004 11
bók eftir að hafa fengið fréttirnar, en Moore
tókst að grafa upp myndbandsupptöku af
þessu, með því einfaldlega að setja sig í sam-
band við skólann og spyrja hvort einhver hefði
tekið þetta upp, sem reyndist raunin. Moore
gerir mikið úr því hvað Bush brást seint við,
hafi gluggað í bókina í margar mínútur (einar 5
mínútur eða svo) eftir að hafa fengið fréttirnar.
Og Moore veltir sér upp úr þessu andartaki:
„Hvað skyldi Bush hafa verið að hugsa? Hverj-
um getur hann kennt um?“
En svo fer Moore frekar út í að gagnrýna
hvernig Bush-stjórnin brást við hryðjuverkun-
um, með því að ala á ótta meðal þjóðarinnar við
frekari hryðjuverk. Og í krafti þess ótta hafi
honum tekist að skerða frelsi þjóðar sinnar og
fjölmiðla til að hreyfa mótmælum er hann
ákvað af einhverjum sérhagsmunalegum
ástæðum að ráðast inn í Írak, nokkuð sem ekk-
ert hefði með hryðjuverkaárásirnar að gera.
Tengir Moore þá sérhagsmuni enn og aftur ol-
íuviðskiptum og þeirri meintu staðreynd að
Bush-fjölskyldan og aðrir nánir Bush forseta
eigi of mikilla hagsmuna að gæta á því sviði til
að það hafi ekki átt þátt í ákvörðinni um að
„ljúga“ því að bandarísku þjóðinni að Írakar
réðu yfir efnavopnum og væru þar af leiðandi
ógn við Bandaríkin.
Eins og í öllum hans fyrri myndum er frá-
sagnarstíll Moores hæðinn og þannig hæðist
hann að liðstyrknum sem Bandaríkjamenn og
Bretar fengu meðal annarra þjóða, Bandalagi
hinn viljugu þjóða, og telur upp nokkrar þær
smæstu, þ.á m. hinar herlausu þjóðir Costa
Rica og Ísland – þegar hann nefnir Ísland birt-
ist gömul svarthvít og hallærislega sviðsett
mynd af víkingum.
Fórnarlömb stríðsins
Þegar hann byrjar að fjalla um Íraksstríðið
er eins og myndin skipti um stefnu, frásagn-
arstíllinn breytist og myndin verður líkari fyrri
myndum Moores. Hann tekur þann pól í hæð-
ina að reyna að sýna hvaða áhrif stríðið hefur
haft á almenning, sjálfa leiksoppana, hermenn-
ina sem sendir voru til Íraks án þess að vita
hvað beið þeirra, og íraska borgara sem hafi
þurft að líða miklar þjáningar vegna þess.
Þá bendir hann réttilega á að það séu eink-
um lægra sett bandarísk ungmenni sem fáist
til þess að ganga í herinn og berjast – og falla –
fyrir þjóð sína. Ekki séu það synir og dætur
öldungadeildarþingmanna, svo mikið sé víst,
en aðeins einn öldungadeildarþingmaður á son
í bandaríska hernum. Í dæmigerðu Moore-at-
riði situr hann fyrir þingmönnum og stingur
upp á því við þá að þeir sendi börnin sín til
Íraks, fyrst þeir séu svona hlynntir stríðinu.
Svo grefur hann upp í heimabæ sínum móð-
ur sem af miklu stolti sendi öll sín börn í herinn
en er nú sár og reið eftir að hafa misst elsta
soninn í Írak og sér hernaðarbrölt þjóðar sinn-
ar í allt öðru og, að hún telur, skýrara ljósi.
Saga hennar er virkilega sorgleg og það er á
þeim nótum sem mynd Moores verður hvað
áhrifaríkust, en hann ræðir einnig við unga
Bandaríkjamenn sem eiga einhvern að sem
fallið hefur í Írak, og ungan hermann sem seg-
ist frekar vera tilbúinn að afplána fangelsis-
dóm en að verða sendur til að „myrða saklausa
borgara“ í stríði sem hann trúir ekki á.
Frá Írak sýnir hann svo hræðilegar myndir
sem teknar voru fyrir hann þar af sjálfstæðum
blaðamönnum – myndir sem hvergi hafa sést
annars staðar – af bandarískum hermönnum
að niðurlægja fanga og almenna íraska borg-
ara í sárum, sér til ánægju. „Þegar menn falla
niður á slíkt plan gefur það glögga mynd af því
hversu úrkynjað þetta stríð er og málstaðurinn
sem þeir hafa ekki hugmynd um hver er í raun
og veru,“ sagði Moore. „Og að Bush skuli voga
sér að fordæma þessa hermenn, maðurinn sem
sjálfur sýndi þeim þá lítilsvirðingu að senda þá
í stríð sem byggt er á lygi, það lýsir ennþá
meira siðleysi.“
Brugðu liðsmenn Bush fæti fyrir Moore?
Breskum blaðamanni lék forvitni á að vita
hvers vegna Tony Blair slapp svo auðveldlega
frá árás Moores í myndinni. „Já, ég fór mjúk-
um höndum um hann, aðallega vegna þess að
ég er Bandaríkjamaður sem er að reyna að
laga vandamálin í Hvíta húsinu en ekki Down-
ingstræti 10. En það sem veldur mér heilabrot-
um er að Tony Blair veit betur. Hvað er hann
að pæla, að vera í slagtogi við George W. Bush?
Ég meina, Blair er vel gefinn maður. Þetta er
sannarlega skrítnasta par sem ég hef nokkru
sinni séð. Muniði þegar þeir hittust fyrst, þeg-
ar Blair sótti Bush heim og þeir gistu í Camp
David? Um morguninn héldu þeir svo blaða-
mannafund og rétt í því að Blair ætlar að taka
til máls hallar Bush sér að honum og segir í
hljóðnemann hans: „Við notum sama tann-
kremið.“ – og flissar. Blair stóð bara stjarfur
og brosti út í annað. Þetta hefði átt að vera
fyrsta vísbendingin til hans.“
Á blaðamannafundinum lýsti Moore yfir að
háttsettir menn í Hvíta húsinu hefðu sannar-
lega reynt að koma í veg fyrir að myndin yrði
gerð. Það hefði gerst er Icon, fyrirtæki Mels
Gibsons sem upphaflega ætlaði að framleiða
myndina, hætti skyndilega við þegar tökur
höfðu staðið yfir í tvær vikur – án þess að gefa
nægilega góða skýringu, að því er Moore hélt
fram. „Umboðsmaðurinn minn fékk símtal frá
stjóranum hjá Icon og spurði hvernig þeir
gætu mögulega komið sér undan því að fram-
leiða myndina. Hann gaf enga skýringu aðra
en að þeir hefðu ekki lengur áhuga á myndinni.
En ástæðan, eftir því sem við komumst næst,
er að þeir hjá Icon fengu símtal frá háttsettum
aðilum í Hvíta húsinu sem hótuðu því að Mel
Gibson yrði aldrei framar velkominn þangað ef
hann ætlaði sér að framleiða myndina.“
Talsmenn Icon neita þessari fullyrðingu
Moores og segjast ekki á nokkurn hátt hafa
verið beittir þrýstingi frá Hvíta húsinu, þannig
að eins og svo oft, er Moore á í hlut, þá stendur
orð á móti orði – orð Moores og umboðsmanns
hans gegn orðum Icons og ráðamanna í Hvíta
húsinu.
En Icon kom sér út úr myndinni og Miramax
tók við framleiðslu á henni með þeim afleið-
ingum að áratugar löng samvinna fyrirtækis-
ins við Disney, sem tekið hefur að sér að dreifa
myndum Miramax, er nú í hættu.
Nýjar upplýsingar?
Gagnrýnendur og blaðamenn hafa sumir
lýst yfir vonbrigðum sínum með að Moore hafi
ekki getað lagt fram fleiri nýjar upplýsingar
um meint leynimakk og embættisglöp Bush og
hans nánustu samstarfsmanna. Sjálfur segir
hann samt að í myndinni séu heilmiklar upp-
lýsingar og myndskeið sem hvergi annars stað-
ar hafi komið fram og nefnir sem dæmi mynd-
irnar sem teknar voru í Írak og viðtöl við
óbreytta hermenn þar sem þeir lýstu yfir and-
stöðu sinni við stríðið. „Slík viðtöl hafa hvergi
annars staðar verið birt,“ fullyrðir Moore.
„Ekki frekar en skoðanir venjulegs fólks í
Írak og fjölskyldna hermanna í Bandaríkjun-
um, sem fram að þessu hafa verið stoltar af
þjóð sinni og her en telja sig nú hafa verið
sviknar. Þessi sjónarmið fá aldrei að heyrast í
fréttatímum. Ég held að þjóð mín eigi eftir að
verða slegin þegar hún sér myndina. Það góða
við Bandaríkjamenn er nefnilega að um leið og
þeir hafa fengið nægjanlegar upplýsingar,
bregðast þeir við í samræmi við þær og taka af-
stöðu í góðri trú. Það erfiða er, og hefur alltaf
verið, að koma þessum upplýsingum áleiðis. Ef
blaðamennirnir sem voru í Írak á mínum veg-
um gátu komist að þessum hörmungum sem
þar eiga sér stað, þá hlýtur maður að spyrja
hvað í ósköpunum stóru sjónvarpsstöðvarnar
með allar sínar milljónir séu eiginlega að gera
þarna. Bandarísku þjóðinni líkar ekki þegar
verið er að leyna hana slíkum upplýsingum og
myndin sviptir sannarlega hulunni af mörgu
sem reynt hefur verið að fela af einni eða ann-
arri vafasamri ástæðunni.“
Reuters
Reyk leggur upp frá rústum World Trade Center, en Moore kveðst m.a. leggja út frá spurningum
á borð við þá hvar við stöndum sem manneskjur eftir 11. september.
Meðferð fanga í Guantanamo Bay er umdeild,
en sumir þeirra hafa dvalið þar í tvö ár án
dóms og laga.
Saddam Hussein. Bush-stjórnin sætir
harðri gagnrýni fyrir Íraksstríðið.
Osama bin Laden. Tengsl fjölskyldu hans og
Bush-fjölskyldunnar eru rædd í myndinni.
Bandarísk herþyrla flýgur yfir aðsetur her-
stjórnarinnar í Bagdad. Áhrif Íraksstríðsins á
almenning eru könnuð í Fahrenheit 9/11.
skarpi@mbl.is
Víða er að finna kómískar myndir af George
W. Bush Bandaríkjaforseta í mynd Moores.
’Þannig gerir stjórnarskráin ráð fyrir aðhandhafar forsetavalds geti farið með öll
þau sömu störf og forsetinn í fjarveru
hans. Ekki eru þeir sem slíkir þjóð-
kjörnir. Ætla menn að halda því fram að
þeir hafi ekki það sama synjunarvald og
forsetinn? Ef það er svo þá gæti synj-
unarvaldið fallið niður í jafnvel allt að
þriðjung af hverju ári. Og þeir tugir laga-
frumvarpa sem handhafar staðfesta ár-
lega lúta þá ekki sömu örlögum og lög-
málum og þau frumvörp sem forsetinn
staðfestir. Ekki er heil brú í slíkri kenn-
ingu.‘Davíð Oddsson forsætisráðherra í greininni Um van-
hæfi, Morgunblaðinu 17. maí.
’Ég hef fengið mjög víðtækt umboðfrá aðalfundi [Blaðamanna]félagsins,
sem haldinn var á dögunum, til þess að
berjast gegn þessu frumvarpi með öllum
tiltækum ráðum. Þar var ég í miðri
þessari baráttu allri einróma endur-
kjörinn formaður.‘Róbert Marshall , fréttamaður og formaður BÍ, er
hann var gagnrýndur fyrir að hafa ritað tölvupóst þar
sem fólk var hvatt til að skora á forseta Íslands að
staðfesta ekki lög um fjölmiðla.
’Ég er besti vinur Bandaríkjanna í Írak;ef bandaríska landstjórnin telur nauð-
synlegt að ráðast vopnuð inn á heimili
mitt þá sjáið þið hvernig samband land-
stjórnarinnar og írösku þjóðarinnar er
orðið.‘Ahmed Chalabi , leiðtogi framkvæmdaráðs Íraks, eft-
ir að bandarískir hermenn og íraskir lögreglumenn
réðust á fimmtudag inn í hús hans og fjarlægðu tölvur
og skjöl.
’Ég hef eiginlega verið á sjó síðan égman eftir mér og hræðist ekki sjóinn.‘Magnús Gústafsson skipstjóri sem bjargaðist ásamt
Victori Kristni Gíslasyni er bátur þeirra, Hafbjörg
ST 77, sökk í Bjarnarfirði aðfaranótt mánudags.
’Við settum lög sem kveða á um að þaðsé bannað að segja ósatt, eins og segir í
boðorðunum tíu, að maður skuli ekki
ljúga. Og ef þú lýgur og lýgur ítrekað, og
ert til dæmis meðlimur ákveðins hóps, þá
annaðhvort handtökum við þig fyrir að
halda áfram að bera út óhróður um aðra
eða við bönnum einfaldlega hópinn sem
þú tilheyrir.‘Robert Mugabe , forseti Zimbabwe, í viðtali við dag-
blaðið East African Standard í vikunni, þar sem hann
var spurður hvort það væri rétt að stjórnvöld kúguðu
fjölmiðla í landinu.
’Við erum afar ánægð með niðurstöðuog rökstuðning dómsins.‘Ragnar Aðalsteinsson , verjandi Péturs Þórs Gunn-
arssonar, eftir dómsuppkvaðningu Hæstaréttar í
málverkafölsunarmálinu.
’Hin heilaga stofnun, hjónabandið, ættiekki að vera endurskilgreind af nokkrum
róttækum dómurum.‘George W. Bush Bandaríkjaforseti ítrekaði áskorun
sína til þingsins um að breyta stjórnarskrá Banda-
ríkjanna á þann veg að hjónaband yrði beinlínis skil-
greint sem „samband karls og konu“, í tilefni þess að
samkynhneigðir öðluðust rétt til að að ganga í hjóna-
band í Massachusetts aðfaranótt mánudags. Hæsti-
réttur ríkisins hafði úrskurðað að leyfa ætti hjóna-
bönd samkynhneigðra og Hæstiréttur Bandaríkjanna
hafði einnig hafnað kröfu íhaldssamra samtaka um að
stöðva fyrirhugaða réttarbót í Massachusetts.
’Ég geri ráð fyrir því að þetta gefi ekkifordæmi um viðhorf Hæstaréttar til
framsetningar vísindamanna á niður-
stöðum sínum.‘Jón H. Snorrason , saksóknari og yfirmaður efnahags-
brotadeildar ríkislögreglustjóra, um sýknudóm
Hæstaréttar í málverkafölsunarmálinu.
Ummæli vikunnar
Morgunblaðið/Árni Torfason
Fjöldafundur á Austurvelli sl. miðvikudag
undir yfirskriftinni Stöndum vörð um lýð-
ræðið. Unnur Jökulsdóttir, Hrafnhildur
Gunnarsdóttir og Ingibjörg Sólrún Gísladótt-
ir voru meðal mótmælenda, en áhugahóp-
urinn sem að fundinum stóð telur leikreglur
lýðræðisins ekki vera virtar hér á landi.
Lýðræðið í verki