Morgunblaðið - 23.05.2004, Blaðsíða 20

Driffjöðurin í Copenhagen Con-sensus-verkefninu, BjørnLomborg, komst fyrst í sviðs-
ljósið í Danmörku árið 1998, þegar
hann birti umdeildan greinaflokk um
umhverfismál. Dagblaðagreinarnar
fjórar urðu undirstaðan að bókinni
Hinu sanna ástandi heimsins, sem
kom út á íslensku árið 2000, en þar
réðst Lomborg á ýmsar viðteknar
hugmyndir um umhverfismál og not-
aði tölfræðileg gögn til að sýna fram á
að ástand heimsins færi í raun batn-
andi fremur en versnandi.
Bókin vakti athygli og umræður
víða um heim þegar hún var gefin út
þýdd og staðfærð af Cambridge-há-
skólaforlaginu haustið 2001, undir
titlinum The Skeptical Environmen-
talist. Þessi fyrrverandi meðlimur
Greenpeace-náttúruverndarsamtak-
anna velgdi hefðbundnum umhverf-
issinnum undir uggum með því að af-
hjúpa oft og tíðum villandi notkun
þeirra á tölfræðiupplýsingum. Ýmsir
urðu til að gagnrýna þá fullyrðingu
Lomborgs að það væri auðveldara og
ódýrara fyrir heimsbyggðina að laga
sig að hækkandi hitastigi vegna gróð-
urhúsaáhrifa en að grípa til aðgerða
til að draga úr losun gróðurhúsaloft-
tegunda. Var hann meðal annars sak-
aður um „fræðilegan“ óheiðarleika af
nefnd danskra vísindamanna, en þeim
áfellisdómi var þó formlega hnekkt.
Lomborg gegndi prófessorsstöðu í
tölfræði við Árósaháskóla þegar hon-
um var falið að taka þátt í stofnun
dönsku Umhverfismatsstofnunarinn-
ar fyrir tveimur árum og veita henni
forstöðu. Í síðasta mánuði útnefndi
bandaríska tímaritið Time hann einn
af 100 áhrifamestu mönnum heims,
og var hann þar í félagsskap helstu
þjóðarleiðtoga, vísindamanna og við-
skiptajöfra. Í umsögn Time er Lom-
borg líkt við Martein Lúther um-
hverfismálanna.
Í samtali við blaðamann Morgun-
blaðsins sagði Lomborg Copenhagen
Consensus-verkefnið í raun vera rök-
rétt framhald af umfjöllun sinni um
umhverfismál, þar sem hann hafi iðu-
lega lagt áherslu á að skoða bæri
kostnað og ávinning af öllum aðgerð-
um.
Ekki hægt að leysa á einu bretti
Hvernig kviknaði hugmyndin að
Copenhagen Consensus-verkefninu?
„Það var í tengslum við umhverf-
ismál sem ég vakti upphaflega athygli
á nauðsyn þess að forgangsraða verk-
efnum. Ég benti á að við þyrftum að
forgangsraða því hvernig við vildum
verja kröftum okkar og fé, því við
gætum ekki leyst öll umhverfisvanda-
mál á einu bretti. Það er
nauðsynlegt að gera grein-
armun á þeim vandamálum
sem eru mest aðkallandi og
þeim sem minni ástæða er
til að hafa áhyggjur af. Það
getur reynst flókið, því við
höfum tilhneigingu til að
beina athygli okkar aðal-
lega að þeim málum sem
hafa verið blásin upp með
dramatískum hætti í fjöl-
miðlum og þrýstihópar
hafa haft hæst um. En það
er ekki endilega besta leið-
in til að meta hvað á að hafa
forgang.
Hér um árið kom til
dæmis upp mikil hræðsla
við kúariðu. Ég er ekki að
segja að kúariða sé ekki
áhyggjuefni, en það má
benda á að mun fleiri látast
á hverju ári af völdum
salmonellu, sem þykir hins
vegar hversdagslegur sjúk-
dómur, ef svo má segja, og
grípur ekki athygli manna
með sama hætti. Mun
meira fé hefur því verið
varið á undanförnum árum
til að verjast kúariðu en
salmonellu. Ef til vill ætti
að endurskoða það. Það
sama á við um mengunar-
mál. Hér í Danmörku hafa menn til
dæmis haft miklar áhyggjur af því að
leifar af skordýraeitri mengi
drykkjarvatn. Það er vissulega
vandamál sem æskilegt væri að leysa.
En staðreyndin er sú að loftmengun
er mun stærra vandamál, þó minna sé
um það fjallað. Gera má ráð fyrir að
ein manneskja deyi af völdum vatns-
mengunar á móti hverjum tvö þúsund
sem látast sökum loftmengunar.
Minn útgangspunktur í umræðunni
um umhverfismál hefur því verið sá
að kappkosta eigi að leysa fyrst þau
vandamál sem eru mest aðkallandi.
En þegar rætt er um umhverfismál
á heimsvísu koma ýmsir fleiri þættir
til sögunnar. Eitt alvarlegasta um-
hverfisvandamálið í dag er til dæmis
loftmengun innanhúss, sem stafar af
því að fátækir íbúar í þriðja heiminum
neyðast til að nota hvaða eldsneyti
sem býðst til að elda mat; við, rusl og
jafnvel mykju. Það getur valdið alvar-
legri loftmengun, sem einkum bitnar
á konum og börnum. Alþjóðaheil-
brigðismálastofnunin, WHO, telur að
nær þrjár milljónir manna látist á
hverju ári af völdum loftmengunar
innanhúss, sem er því eitt stærsta
heilbrigðisvandamál heimsins. En
samkvæmt hinum viðtekna þanka-
gangi flestra umhverfisverndarsinna
fælist lausnin í því að setja strangari
staðla um mykju! En það er auðvitað
ekki málið. Það snýst um að afkoma
þessa fólks verði nógu góð til þess að
það hafi ráð á því að nota steinolíu eða
aðra þróaðri orkugjafa.
Við verðum að íhuga vandlega
hvernig við verjum því fé sem veitt er
til þróunarmála. Hvaða ráðstafanir
myndu bera mestan árangur og bæta
lífskjör sem flestra? Þetta virðist aug-
ljós og einföld spurning, en sannleik-
urinn er sá að enginn hefur í raun og
veru gert markvissa tilraun til að
svara henni.“
Raunhæf forgangsröðun ?
Er það raunhæf nálgun við lausn
helstu vandamála heimsins að for-
gangsraða verkefnum á einn lista?
„Svar mitt við þessari spurningu er
tvíþætt. Annarsvegar blasir við að
það er ekki einfalt. En á hinn bóginn
má benda á að við forgangsröðum
óbeint nú þegar. Alþjóðastofnanir,
ríkisstjórnir og félagasamtök veita fé
til ákveðinna mála og annarra ekki. Í
þróunarlöndunum deyja börn á hverj-
um degi, meðal annars vegna vökva-
skorts, sem hægt væri að bjarga með
afar litlum tilkostnaði. Sumum þeirra
er raunar bjargað, en ekki
öllum. Ákvarðanir í þá
veru eru teknar á hverj-
um degi, ómeðvitað og
óbeint.
Markmið okkar er að
vekja athygli á þeirri stað-
reynd. Við getum að sjálf-
sögðu ekki fullyrt að list-
inn okkar verði sá eini
rétti, jafnvel þótt við
leggjum okkur öll fram,
því maðurinn er ófullkom-
inn og óvissuþættirnir eru
margir. En vonandi tekst
okkur að gera listann sem
best úr garði miðað við
þær upplýsingar sem við
höfum. Fyrir okkur vakir
að gera valkostina aðeins
skýrari og auðvelda þann-
ig ákvarðanatöku.
Hópur umhverfis-
verndarsinna og andstæð-
inga hnattvæðingar hefur
skipulagt ráðstefnu hér í
Kaupmannahöfn á sama
tíma og Copenhagen Con-
sensus undir yfirskriftinni
Global Conscience, og
þeirra krafa er í stuttu
máli sú að ekki eigi að for-
gangsraða, heldur ráðast
til atlögu við öll vanda-
málin sem að okkur
steðja. Þetta er auðvitað vel meint og
ég vildi svo sannarlega að það væri
mögulegt.
Margot Wallström, sem fer með
umhverfismál í framkvæmdastjórn
Evrópusambandsins, hefur lýst yfir
stuðningi við þetta framtak þeirra.
En það gildir einu hvað hún er góð
manneskja með göfugar hugsjónir;
hún getur ekki leyst öll umhverfis-
vandamál á einu bretti, vegna þess að
hún hefur bara takmarkaðar fjárveit-
ingar til ráðstöfunar. Stjórnmála-
menn segjast gjarnan vilja bæta allt
mannanna böl í einu vetfangi, en það
sem ég vil koma á framfæri er að það
er einfaldlega ekki hægt.
Gera má ráð fyrir að verja þyrfti
um 20 þúsund milljörðum dollara á
ári til að leysa öll helstu vandamál
heimsins í dag. Hagfræðingarnir sem
við höfum fengið til liðs við okkur
munu ræða hvernig unnt sé að ráð-
stafa 50 milljörðum dollara á sem ár-
angursríkastan hátt, en það er nokk-
urn veginn sú upphæð sem
alþjóðasamfélagið leggur til þróunar-
hjálpar á ári hverju – bara brot af því
sem nauðsynlegt væri til að hjálpa öll-
um. Ef Margot Wallström eða ein-
hverjir aðrir myndu leggja fram 50
milljarða á ári til viðbótar yrði ég him-
inlifandi, en það þyrfti samt sem áður
að meta hvernig því fé væri best var-
ið, ekki satt?“
Sérfræðingarnir sem þið hafið kall-
að til eru nær allir vestrænir karl-
menn, flestir menntaðir og starfandi í
Bandaríkjunum. Getur svo einsleitur
hópur lagt mat á hvernig best sé að
forgangsraða í þágu allra jarðarbúa?
„Hvítir, miðaldra karlmenn!“ tekur
Lomborg undir brosandi. „Þetta var
okkur reyndar nokkuð áhyggjuefni.
En við vildum fá bestu hagfræðinga
heims til að svara þessum spurning-
um og raunin er einfaldlega sú að virt-
ustu fræðimennirnir í þeirri grein eru
flestir hvítir karlar sem starfa í
Bandaríkjunum. Ef við skoðum til
dæmis hverjir hafa fengið Nóbels-
verðlaunin í hagfræði kemur í ljós að
75% þeirra eru Bandaríkjamenn,
engin kona hefur enn komist í þann
hóp, og aðeins einn hagfræðingur frá
þróunarlandi hefur hlotið þennan
heiður. Við skoðuðum hverjir stýrðu
helstu fræðiritum um þróunarhag-
fræði og jafnvel í tilviki helsta tíma-
rits Afríku á því sviði var meirihluti
ritstjórnarinnar frá Bandaríkjunum.
En ég hygg að flestir myndu sam-
þykkja að okkur hafi tekist að fá
fremstu sérfræðinga heims til liðs við
okkur. Þegar spurt er hvort þeir séu
færir um að tala fyrir Afríku og önnur
vanþróuð svæði tel ég hreinskilnis-
lega að svarið sé jákvætt, því þetta er
akademísk umræða um fræðilegan
skilning þeirra á ákveðnum upplýs-
ingum. Ég tel satt að segja að maður
sé kominn á hálan ís ef maður lítur
svo á að enginn geti fjallað um t.d.
þróunarmál sunnan Sahara nema
hörundsdökkir Afríkubúar. Akadem-
ískt starf snýst um að skýra og skilja
hlutina, óháð bakgrunni rannsakand-
ans sjálfs. Ég er því sannfærður um
að sérfræðingarnir séu færir um að
sinna þessu verkefni af heilindum.“
En er slík forgangsröðun ekki
óhjákvæmilega háð gildismati og af-
stöðu? Og væri ekki upplýsandi að fá
einnig álit fræðimanna af öðrum svið-
um en hagfræði?
„Nei, ég held að svörin við þessum
spurningum séu ekki háð gildismati.
En þær ákvarðanir sem um málin eru
teknar geta hins vegar verið það.
Við reynum að leggja hlutlægt mat
á málin, án tillits til þeirra pólitísku
spursmála sem kunna að flækja raun-
verulega lausn þeirra. Til dæmis má
nefna að það kæmi sér sennilega fátt
betur fyrir heiminn í heild en afnám
viðskiptahindrana á borð við vernd-
artolla og niðurgreiðslur. En ef
stjórnmálafræðingar væru kallaðir til
myndu þeir sennilega flækja sig í því
hvað það væru margar pólitískar
hindranir í veginum. Hagfræðingarn-
ir reyna hins vegar einungis að kom-
ast að hlutlægri niðurstöðu, með því
að meta kostnaðinn og ávinninginn af
Nauðsynlegt að forgangsraða
’Samkvæmt hinum viðteknaþankagangi flestra umhverfis-
verndarsinna fælist lausnin í því að
setja strangari staðla um mykju!‘
Bjørn Lomborg vonar að ráðstefnan virki sem hvati til
þekkingaröflunar og rannsókna.
20 SUNNUDAGUR 23. MAÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Það er ekki einfalt verk sembíður hagfræðinganna níusem koma saman í Kaup-mannahöfn í vikunni ítengslum við verkefnið
Copenhagen Consensus, sem þýða
mætti sem „Kaupmannahafnartillög-
urnar“. Fyrir þeim liggur að kanna
mögulegar lausnir á tíu af alvarleg-
ustu vandamálunum sem blasa við
veröldinni í dag, og meta hvaða úr-
lausnarefni og ráðstafanir ættu að
hafa forgang.
Ráðstefnan er haldin á vegum
dönsku Umhverfismatsstofnunarinn-
ar, að frumkvæði forstöðumanns
hennar, Bjørns Lomborgs, og í
tengslum við tímaritið The Econom-
ist. Að sögn Lomborgs er útgangs-
punktur verkefnisins sá að takmark-
aðir fjármunir og kraftar séu fyrir
hendi til að leysa vandamál heimsins,
og því sé nauðsynlegt að kanna vel
hvernig þeim verði varið með sem
áhrifaríkustum hætti.
Sem dæmi um alvarleg umhverfis-
og þróunarvandmál sem krefjist úr-
lausnar benda aðstandendur Copen-
hagen Consensus á að nú líði 800
milljónir manna hungur, tveir og
hálfur milljarður manna búi ekki við
fullnægjandi skólpkerfi, og að hækk-
andi hitastig geti haft áhrif á lífsskil-
yrði stórs hluta jarðarbúa. En við-
leitni til að leysa slík vandamál sé oft
á tíðum handahófskennd. Pólitískar
ákvarðanir um þróunaraðstoð og ým-
iss konar aðgerðir í efnahags- og um-
hverfismálum séu teknar á hverjum
degi, en stórlega skorti á að rækileg-
ur samanburður sé gerður á kostnaði
og ávinningi af mismunandi valkost-
um.
Á Copenhagen Consensus-ráð-
stefnunni er ætlunin að safna saman
þeirri vitneskju sem fyrir liggur um
vandamál heimsins og hvernig bregð-
ast megi við þeim, leggja mat á hvaða
lausnir séu áhrifaríkastar og raða
þeim loks á lista, þar sem lagt er til
hvaða aðgerðir eigi að hafa forgang.
Viðfangsefnin valin samkvæmt
gögnum frá SÞ
Viðfangsefnin tíu sem sjónum er
beint að á ráðstefnunni eru loftslags-
breytingar, smitsjúkdómar, vopnuð
átök, menntun, fjárhagslegur óstöð-
ugleiki, stjórnarfar og spilling, van-
næring og hungur, fólksflutningar,
hreinlætismál og drykkjarvatn, og
loks niðurgreiðslur og tollmúrar.
Voru þau valin af lengri lista sem
byggður var á gögnum frá Samein-
uðu þjóðunum.
Leiðandi sérfræðingar á hverju
sviði voru fengnir til að semja vísinda-
legar ritgerðir um hvert viðfangsefni
fyrir sig, þar sem teknar væru saman
helstu upplýsingar um efnið, kenn-
ingar fræðimanna reifaðar og sett
fram hagfræðilegt mat á kostnaði og
ávinningi af þremur til fimm mögu-
legum leiðum til lausnar viðkomandi
vanda. Að auki voru tveir sérfróðir
Leitað lausna á vanda-
málum heimsins
Á ráðstefnunni Copenhagen Consensus, sem fram fer í Kaupmannahöfn á næstu dögum, munu
níu virtir hagfræðingar koma sér saman um lista yfir þær aðgerðir sem ráðast ætti í til að leysa
tíu helstu vandamálin sem að heimsbyggðinni steðja. Aðalheiður Inga Þorsteinsdóttir kynnti sér
verkefnið og ræddi við upphafsmann þess, Bjørn Lomborg, forstöðumann dönsku Umhverf-
ismatsstofnunarinnar, sem leggur áherslu á að forgangsraða verði vandamálum og leggja mat á
kostnað og ávinning af mögulegum lausnum, þar sem fjármagn og kraftar séu ekki óþrjótandi.