Morgunblaðið - 23.05.2004, Blaðsíða 23

landi á árunum 2002 og 2003. Að frá-
dregnum áður birtum blaðagreinum
kemur afrakstur þeirra ferða vænt-
anlega út á bók í Lettlandi á komandi
hausti.
Leva þarf ekki að hugsa sig tvisvar
um þegar hún er spurð að því hvort
almenningur hafi áhyggjur af því að
inngangan í ESB eigi eftir að valda
verðhækkunum í Lettlandi. „Já, ekki
spurning,“ segir hún alvarleg í
bragði. „Langflestir tóku kosningun-
um um inngönguna í Evrópusam-
bandið fagnandi í fyrra. Almenningur
vildi tryggja varnir landsins með inn-
göngu í öflugt þjóðabandalag eins og
ESB. Ég verð að viðurkenna að ég
hafði sjálf töluverðar áhyggjur af því
að jafn stuttu eftir að við endur-
heimtum frelsi okkar á ný værum við
að afsala því að hluta aftur til annarra
valdhafa. Eftir að ég hafði eftir Jóni
Baldvini Hannibalssyni, sendiherra
Íslendinga í Finnlandi, í viðtali að
ESB væri mesta byltingin á eftir
nýju prenttækninni skipti ég um
skoðun og varð fullkominn Evrópu-
sambandssinni. Ég trúi því að þegar
ESB-aðildin byrjar í alvöru að virka í
Eystrasaltslöndunum eigi efasemd-
arraddir eftir að þagna.
Núna finn ég fyrir ákveðnum
skjálfta í samfélaginu,“ viðurkennir
hún. „Áhyggjurnar snúa aðallega að
því að aðildin eigi eftir að hafa áhrif á
daglegt líf í landinu. Alls konar
kjaftasögur eru á kreiki um boð og
bönn ESB. Sem dæmi get ég nefnt að
sumir halda því fram að brúna kúa-
kynið okkar falli ekki undir staðla
ESB og verði þar af leiðandi örugg-
lega útrýmt. Aðrir segja að ESB eigi
eftir að banna verslun með gróft salt
og áfram mætti telja,“ segir hún og
leggur greinilega ekki mikinn trúnað
á sögurnar. „Eins og ég sagði áðan er
þó ekki hægt að neita því að verðlag
hefur hækkað við ESB-aðildina.
Hækkunin kemur auðvitað illa við
fólk – sérstaklega eldri kynslóðina
því ellilífeyririnn er lágur.“
Leva segir að vaxandi munur hafi
orðið á lífskjörum fólks í Lettlandi á
síðustu árum. „Hér áður fyrr var fólk
með ósköp svipuð laun og þó ein-
hverjir væru með aðeins hærri laun
en aðrir gátu þeir lítið keypt því vöru-
úrvalið í búðunum var svo takmark-
að. Vaxandi munur hefur orðið á lífs-
kjörum fólks eftir að Lettland hlaut
frelsi árið 1991. Unga fólkið hefur yf-
irleitt betri tekjur heldur en gamla
fólkið. Mamma mín og stjúpi gætu
ekki dregið fram lífið á ellilífeyrinum
einum saman í sveitinni ef mamma
ræktaði ekki grænmeti og stjúpi
veiddi þeim ekki til matar. Þeim
sárnar að geta ekki keypt neitt af
munaðinum í búðunum,“ segir Leva
og upplýsir að meðallaun í Lettlandi
séu um 200 lats (um 26. 000 ísl. kr.) og
flatur 30% tekjuskattur sé greiddur
af öllum launum. „Flestir ná að
skrimta frá einum mánuði til annars.
Fæstir eiga eitthvað eftir í mánaðar-
lok til að leggja í sparnað,“ segir
Leva.
Dreymir unga fólkið um gull og
græna skóga í útlöndum?
„Jú, suma. Sumir hafa jafnvel látið
til skarar skríða – en langflestir kom-
ið aftur.“
Af hverju? „Ég veit ekki – kannski
vegna fjölskyldunnar, náttúrunnar,
samfélagsins. Lítil samfélög virðast
hafa mikið aðdráttarafl gagnvart
ungu fólki.“
Rússarnir halda sig sér
Leva segir að yngra fólk sé já-
kvæðara gagnvart ESB en eldra fólk.
„Yngra fólk og sérstaklega mennta-
fólk sér möguleikana í aðildinni að
ESB. Eldra fólkið hefur meiri
áhyggjur af því hvað gæti farið úr-
skeiðis. Meirihluti rússneska minni-
hlutans er mótfallinn ESB-aðildinni.
Ef allir „ekki-ríkisborgararnir“
hefðu tekið þátt í ESB-kosningunum
hefði aðildin örugglega ekki verið
samþykkt í Lettlandi,“ segir Leva og
tekur undir með leiðsögumanninum
Iru um að Rússarnir séu í erfiðri
stöðu í Lettlandi. „Rússarnir geta
auðveldlega fengið ríkisborgararétt
með því að taka létt próf í lettnesku
og lettneskri sögu og borga 20 lats
(um 2.600 ísl. kr.). Engu að síður
sækjast tiltölulega fáir eftir því að fá
lettneskt vegabréf. Rússarnir hafa
haldið sig sér og sumir hafa ekki lært
lettnesku þó þeir hafi búið í Lettlandi
í 50 ár. Eftir að Lettar öðluðust frelsi
undan Sovétmönnum hafa þeir orðið
óöruggir um stöðu sína. Þeir treysta
engum en snúa ekki til baka því að
þeir vita sem er að þar eru lífskjörin
mun verri en hér.“
Illa staðið að nýju löggjöfinni
Leva er spurð að því hvort gripið
hafi verið til sérstakra aðgerða í því
skyni að auka samskipti Letta og
Rússa, t.d. með einhvers konar
barna- og unglingastarfi. Spurningin
virðist koma henni á óvart. „Hvers
vegna?“ spyr hún. „Rússarnir hafa
búið í Lettlandi í yfir hálfa öld. Ég
get ekki séð neitt að því þó þeir kjósi
að vera út af fyrir sig, þ.e. ef þeir láta
okkur í friði. Rússar og Lettar eiga
ekkert endilega samleið í daglega líf-
inu. Rússarnir eru einfaldlega og
vilja vera allt öðruvísi. Ég get sagt
þér hver er Rússi og hver er ekki
Rússi úti á götu án þess að vita neitt
meira um fólkið.“
Hvernig þá? „Rússarnir klæðast
sterkum litum, t.d. rauðum og bláum.
Konurnar bera gyllta skartgripi og
eru mikið málaðar. Lettarnir ganga
yfirleitt í mildari litum, gráum, brún-
um tónum. Konurnar bera silfur-
skartgripi og mála sig lítið sem ekk-
ert. Rússarnir eru heldur ekki jafn
opnir og Lettarnir. Í fjölbýlishúsinu
mínu búa 18 fjölskyldur og þar af er
ein rússnesk. Lettarnir, sem læra
rússnesku í skólanum, voru búnir að
tala rússnesku við fjölskylduna í ára-
tugi áður en Lettland var frjálst og
þeir komust að því að allir í rúss-
nesku fjölskyldunni töluðu lettn-
esku.“
Renars Danelsons vinnur að dokt-
orsritgerð um minnihlutahópa og
Evrópusambandið við Evrópudeild
Lettlandsháskóla. Eftir að hafa hlýtt
á viðhorf Levu til sambúðar Rússa og
Letta í Lettlandi er áhugavert að vita
hverju hann spái um áframhaldandi
sambúð hópanna í Evrópusambands-
landinu Lettlandi. „Fyrst ekki kom
til árekstra í frelsisferlinu á ég ekki
von á að til illinda eigi eftir að koma í
framtíðinni. Engu að síður þarf að
gæta þess að fara rétt að fólki. Nýju
lögin um hlutfall lettnesku í skóla-
kerfinu voru því miður ekki nægilega
vel kynnt meðal Rússa áður en þau
voru sett. Svipuð breyting gekk
snurðulaust fyrir sig í Eistlandi. Hér
skortir tilfinnanlega einhvers konar
samtal á milli rússneska minnihlut-
ans og Lettanna.“
Ef illa færi hvað gæti þá gerst?
„Sá möguleiki er auðvitað fyrir
hendi að í Lettlandi þróist tvö sam-
félög – hlið við hlið.“
landi
ago@mbl.is
Með aðildinni að ESB hefur gluggi Lettlands út í heim enn stækkað.
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23. MAÍ 2004 23