Morgunblaðið - 23.05.2004, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR 23. MAÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
H
yllum stríðs-
hetjurnar,
berjumst fyrir
rússneskunni,
rússnesku
skólunum …! “
hrópar vígreif
rússnesk kona
á miðjum aldri við Sigur-minnisvarða
Rússa í Riga í Lettlandi. Rússneski
minnihlutinn í Lettlandi lætur sér
ekki nægja að halda upp á lok seinni
heimsstyrjaldarinnar og þar með
innlimun Lettlands í Sovétríkin heit-
in með hefðbundnum hætti hinn 9.
maí í ár. Frummælendur á samkom-
unni mótmæla harðlega nýrri löggjöf
lettneska þingsins um að 60%
kennslu í lettneskum skólum fari
framvegis fram á lettnesku.
Rússarnir eru ekki einir um að
koma saman þennan rigningardag í
Riga. Á sama tíma bindur lettneski
meirihlutinn í landinu endahnútinn á
vikulöng hátíðarhöld í tilefni af inn-
göngu Letta í Evrópusambandið
handan árinnar Daugava. Svipaðar
uppákomur höfðu reyndar verið
haldnar rúmri viku áður hvor á sínum
árbakkanum – laugardaginn 1. maí.
Á meðan 60.000 Lettar fylltu stræti
gamla bæjarins og fögnuðu inngöngu
Lettlands í Evrópusambandið efndi
rússneski minnihlutinn til fjölmenns
mótmælafundar gegn nýju tungu-
málalögunum við áðurnefndan minn-
isvarða skammt undan.
Heimildum ber reyndar ekki sam-
an um hversu margir hafi sótt fund-
inn við minnisvarðann. Vefritið The
Baltic Times hafði eftir skipuleggj-
endunum að á bilinu 60.000 til 65.000
manns hefðu komið saman við minn-
isvarðann til að mótmæla lagasetn-
ingunni. AP-fréttastofan gaf út að lið-
lega 20.000 manns hefðu sótt fundinn
og The Baltic News Service taldi
15.000–20.000 fundargesti.
Flestir mótmælendanna voru á
skólaaldri og margir í bolum með
áletrunum eins og „Útlendingur“ og
„Skiptið ykkur ekki af rússnesku
skólunum“. Margir báru mótmæla-
spjöld með áletrunum eins og „Rúss-
neska er meira en tungumál“, „Lett-
ar færa skömm yfir Evrópu“,
„Rússneskir skólar eru framtíð okk-
ar!“ og „Nei, við umbótum“. Aðrir
veifuðu Evrópusambandsfánum
skreyttum svörtum sorgarborðum.
Eftir fundinn afhentu fundarmenn
menntamálaráðherra Lettlands, Jur-
is Radzevics, beiðni um að gildistöku
laganna yrði seinkað og leitað sam-
vinnu við rússneska skólaráðið um
umbætur í skólastarfi.
Rússum holað niður í Lettlandi
Lok heimsstyrjaldarinnar leiddu
ekki aðeins til innlimunar Lettlands í
Sovétríkin um miðjan 5. áratug síð-
ustu aldar. Á göngu með hópi nor-
rænna blaðamanna á milli sögu-
frægra bygginga í Riga rifjaði
leiðsögukonan Ira Rezais upp að Sov-
étmenn hefðu flutt fjöldann allan af
Rússum með skipulegum hætti til
Lettlands um miðbik síðustu aldar.
„Sovétmenn fluttu þúsundir Letta
nauðungarflutningi til Síberíu á þess-
um árum. Lettar voru hraktir burt úr
rúmgóðum 5–7 herbergja íbúðum í
miðbænum til að hægt væri að hola
þar niður rússneskum fjölskyldum –
einni í hvert herbergi. Með því móti
ætluðu Rússarnir sér að ná fullkomn-
um yfirráðum í landinu í krafti meiri-
hluta. Rússarnir urðu þó aldrei meira
en þriðjungur af þjóðinni – rétt eins
og hlutföllin eru núna,“ segir hún og
bætir því við að þegar Lettar hafi öðl-
ast sjálfstæði fyrir 13 árum hafi
margar rússneskar fjölskyldur enn
búið saman í einu herbergi. „Rúss-
arnir hafa haldið sig sér og ekki viljað
aðlaga sig lettneskri menningu.
Núna hafa þeir ekki lengur völd og
vita ekki alveg hvernig þeir eiga að
bregðast við breyttu samfélagi. Auð-
vitað gætu þeir vel flutt til baka aftur
til Rússlands. Sú leið heillar þó fæsta
því að lífskjörin eru mun betri hér en
þar.“
Of gamall til að verða Letti
Alsettur medalíum fagnar hinn 83
ára gamli Alexander Goldheim lok-
um seinni heimsstyrjaldarinnar í
góðra vina hópi við Sigur-minnis-
varðann hinn 9. maí. Hann segist
vera frá Leníngrad (Pétursborg) og
hafa skráð sig í herinn tveimur dög-
um áður en styrjöldin hófst hinn 2.
maí 1941. „Styrjöldin var erfið,“ segir
hann stoltur í bragði. „Við börðumst
áfram vopna- og oft klæðalitlir í alls
konar veðrum. Herflokkurinn komst
alla leið suður í Karpatafjöll. Seinna
urðum við að hörfa aftur norður á
bóginn. Liðsafli frá Síberíu gerði
okkur kleift að standast síðustu árás
Þjóðverja. Síberísku hermennirnir
voru kraftmiklir þó reynsluna vant-
aði. Við lögðum ekki niður vopn fyrr
en allt var búið fjórum árum eftir að
ég skráði mig í herinn.“
Alexander fluttist til Riga árið
1946. „Ég fékk sem leikari tilboð um
að taka þátt í uppbyggingu rússnesks
leikhúss í Riga. Eftir að því var lokið
ákvað ég að setjast að í Riga. Núna er
ég búinn að búa í ein 58 ár í borginni,“
segir hann og svarar því hvernig
hann dragi fram lífið. „ Ég fæ 62 lats
(ríflega 8.000 ísl. kr.) á mánuði í eft-
irlaun,“ segir hann og bregst við
undrunarsvip blaðamannanna með
því að sannfæra þá um að þó upp-
hæðin sé ekki há sé hún talsvert
hærri en gerist og gengur í Rúss-
landi. „Að auki er ég enn að vinna. Ég
fer á milli rússneskra grunnskóla og
kynni rússneska menningu fyrir
nemendunum í skólunum, t.d. með
því að fara með rússnesk ljóð og sög-
ur. Ég ætla að halda áfram að vinna
eins lengi og ég stend í fæturna,“ seg-
ir hann og hlær innilega.
Alexander segist vera orðinn of
gamall til að standa í því að taka upp
lettneskt ríkisfang. „Hvort ég er rík-
isborgari eða ekki skiptir ekki máli.
Ég skil lettnesku ágætlega eftir að
hafa farið á nokkur námskeið í lettn-
esku. Ég hætti að sækja námskeiðin
af því að vinir mínir sögðu að ég
þyrfti ekki á því að halda. Ég væri
Rússi – Rússar réðu hvort eð er lög-
um og lofum í Lettlandi,“ segir Alex-
ander og brosir góðlátlega.
Almennt segir hann gott að búa í
Lettlandi. Hins vegar stendur ekki á
svarinu þegar hann er spurður að því
hvort Lettar hafi fordóma gagnvart
Rússum í landinu.
„Da (já),“ segir hann og telur ekki
þörf á að rökstyðja svarið.
Næg tækifæri í Lettlandi
Ivanov Sergej Vladimirovitch og
Askerov Jimur eru báðir 18 ára nem-
endur á fyrsta ári í Tækniháskólan-
um í Riga. Þeir segjast eiga lettneska
vini og ýmist tala lettnesku eða rúss-
nesku í vinahópnum. „Smám saman
hefur rússneskan vikið fyrir lettnesk-
unni í skólanum. Við gátum alfarið
notað rússneskuna fyrstu árin í
grunnskólanum. Lettneskan jókst á
menntaskólastiginu og var eina leyfi-
lega tungumálið í stúdentsprófinu.
Núna fer allt námið fram á lettnesku
þó við fáum að tala rússnesku okkar á
milli í bekknum,“ segir Ivanov og
bætir við að öll æðri menntun í Lett-
landi fari fram á lettnesku. „Þó við
björgum okkur finnst mér að við ætt-
um að eiga rétt á að stunda háskóla-
nám á okkar eigin móðurmáli – rúss-
nesku.“
Ivanov er spurður að því hvort
honum hafi dottið í hug að flytja til
Rússlands eftir að Lettland öðlaðist
sjálfstæði. „Af hverju ætti ég að
flytja til Rússlands?“ spyr hann á
móti. „Ég er fæddur í Lettlandi. For-
eldrar mínir eru fæddir í Lettlandi,“
segir hann og hristir höfuðið þegar
hann er spurður að því hvort Rússar
eigi erfiðara með að fá vinnu í Lett-
landi en Lettar. „Nei, ef maður kann
tungumálið er ekkert erfiðara fyrir
Rússa en Letta að fá vinnu,“ segir
hann ákveðinn. Askerov segist ekki
vera lettneskur ríkisborgari. „Ég
gæti sótt um ríkisborgararétt ef ég
hefði áhuga á því að fá lettneskt
vegabréf. Skilyrðið er að standast
frekar auðvelt próf í lettnesku og
lettneskri sögu. Hingað til hef ég
ekki haft neinn áhuga á því að verða
lettneskur ríkisborgari.“
„Verðlag hækkar,“ svara vinirnir
einum rómi þegar spurt er hvaða
áhrif þeir haldi að aðildin að Evrópu-
sambandinu hafi í Lettlandi.
En þegar lengra líður? „Verðlag
hækkar ennþá meir.“
Hvað með möguleika ykkar á að
menntast og vinna í öðrum löndum?
„Ég fer ekkert að flytja til annarra
landa. Ég get alveg eins byggt upp
framtíð mína heima fyrir,“ segir Iv-
anov ákveðinn. „Lettland er í mikilli
uppbyggingu. Hér eru næg tækifæri
fyrir ungt fólk.“
Hækkandi verðlag
Með ótal spurningar í höfðinu er
dýrmætt að fá tækifæri til að setjast
niður með heimamanni úr blaða-
mannastéttinni í Riga. Leva Puke
hefur reyndar ekki aðeins skrifað
fréttir af innlendum vettvangi í Lett-
landi því að hún hefur talsvert gert af
því að ferðast til annarra landa og
kynna fyrir löndum sínum jafn fjar-
læga menningarheima og Ísland og
Ástralíu. Leva og ljósmyndarinn
Kaspar Goba dvöldu um skeið á Ís-
Tvær þjóðir í einu
Á sama tíma og Lettar fögn-
uðu inngöngu Lettlands í
ESB í miðborg Riga fagnaði
rússneski minnihlutinn í
landinu lokum seinni
heimsstyrjaldarinnar og þar
með innlimun Lettlands í
Sovétríkin í 500 m fjarlægð.
Anna G. Ólafsdóttir bland-
aði sér í þvöguna – forvitn-
aðist um sambúð Rússa og
Letta og viðhorf íbúanna til
ESB-aðildarinnar í rigning-
arsuddanum í Riga.
Morgunblaðið/Anna G. Ólafsdóttir
Þúsundir Rússa komu saman við Sigur-minnisvarðann í Riga til að halda upp á lok seinni heimsstyrjaldarinnar og mótmæla tungumálafrumvarpi ríkisstjórnarinnar.
Alexander Goldheim segist vera orðinn
of gamall til standa í að gerast lettn-
eskur ríkisborgari. Hann var alla seinni
heimsstyrjöldina í her Sovétmanna.
Askerov Jimur og Ivanov Sergej Vladim-
irovitch , 18 ára, hafa ekki áhuga á að
flytja til annarra landa. Þeir segja næg
tækifæri fyrir ungt fólk í Lettlandi.
Leva Puke segir takmörkuð sam-
skipti Rússa og Letta í Lettlandi
ekki vandamál á meðan friður
haldist á milli hópanna tveggja.