Morgunblaðið - 15.12.2004, Page 10

10 MIÐVIKUDAGUR 15. DESEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
VÍMUEFNANEYSLA íslenskra
unglinga í 10. bekk hefur minnkað á
flestum sviðum á sama tíma og hún
hefur staðið í stað eða aukist í öðrum
Evrópulöndum. Þetta er niðurstaða
nýrrar skýrslu á vegum Evrópuráðs-
ins um vímuefnaneyslu evrópskra
skólanema sem kynnt var á blaða-
mannafundi í Hinu húsinu í gær.
Skýrslan byggist á niðurstöðum
rannsóknarinnar European School
Survery Project on Alcohol and Oth-
er Drugs (ESPAD), en rannsóknin er
framkvæmd á fjögurra ára fresti og
er þetta í þriðja sinn sem Ísland er
með. Að rannsókninni nú standa á
þriðja hundrað evrópskra vísinda-
manna í 35 löndum. Alls tóku 102.966
nemendur þátt í rannsókninni, þar af
3.348 nemendur í 10. bekk íslenskra
grunnskóla.
Í máli Þórodds Bjarnasonar, pró-
fessors við Háskólann á Akureyri,
kom fram að þar sem hver árgangur í
íslenskum skólum er jafnstór og úr-
takið í hinum Evrópulöndunum væri
hérlendis ekki um neitt úrtak að ræða
heldur væru allir nemendur 10.
bekkja árgangsins með í könnuninni
sem þýðir að ekki þarf að gera ráð
fyrir neinum skekkjumörkum og frá-
vikum þannig að rannsóknarniður-
stöðurnar fyrir Ísland gefa gleggri
mynd en annars.
Íslensk ungmenni undir meðal-
tali í reykingum og drykkju
Hvað niðurstöður könnunarinnar
varðar koma íslenskir unglingar mjög
vel út á öllum sviðum nema þegar
kemur að sniffi. Þannig hafa aðeins
18% 15–16 ára nemenda reykt sígar-
ettur 40 sinnum eða oftar á árinu 2003
og er Ísland þar í fjórða neðsta sætið
á listanum. Til samanburðar má
nefna að hjá Færeyingum er hlutfall-
ið 41% en austurrískir unglingar leiða
listann með 42%. Þegar kemur að
áfengisneyslu er Ísland einnig í fjórða
neðsta sæti af Evrópulöndunum þar
sem aðeins 14% ungmenna hafa neytt
áfengis 40 sinnum eða oftar, en til
samanburðar er hlutfallið 50% hjá
Dönum. Þóroddur bendir á að áfeng-
isneysla íslenskra ungmenna hafi
staðið í stað á sama tíma og hún hefur
verið að aukast á alþjóðavísu.
Sé skoðað hlutfall þeirra sem farið
hafa á fyllirí þrisvar sinnum eða oftar
á síðustu þrjátíu dögum áður en
könnunin var gerð kemur Ísland til-
tölulega lágt út með 11%, samanborið
við 32% hjá Írum sem eru með hæsta
hlutfallið. Þegar spurt er um neyslu
ólöglegra vímuefna segjast 13% nem-
enda 10. bekkjar einhvern tímann
hafa notað ólögleg vímuefni, en að-
eins 4% ungmenna hafa reykt hass á
síðustu þrjátíu dögum fyrir könnun
og er það svipað hlutfall og í fyrri
könnunum. Þegar kemur að sniffefn-
um segjast hins vegar 12% íslenskra
ungmenna hafa prófað þau og þar
lendir Ísland í eina skiptið í könnun-
inni yfir meðaltali.
Stefnubreytingin mun bera enn
meiri árangur í framtíðinni
Á fundinum ræddi Þórólfur Þór-
lindsson, prófessor við Háskóla Ís-
lands og fráfarandi formaður áfengis-
og vímuvarnaráðs, um forvarnarstarf
síðustu ára í ljósi evrópsku rannsókn-
arinnar. Hann rifjaði upp að árið 1998
hefði neysla ólöglegra vímuefna með-
al íslenskra ungmenna náð ákveðnu
hámarki, en síðan hefði dregið veru-
lega úr neyslunni og samkvæmt nýj-
ustu rannsóknum dregur jafnvel enn
úr henni milli áranna 2003–2004. Í
máli Þórólfs kom fram að1998 tók til
starfa nýtt áfengis- og vímuvarnaráð
sem setti sér nýja stefnu sem miðaði
að því að byggja ávallt starfið á bestu
upplýsingum á hverjum tíma og
tengja jafnframt betur starf þeirra
sem starfa að rannsóknum og þeirra
sem vinna að forvörnum.
Þess má geta að rannsóknarteymið
á Íslandi var auk þeirra Þórodds og
Þórólfs skipað Ingu Dóru Sigfúsdótt-
ur og Stefáni Hrafni Jónssyni, en
bakhjarlar rannsóknarinnar á Íslandi
eru Lýðheilsustöð, Áfengis- og vímu-
varnaráð, Rannsókn og greining og
Háskólinn á Akureyri.
Dregið hefur úr notkun vímu-
efna meðal íslenskra ungmenna
Morgunblaðið/Jim Smart
Þórólfur Þórlindsson, prófessor við HÍ, Þóroddur Bjarnason, prófessor við
HA, Anna Elísabet Ólafsdóttir, forstjóri Lýðheilsustöðvar, og Jón Krist-
jánsson heilbrigðisráðherra sem ávarpaði fundinn í gær.

  

 


 
 !"  #

$%
  #
&

$


' (
%")



*


$

(
(( 

 
&
+(

((
 
 
&
+(

(
*


$
  

* 
( +(&




',(
 -&(
 ./ 0!
/,(
      


 „ÞAÐ sem er afar ánægjulegt að
sjá er að við höfum staðið okkur
mjög vel. Þannig hefur neyslan
verið að minnka hérlendis á sama
tíma og hún hefur staðið í stað
eða aukist annars staðar. Þannig
að við höfum farið frá því að
vera í miðjum hópi Evrópulanda
yfir í að vera einna lægst á mörg-
um mælikvörðum,“ segir Þór-
oddur Bjarnason.
„Við höfum verið að fylgjast
með því hvernig neyslan breytist
ár frá ári og við höfum séð
ákveðna breytingu þar sem neysl-
an hefur verið að minnka á Ís-
landi. Við höfum hins vegar ekki
verið alveg viss um hvað það
þýddi, því við erum ekki ein-
angruð. Neyslan breytist með
svipuðum hætti í mismunandi
löndum og því er mikilvægt að
skoða niðurstöðurnar í alþjóðlegu
samhengi.
Spurður hverju megi þakka
þann góða árangur sem náðst
hafi hérlendis segir Þóroddur
það mega rekja til öflugs for-
varnarstarfs þar sem sérstök
áhersla hefur verið lögð á að
tengja saman sem flesta aðila,
þ.e. rannsóknarfólk, þá sem
standa að stefnumótun, starfsfólk
sveitarfélaga og lögregluna, svo
eitthvað sé nefnt.
„Á umliðnum árum hefur verið
lögð sérstök áhersla forvarnir í
tengslum við áfengi og tóbak og
það hefur virkað mjög vel. Það
hefur kannski heldur minni
áhersla verið lögð á að draga úr
neyslu ólöglegu efnanna og það
sýnir sig að við stöndum meira í
stað þar samkvæmt niðurstöðum
könnunarinnar.“
Spurður um niðurstöðurnar er
varðar sniff ungmenna segir Þór-
oddur Bjarnason það vera visst
áhyggjuefni.
„Ég sé fyrir mér að næsta
verkefnið sé að draga úr neyslu á
ólöglegum efnum og þessar rann-
sóknarniðurstöður benda til þess
að sniffið sé sannarlega eitt af
því sem við þurfum að skoða bet-
ur.“
Áhyggjur af sniffefnum
„NIÐURSTAÐAN er mjög skýr
og bendir til þess að við erum á
réttri leið,“ segir Þórólfur Þór-
lindsson. Hann bendir á að það
styðji niðurstöðurnar að sjá að
sumir þeir áhættuþættir sem ein-
blínt hafi verið á hérlendis á um-
liðnum árum hafi greinilega skil-
að árangri, þ.e. minni neyslu.
„Hins vegar verðum við líka að
hafa í huga að þessi niðurstaða er
bara einn þáttur í starfinu. Á
sama tíma eru vísbendingar um
að aðstæður í þjóðfélaginu séu að
breytast mjög mikið, það sé t.d.
miklu agressívari og skipulagðari
markaðssetning á vímuefnum en
áður var.“
Að sögn Þórólfs er afar mikil-
vægt að ná góðum árangri með
vímuefnaforvarnir í efstu bekkj-
um grunnskólans sökum þess að
rannsóknir sýna að árgangar sem
eru lágir í neyslu í 9. og 10. bekk
eru það áfram.
„Að sama skapi haldast ár-
gangar sem eru háir í neyslu í
efstu bekkjum grunnskólans háir
áfram. Þannig hefur það verið,
en hins vegar kann að vera að
þetta sé allt að breytast þar sem
menn eru t.d. farnir að dreifa
ólöglegum vímuefnum með öðrum
hætti en verið hefur, þ.e. leita
nýrra leiða og markaðssetja þau
meira fyrir eldri hópa. Þetta er
eitthvað sem þarf að fylgjast með
og skoða og bregðast við á næstu
árum. En þá breytist líka starf-
ið.“
Samanburðarniðurstöðurnar
sem kynntar voru í gær eru frá
árinu 2003. „Þegar hins vegar
tölur frá 2004 eru skoðaðar
sjáum við að verulega hefur
dregið úr neyslu á hassi og einnig
hefur dregið mjög mikið úr sniffi
frá 2003,“ segir Þórólfur. „Einnig
má benda á að við höldum áfram
að sjá lækkun á tölum hvað varð-
ar reykingar og áfengisneyslu.“
Aðspurður hverju megi þakka
minnkandi neyslu í efstu bekkjum
grunnskóla á síðustu sex árum
segist Þórólfur sannfærður um að
markvisst og gott forvarnarstarf
unnið í sveitarfélögum landsins
þar sem foreldrar, skólar, for-
ystumenn æskulýðs- og íþrótta-
mála og lögreglumenn hafa lagst
á eitt hafi skilað þessum góða ár-
angri.
Við erum á réttri leið
KÆRUNEFND útboðsmála hefur
komist að þeirri niðurstöðu að Orku-
veita Reykjavíkur sé skaðabótaskyld
gagnvart Toshiba International (Eur-
ope) vegna þess hvernig staðið var að
útboði á hverflum fyrir virkjun veit-
unnar á Hellisheiði, en samið var við
Mitsubishi um hverfla. Skal Orkuveit-
an greiða Toshiba 600 þúsund kr. í
málskostnað. Guðmundur Þórodds-
son, forstjóri Orkuveitunnar, segir að
Orkuveitan sé ósátt við niðurstöðu
kærunefndarinnar og muni væntan-
lega vísa henni til dómstóla.
Málið snýst um útboð á vélbúnaði
og hverflum fyrir veituna á Hellis-
heiði og var heildarverðmæti samn-
ingsins eitthvað í kringum tveir millj-
arðar króna. Við útboðið var beitt
svonefndri samningskaupaaðferð
sem felur í sér að kaupandi ræðir við
seljendur samkvæmt fyrir fram
ákveðinni aðferð sem þeim hefur áður
verið kynnt og semur við einn eða
fleiri þeirra, en þannig er þessi aðferð
skilgreind í lögum. Segir úrskurðar-
nefndin að við samningskaup sé kaup-
anda ætlað verulegt svigrúm og mun
meira en í almennum lokuðum útboð-
um, en um endanlegt mat tilboða gildi
hins vegar sömu reglur og í almenn-
um og lokuðum útboðum. Nefndin fái
ekki annað séð en kærði, Orkuveitan,
hafi lagt sig fram um að gæta jafn-
ræðis en þó hafi ekki að öllu leyti
náðst að tryggja jafnræði.
Nefndin vísar til þess að kærandi,
Toshiba, hafi boðið svonefnda Axial
Exhaust-útfærslu á búnaðinum. Ekki
sé gert ráð fyrir þeirri útfærslu í lýs-
ingu á verkinu enda útfærslan skil-
greind sem frávikstilboð.
„Nefndin telur að þrátt fyrir hinar
rúmu reglur um heimildir kaupanda í
samningskaupum, hafi kærði farið út
fyrir hinn leyfða ramma þegar hann
gaf Mitsubishi kost á að jafna frávik-
stilboð kæranda með þessum hætti.
Með því var Mitsubishi gefinn kostur
á að njóta verulega góðs af lausn sem
kærandi hafði sett fram, sem ekki var
gert ráð fyrir í útboðsgögnum og
Mitsubishi hafði ekki hugkvæmst.
Þrátt fyrir að Axial Exhaust útfærsl-
an sé almennt þekkt, þá var um að
ræða hugmynd kæranda að öðruvísi
lausn þessa tiltekna verkefnis sem
hvorki kaupandi né Mitsubishi höfðu
gert ráð fyrir, og reyndist mun hag-
kvæmari en hin svonefnda Top Ex-
haust-útfærsla. Telur nefndin að með
því að veita öðrum bjóðendum kost á
að nýta sér þessa lausn kæranda og
styrkja með því verulega stöðu sína í
samkeppninni við kæranda hafi hin
almenna jafnræðisregla verið brotin,“
segir orðrétt í úrskurðinum.
Síðan segir: „Það athugast jafn-
framt í þessu sambandi að á sama
tíma og Mitsubishi var gefinn kostur
á að jafna frávikstilboð kæranda, var
kæranda ekki veittur kostur á að
bjóða þá breyttu flutningsaðferð sem
Mitsubishi bauð og eftir atvikum að
bæta tilboð sitt með þeim hætti.“
Orkuveitan talin skaðabóta-
skyld gagnvart Toshiba
JÓN Kjartansson frá
Pálmholti lést á heimili
sínu sunnudaginn 12.
desember, 74 ára að
aldri. Jón fæddist 25.
maí 1930 í Pálmholti í
Eyjafirði, sonur hjón-
anna Kjartans Ólafs-
sonar bónda og Þuríðar
Jónsdóttur húsmóður.
Jón lauk gagnfræða-
prófi frá Laugaskóla
1954, og stundaði nám
við Kennaraskóla Ís-
lands 1955–1957. Hann
lauk verkstjóraprófi
1977, og stundaði einnig nám við
Námsflokka Reykjavíkur og Félags-
málaskóla alþýðu.
Jón var barnakennari frá 1955 til
1957, og vann ýmis störf samhliða
ritstörfum á árunum 1957–1979.
Hann var starfsmaður Félagsmála-
stofnunar Reykjavíkur 1979–1989.
Hann var formaður
Leigjendasamtakanna
1978 til 1985 og frá
1989 til 2001, og starfs-
maður um tíma. Jón sat
í stjórn Rithöfunda-
félags Íslands frá 1962
til 1963 og 1971–1973,
og í stjórn Ásatrúar-
félagsins 1970–1988.
Eftir Jón liggja fjöl-
mörg ritverk, bæði ljóð,
skáldsögur og ævisög-
ur auk fjölmargra
blaða- og tímarita-
greina. Fyrsta bókin
sem út kom eftir hann var ljóðabókin
Ókomnir dagar, árið 1958, en sam-
tals gaf hann út rúmlega 20 bækur.
Jón giftist Ingibjörgu Gunnþórs-
dóttur, en þau skildu. Þau eignuðust
tvö börn, en auk þess eignaðist Jón
eitt barn með Steinunni Ósk Magn-
úsdóttur.
Andlát
JÓN FRÁ
PÁLMHOLTI