Morgunblaðið - 23.05.2004, Blaðsíða 36

36 SUNNUDAGUR 23. MAÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
21. maí 1994: „Sjálfsagt hefur
það komið mörgum á óvart,
þegar Morgunblaðið skýrði
frá því fyrir nokkrum dögum,
að samkvæmt gildandi kjara-
samningi væri talið, að þróun
efnahagsstærða gæfi tilefni til
kjarabóta. Ekki sízt vegna
þess, að engar þær breytingar
hafa orðið í atvinnulífi þjóð-
arinnar eða efnahagsstöðu, að
kveikt hafi slíkar vonir hjá
fólki. Engu að síður er ljóst, að
ákvæði gildandi kjarasamn-
inga má túlka á þennan veg
við núverandi aðstæður.
Í framhaldi af því hafa sam-
tök verkalýðshreyfingar og
vinnuveitenda náð sam-
komulagi um svonefndar ein-
greiðslur 1. júní, sem talið er
að kosti atvinnulífið um 600
milljónir króna. Þær kosta
ríkissjóð 100–200 milljónir og
sveitarfélögin töluverða upp-
hæð, en Árni Sigfússon, borg-
arstjóri, tilkynnti í gær, að
borgarstarfsmenn mundu að
sjálfsögðu hljóta sömu kjara-
bætur og aðrir af þessu tilefni.
Það er hins vegar skyn-
samleg niðurstaða hjá rík-
isstjórninni að uppfylla þetta
ákvæði kjarasamninganna
með sérstöku átaki í atvinnu-
málum. Sanngjarnt er, að
svigrúmið, ef það er á annað
borð fyrir hendi, sé notað til
þess að draga úr atvinnuleysi,
fremur en að nota það til
kauphækkana til þeirra, sem
hafa fulla vinnu.“
. . . . . . . . . .
23. maí 1984: „Frá því var
sagt í frétt í Morgunblaðinu
fyrir nokkrum dögum að
prentarar í London hefðu tek-
ið sér fyrir hendur að hindra
birtingu á mynd af Arthur
Scargill, leiðtoga þeirra námu-
verkamanna sem nú eru í
verkfalli á Bretlandseyjum, en
á myndinni sést hann heilsa að
sið nasista. Sú kveðja Scar-
gills kemur í sjálfu sér á óvart
því að hann hikar ekki við að
játa heimskommúnismanum
ást sína og hefur borið blak af
innrásinni í Afganistan. Þá
hafa prentarar einnig beitt
öðrum ráðum til að hindra
miðlun frétta af þessu verk-
falli sem er mjög umdeilt, ekki
síst meðal námuverkamanna
sjálfra.
Þessi afskipti breskra prent-
ara af efni þeirra blaða sem
þeir starfa hjá sýnir hve öfga-
stefnur eins og sú sem ræður
ferðinni hjá ofangreindum
Scargill geta afvegaleitt jafn-
vel dagfarsprúða menn.“
. . . . . . . . . .
23. maí 1974: „Minnihluta-
stjórn Ólafs Jóhannessonar
hefur nú á örfáum dögum
framkvæmt gengislækkun,
tekið af launþegum vísitölu-
hækkun kaupgjalds, sem þeir
áttu að fá 1. júní nk., vísi-
tölubundið húsnæðismála-
stjórnarlán, sett á innflutn-
ingshömlur, hækkað verð á
áfengi, tóbaki og bensíni og
hækkað innflutningsgjald á
bílum, jafnframt því að gefa út
gúmmítékka að upphæð 2000
milljónir króna á innistæðu-
lausan reikning ríkissjóðs í
Seðlabankanum til þess að
lækka verð á búvöru, svo
myndarlega að kílóið af kart-
öflum kostar nú svipaða upp-
hæð og einn eldspýtustokkur!
Þetta eru mikil afrek, ekki sízt
í ljósi þess, að Framsókn-
arflokkur og Alþýðubandalag
lofuðu því að lækka aldrei
gengi krónunnar, (!) kölluðu
frestun á greiðslu tvegga vísi-
tölustiga haustið 1970 vísitölu-
rán (!) og létu það verða sitt
fyrsta verk sumarið 1971 að
láta greiða þau tvö stig, af-
námu vísitölubindingu hús-
næðislána þegar þeir komu til
valda en hafa nú sett hana á
aftur og hafa því gert allt það,
sem þeir skömmuðu Viðreisn-
arstjórnina fyrir að gera og
lofuðu að þeir sjálfir mundu
aldrei gera!!“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
G
era má ráð fyrir að þjóðir
heims verji samtals um 50
milljörðum dollara, eða
sem svarar um 3.700 millj-
örðum íslenskra króna, á
ári hverju til umhverfis-
verndar og þróunarmála.
Víst er að ótal vandamál
krefjast lausnar og verkefnin eru ærin. Ýmsar
alþjóðastofnanir og frjáls félagasamtök vinna
gott og gjöfult starf við umhverfisvernd og
þróunaraðstoð. En jafnljóst er að árangurinn
af þessu starfi er oft minni en æskilegt væri og
vonir stóðu til. Ástæðurnar má gjarnan rekja
til handahófskenndrar stefnumótunar og hags-
munaárekstra.
Athyglisverð
nálgun
Í vikunni fer fram
ráðstefna í Kaup-
mannahöfn þar sem
athyglisverðri nálgun
er beitt á þau umhverfis- og þróunarvandamál
sem að heimsbyggðinni steðja. Danska Um-
hverfismatsstofnunin undir forystu Bjørns
Lomborgs stendur fyrir verkefninu, sem nefn-
ist Copenhagen Consensus, í samstarfi við hið
virta tímarit The Economist.
Nánar er sagt frá ráðstefnunni annars stað-
ar í blaðinu, en útgangspunktur hennar er sá
að þar sem fjármagn og kraftar sem unnt er að
verja til umhverfis- og þróunarmála eru tak-
markaðir sé nauðsynlegt að forgangsraða við-
fangsefnum og verkefnum. Mikilvægt sé að sú
forgangsröðun byggist á sem bestum upplýs-
ingum og ígrundun. Aðstandendur verkefnisins
hafa fengið til liðs við sig níu virta hagfræð-
inga, þar af fjóra nóbelsverðlaunahafa, til að
fjalla um tíu af alvarlegustu vandamálunum
sem blasa við heimsbyggðinni, og meta hvaða
aðgerðir ættu að hafa forgang. Munu hagfræð-
ingarnir í lok ráðstefnunnar senda frá sér lista,
þar sem mögulegum lausnum á vandamálum
heimsins verður raðað í númeraröð.
Stórar
spurningar
Þarna er sannarlega
tekist á við stórar
spurningar og vita-
skuld getur slík for-
gangsröðun aldrei verið fullkomin eða óum-
deild. Hagfræðin er ekki óskeikul fræðigrein,
frekar en aðrar, og ýmis tæknileg vandkvæði
eru til staðar. Um ýmis svið liggja ekki fyrir
nægilegar upplýsingar og erfitt getur reynst
að meta kostnað og ávinning í tengslum við
þætti sem mikil óvissa ríkir um og eiga sér
stað yfir langan tíma, eins og loftslagsbreyt-
ingar. Það hlýtur líka alltaf að vera siðferðilegt
álitamál hvernig leggja eigi mat á þætti eins og
virði lengri lífaldurs eða bættrar heilsu.
Og jafnvel þótt hópi vestrænna hagfræðinga
takist að koma sér saman um ákveðna for-
gangsröðun verkefna blasir við að fræðimenn
af öðrum sviðum, stefnumótendur og stjórn-
málamenn geta haft allt aðrar og ólíkar skoð-
anir, svo ekki sé talað um þá sem málin snerta
beint.
Forgangsröðun
óhjákvæmileg
En taka verður undir
það sem Bjørn Lom-
borg segir í viðtali við
Morgunblaðið um að
ráðamenn verði að horfast í augu við það að
forgangsröðun sé einfaldlega óhjákvæmileg.
Það verður aldrei mögulegt að bæta allt mann-
anna böl í einu vetfangi og því er mikilvægt að
tryggja að þær aðgerðir sem ráðist er í beri
sem mestan árangur og bæti hag sem flestra.
Og eins og Lomborg bendir á á forgangsröðun
sér vitanlega stað með beinum og óbeinum
hætti nú þegar. Verkefni eins og Copenhagen
Consensus getur vonandi orðið til þess að auka
þekkingu, skýra kosti og galla ólíkra valkosta,
og auðvelda þannig stefnumótun.
Lomborg leggur jafnframt áherslu á að að-
standendur Copenhagen Consensus geri sér
fulla grein fyrir því að ráðamenn muni ekki
taka tillögunum eins og einhverjum stóra sann-
leik og fara eftir þeim í einu og öllu. Enda sé
það alls ekki markmiðið. Ætlunin sé fyrst og
fremst að vekja athygli á þeirri staðreynd að
ekki verði komist hjá því að taka afstöðu til
forgangsröðunar. Ef verkefnið veki eftirtekt
og umræður sé tilganginum náð.
Takmarkaðir
fjármunir verði
nýttir sem best
Copenhagen Con-
sensus er athyglis-
vert framtak, sem
óskandi er að hafi já-
kvæð áhrif á stefnu-
mótun í þróunarmál-
um. Þótt slík hagfræðileg nálgun ein og sér sé
ef til vill ekki fullnægjandi, er full ástæða til
að undirstrika mikilvægi þess að reynt sé að
varpa ljósi á kostnað og ávinning af mögu-
legum valkostum við lausn umhverfis- og þró-
unarvandamála. Í hnotskurn snýst verkefnið
um að fara verði sem best með þá takmörkuðu
fjármuni sem til ráðstöfunar eru. Það er holl
áminning.
Ennfremur skal nefna að hvað viss svið þró-
unarmála snertir getur verið afar gagnlegt að
benda á hagfræðilegar röksemdir til viðbótar
við siðferðileg sjónarmið, til að knýja fram
stefnubreytingar og aðgerðir.
Þróunaraðstoð
við konur
árangursrík
Dæmi um það má
finna í grein eftir
Isobel Coleman, sér-
fræðing í utanríkis-
stefnu Bandaríkj-
anna við rannsókn-
astofnunina Council on Foreign Relations, í
nýjasta hefti tímaritsins Foreign Affairs.
Coleman færir þar rök fyrir því að það sé ekki
aðeins siðferðilega æskilegt að auka þróun-
araðstoð sem miðast sérstaklega að því að
bæta stöðu kvenna í þriðja heiminum, heldur
skili það einnig miklum þjóðhagslegum ávinn-
ingi.
Coleman segir margar og marktækar rann-
sóknir á undanförnum árum hafa sýnt fram á
hve hlutur kvenna í efnahagslegri og sam-
félagslegri framþróun sé mikilvægur. Jafn-
rétti kynjanna sé einhver áhrifaríkasti þátt-
urinn í því að draga úr fátækt og bæta
lífskjör. Besta leiðin til að draga úr mann-
fjölgun og ungbarnadauða, bæta heilsufar,
næringarástand og menntun, sporna við út-
breiðslu smitsjúkdóma og byggja upp styrka
inniviði samfélaga sé oftlega sú að beina þró-
unaraðstoð sérstaklega að konum. Hagfræð-
ingurinn Amartya Sen, sem hlaut nóbelsverð-
launin fyrir nokkrum árum, hefur fært rök
fyrir því að ekkert sé mikilvægara fyrir
framþróun í þriðja heiminum en aukin völd
kvenna í efnahagslífi og stjórnmálum.
Mikilvæg for-
senda framfara
Eins og Coleman
bendir á ríkti um
langt skeið tregða af
hálfu stefnumótenda
í þróunar- og utanríkismálum til að taka sér-
staklega mið af hagsmunum kvenna og stuðla
að bættri stöðu þeirra. En eftir því sem hag-
fræðileg rök fyrir slíkri áherslu hafa orðið
ljósari, hafa alþjóðstofnanir og mannúðarsam-
tök í auknum mæli vaknað til vitundar um
nauðsyn þess að taka mið af stöðu og hag
kvenna í þróunaráætlunum sínum. Jafnrétti
kynjanna er eitt af markmiðunum sem sett
voru fram í Aldamótaáætlun Sameinuðu þjóð-
anna, sem miðar að því að bæta lífskjör í þró-
unarlöndum, og aukin áhrif kvenna eru talin
nauðsynleg forsenda þess að öllum markmið-
unum átta verði náð.
Sem betur fer hefur staða kvenna víða batn-
að umtalsvert á undanförnum áratugum og
kynjamismunur hvað varðar aðgang að
menntun og heilsugæslu, læsi, næringu og
pólitísk áhrif hefur farið minnkandi. Þessar
framfarir hafa komið samfélaginu öllu til góða.
En augljóslega eru þó réttindi kvenna enn
víða fyrir borð borin, og sums staðar er jafn-
vel ástæða til að óttast að staða þeirra fari
versnandi. Það á einkum við um ríki í suður-
hluta Asíu, Mið-Austurlöndum og Afríku
sunnan Sahara. Í ýmsum ríkjum á þessu
svæði, eins og Sádi-Arabíu, Írak og Afganist-
an, hefur ríkt hörð togstreita milli sjónarmiða
kvenréttindasinna og bókstafstrúarmanna. Að
því er Coleman og margir aðrir fræðimenn
fullyrða myndi bætt staða kvenna í þessum
löndum vera einhver áhrifaríkasta leiðin til að
bæta þar almenn lífskjör og auka samfélags-
legan og pólitískan stöðugleika. Vísar hún
meðal annars í rannsókn fræðimanns við
Berkeley-háskóla, Stevens Fish, sem bendir
til þess að tengsl séu á milli stjórnmálaþátt-
töku kvenna og lýðræðislegra stjórnarhátta.
Menntun hvað
mikilvægasti
þátturinn
Margar rannsóknir
hafa gefið vísbend-
ingar um að mennt-
un sé sá þáttur sem
leggja ætti mesta
áherslu á í þróunar-
verkefnum sem miðast sérstaklega við konur.
Lawrence Summers, fyrrverandi aðalhagfræð-
ingur Alþjóðabankans, hefur fullyrt að bætt
menntun stúlkna sé sú fjárfesting sem myndi
skila bestum arði fyrir þriðja heiminn.
Menntaðar konur í þróunarlöndum eiga
SUMARHÚS Á ÞINGVÖLLUM
Þingvellir eru helgur staður í hugaog hjarta íslenzku þjóðarinnarog lögum samkvæmt eru Þing-
vellir eign þjóðarinnar. Verði frum-
varp, sem nú liggur fyrir Alþingi um
þjóðgarðinn á Þingvöllum samþykkt
telst vatnsbakki Þingvallavatns hluti
þjóðgarðsins og nýtur friðhelgi. Sam-
kvæmt núgildandi lögum frá 1928 má
ekkert jarðrask verða í landi Kára-
staða og Brúsastaða nema með sam-
þykki Þingvallanefndar.
Í ljósi þessa er það nánast óskiljan-
legt að á skömmum tíma hafi komið upp
tvö mál, þar sem eigendur sumarhúsa
við Þingvallavatn hafa hafizt handa um
framkvæmdir og jarðrask í óleyfi. Í síð-
ara tilvikinu, sem sagt var frá í Morg-
unblaðinu í gær hafði sumarhúsaeig-
andinn sótt um leyfi fyrir tveimur árum
til Þingvallanefndar en fengið synjun.
Í því tilviki segir Arinbjörn Vil-
hjálmsson, byggingarfulltrúi Blá-
skógabyggðar, að sumarhúsaeigandinn
hafi brotið skipulags- og byggingalög,
náttúruverndarlög, vatnalög og lög um
þjóðgarðinn á Þingvöllum.
Sigurður Oddsson þjóðgarðsvörður
segir, að sumarhúsaeigandanum verði í
síðara tilvikinu gert að fjarlægja báta-
skýli eða það verði fjarlægt á hans
kostnað. Í báðum tilvikum er um jarð-
rask að ræða, sem leitast verður við að
færa til fyrra horfs.
Hvers vegna gerir fólk þetta? Staða
Þingvalla að lögum og í þjóðarsálinni er
öllum ljós. Sumarhús, sem standa inn-
an hins friðhelga svæðis eru frá fyrri
tíð, þegar fólk hafði ekki sömu tilfinn-
ingu fyrir umhverfi sínu og nú. Aug-
ljóslega er stefnt að því á löngum tíma,
að kaupa þessi hús upp.
Það eiga allir þjóðfélagsþegnar að
vita að framkvæmdir á því svæði, sem
um er að ræða eru bannaðar. Að ekki sé
talað um þegar þeir hinir sömu hafa
sótt um leyfi til framkvæmda og fengið
synjun.
Þingvallanefnd og þau yfirvöld, sem
að þessum málum standa verða að taka
mjög hart á því, þegar brotið er gegn
lögum og settum reglum. Það er krafa
þjóðarinnar að Þingvellir verði látnir í
friði fyrir hvers kyns framkvæmdum.
ÁTAK GEGN OFFITU
Aðildarríki Alþjóðaheilbrigðismála-stofnunarinnar í Genf hafa sam-
þykkt bráðabirgðaáætlun gegn heims-
faraldri offitu. Í frétt í Morgunblaðinu í
gær segir um þetta:
„Áætlunin er leiðarvísir fyrir þjóð-
irnar um það hvernig eigi að móta
stefnu sem fær fólk til að borða hollari
mat og hreyfa sig meira. Nú er svo
komið í fyrsta sinn í sögunni að meira
er af of feitu fólki í heiminum en van-
nærðu.“
Þetta er gott og þarft framtak. Nú er
svo komið að sjá má á götum Reykja-
víkur að þessi vandi hefur sótt okkur
heim. Víðast hvar beina menn sjónum
að svonefndum skyndibitastöðum og
ýmiss konar tilbúnum réttum. Alþjóð-
legar skyndibitakeðjur, sem m.a.
starfa hér, hafa orðið varar við minnk-
andi sölu og hafa þess vegna snúið við
blaðinu og leitast nú við að bjóða fram
nýja og hollari rétti.
Beint samband er á milli offitu og
margra alvarlegra sjúkdóma. Heil-
brigðisyfirvöld hér á landi þurfa að
taka til hendi á grundvelli bráðabirgða-
áætlunarinnar.