Morgunblaðið - 15.12.2004, Blaðsíða 28

28 MIÐVIKUDAGUR 15. DESEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
T
ilfinningatorg
Elísabetar Jökuls-
dóttur skálds er að
mínu mati ein flott-
asta hugmyndin sem
fram hefur komið á þessu ári.
Hugmyndin vann til verðlauna í
samkeppni Landsbankans fyrr
á árinu, um fjölbreyttara mann-
líf í borginni, og var henni hrint
í framkvæmd á menningarnótt í
Reykjavík í ágúst sl. Tilfinn-
ingatorginu var komið fyrir í
Fógetagarðinum umrædda nótt
og gátu gestir komið þar við og
borið tilfinningar sínar á torg í
bókstaflegum skilningi.
Elísabet sagði í samtali við
Morgunblaðið þegar torgið var
kynnt í ágúst sl.: „Það hefur
þótt vafanum undirorpið að
bera tilfinningar sínar á torg
hingað til. Menn hafa átt að
gera það bak við hurð jafnvel –
ef þeir þá
gera það yf-
irleitt.“ Von-
aðist hún til
þess að til-
finningar
myndu leys-
ast úr læðingi á torginu, sem
síðan myndu skila sér út í sam-
félagið.
Skemmst er frá því að segja
að torginu var vel tekið og
lögðu ungir sem aldnir leið sína
þangað til að tjá tilfinningar
sínar, góðar og sárar – sem
aldrei fyrr.
Menningarmálanefnd Reykja-
víkurborgar hefur í kjölfarið
ákveðið að Tilfinningatorg verði
fastur hluti af miðborgarlífinu
næstu mánuðina. Er ætlunin að
hefja leikinn að nýju næstu
helgi, við Hressó, eftir því sem
ég kemst næst.
Hugmynd Elísabetar leiðir
hins vegar hugann að því hve
tilfinningar geta verið mikið
„tabú“, að minnsta kosti hér á
landi, þrátt fyrir að þær séu
stór hluti af lífi okkar. (Við lás-
um jú um hetjurnar í Íslend-
ingasögunum sem létu engan
bilbug á sér finna; bitu í skjald-
arrendurnar og héldu ótrauðar
áfram.)
Viðhorfið er, alla jafna, að
best sé að sýna ekki „óþarfa“
tilfinningasemi. Það þykir ekki
gott að vera „of mikil“ tilfinn-
ingavera eða láta tilfinning-
arnar ráða för. Skilaboðin eru
með öðrum orðum þessi: Ekki
sýna of mikla tilfinningar og
ekki hafa of miklar tilfinningar.
(Hvernig svo sem það er hægt,
sérstaklega það síðarnefnda).
Í þessu sambandi má heldur
ekki gleyma goðsögninni um
karlmennskuna. Samkvæmt
henni er sannur karlmaður
harður af sér; hann fellir ekki
tár. Tilfinningar fá þannig nei-
kvæðan stimpil í þeirri goðsögn.
Ég held því reyndar fram,
þrátt fyrir allt, að við séum
komin langt með að uppræta
umrædda goðsögn; karlmenn
mega og jafnvel eiga að gráta.
En hvort þeir gráta – það er
annað mál. Það kemur kannski
með Tilfinningatorginu!
Önnur dæmi mætti líka nefna
sem lýsa kannski vel hræðslu
okkar við tilfinningar og jafnvel
sameiginlegum (mis)skilningi
okkar á því að þær eigi ekki að
vera uppi á borðinu – nema
e.t.v. að nafninu til.
Þegar fólk hittist er gjarnan
spurt: „Hvernig hefurðu það?“
Yfirleitt er svarið eitthvað á
þessa leið: „Bara fínt.“ Ef til
vill er slíkt svar oftast nærri
sanni.
Mig grunar þó að margur
segi „bara fínt“ af gömlum vana
og af tillitssemi við þann sem
spyr. Fáum detti með öðrum
orðum í hug að svara svona
hversdagslegri spurningu með
því að segja: „Nei, veistu, ég
hef það bara skítt!“ (Mörgum
myndi örugglega bregða í brún
við að fá svoleiðis svar).
Við höfum nefnilega lært
ákveðnar samskiptareglur og í
þeim felst m.a. að við eigum
ekki að ljóstra upp um tilfinn-
ingar okkar. Spyrjandinn hefur
það í huga þegar hann spyr, og
svarandinn, sömuleiðis er hann
svarar. Þannig verða allir
ánægðir og hafa það „bara
fínt!“ Að minnsta kosti á yf-
irborðinu.
Nátengd þessari hræðslu við
tilfinningar er væntanlega
hræðslan við að „vera öðruvísi“.
Hræðslan við að falla ekki að
ríkjandi gildum eða „normum“.
Einnig hræðslan við að opin-
bera sig og gefa þannig, að því
er mörgum finnst, höggstað á
sér.
Samfélagið hefur þannig búið
til ramma sem flestir eiga að
falla inn í. En auðvitað er þetta
bara ávísun á eitt: einsleitni og
leiðindi!
En kannski erum við ekki
bara hrædd. Hluti af skýring-
unni gæti verið tímaleysi og
hraði nútímans. (Jú, hraða nú-
tímans er kennt um ansi
margt). Kannski höfum við ekki
tíma (lesist sem: gefum okkur
ekki tíma) til að staldra við og
tala saman. Kannski höfum við
ekki tíma til að spyrja náung-
ann af hjartans einlægni að því
hvernig hann hafi það. Og
kannski höfum við ekki tíma til
að hlusta vel segi hann okkur
að hann „hafi það bara skítt“.
Ég get tekið undir með
Elísabetu, sem sagði eitthvað á
þá leið í Kastljósþætti Sjón-
varpsins nýverið, að það væri
engum hollt að bæla niður til-
finningar sínar. „Tilfinningar
eru eldsneyti fyrir hugmyndir,“
sagði hún.
Þegar allt kemur til alls höf-
um við líka vel flest svipaðar til-
finningar, svipaðar væntingar,
vonir og þrár. (Við erum að því
leytinu til alveg eins – föllum öll
innan rammans).
En að lokum: Jólin nálgast
óðfluga. Það er engin klisja að
þau eru tími fjölskyldunnar og
kærleikans. Á jólunum sýnum
við okkar nánustu vænt-
umþykju með því að gefa þeim
gjafir. Jólagjafir eru viss aðferð
til þess að sýna tilfinningar.
En kannski ættum við líka að
finna okkur tíma til að gefa
öðruvísi tilfinningar; setjast t.d.
niður og tala um tilfinningar
okkar og hlusta á þeirra. Búa
til okkar eigin „tilfinninga-
stund“.
Og nú ætla ég að trompa
þennan pistil með því að segja:
Ég er viss um að tilfinn-
ingastund með fjölskyldunni
myndi færa okkur bestu tilfinn-
ingarnar af öllum: gleði, frið og
hamingju!
Ég hef það
bara fínt!
„Þegar fólk hittist er gjarnan spurt:
„Hvernig hefurðu það?“ Yfirleitt er svar-
ið eitthvað á þessa leið: „Bara fínt“ … “
VIÐHORF
Eftir Örnu
Schram
arna@mbl.is
ÁGÆTI sendiherra, James I.
Gadsden.
Sú var tíð að stjórnvöld yðar lögðu
ofurkapp á að fá Robert J. Fischer
til að tefla um heimsmeistaratitilinn
í skák. Svo mikið lá við
að sjálfur utanrík-
isráðherrann, Henry
Kissinger, lagðist í
símhringingar svo
heimurinn mætti sjá
bandaríska þjóðhetju
leggja Sovétmenn að
velli í þeirra eigin þjóð-
aríþrótt. Andspænis
sovétkerfinu var vand-
fundinn snillingur sem
var sjálfstæðari í orð-
um og athöfnum, ein-
staklingur sem hlýddi
ekki öðru en eigin
sannfæringu, og mátti þá einu gilda
hvort það kom honum sjálfum vel
eða illa.
Nú bregður svo við að nákvæm-
lega sömu eiginleikar í fari sama ein-
staklingsins hafa kallað yfir hann
grimmari hefndaraðgerðir en sjálf
Sovétríkin létu sér til hugar koma að
beita gagnvart sínum óþægustu
skákmeisturum. Að formi til er
glæpur Fischers fólginn í því að hafa
teflt á Balkanskaga fyrir tólf árum
og þar með brotið gegn við-
skiptabanni.
Ef til vill er það ekki til eftir-
breytni að brjóta gegn viðskipta-
banni. Slíkt gæti til dæmis átt við ef
menn ganga svo langt að selja vopn í
hendur þeim sem sæta þess háttar
banni. Svo vill hins vegar til að fyrir
slíku eru fordæmi. Alvarlegasta
dæmið úr samtímasögu okkar var
auðvitað þegar ráðherrar og nán-
ustu samverkamenn fyrrverandi
Bandaríkjaforseta
seldu vopn í hendur
klerkastjórninni í Íran,
þvert á lög sem Banda-
ríkin sjálf höfðu sér-
staklega sett til að
banna slíkt. Til að full-
komna verknaðinn var
afrakstur viðskiptanna
notaður til að fjár-
magna dauðasveitir í
Mið-Ameríku, sem
vitaskuld var einnig
kolólöglegt.
Þessa sögu þekkið
þér auðvitað. Til að
hressa ögn upp á minni okkar og les-
enda skulum við þó rifja upp hve far-
sælan endi mál þetta fékk á aðvent-
unni fyrir réttum tólf árum. Blekið á
handtökuskipuninni gegn Fischer
var naumast þornað þegar þáver-
andi forseti, George Bush, gaf höf-
uðpaurunum í Íran-Contra-málinu
(og þar með sjálfum sér) fyrirfram
upp allar sakir.
Í fullri vinsemd fer ég þess nú á
leit við yður að þér gefið okkur Ís-
lendingum skynsamlega skýringu á
því risavaxna ósamræmi sem hér
virðist um að ræða. Án slíkrar skýr-
ingar er ekki nokkur leið að loka
augunum fyrir öllum þeim vísbend-
ingum sem fyrir liggja um að hér sé
verið að misnota bandaríska stjórn-
sýslu til að refsa einstaklingi fyrir
viðhorf sem ekki falla að pólitískri
rétthugsun.
Við sem vinveitt höfum verið
Bandaríkjunum, stundað þar nám
og notið gestrisni, hljótum að gera
þá lágmarkskröfu að embætti yðar
treysti sér að minnsta kosti til að
upplýsa hve margir bandarískir
ríkisborgar hafa verið dæmdir í
fangelsi vegna samskipta við fyrr-
verandi Júgóslavíu og hvers eðlis
þau samskipti hafa verið. Einnig er
brýnt að fá opinberlega upplýst hve
margir hafa einungis mátt sæta
ákæru af þessum sökum.
Um leið og ég sendi yður mínar
innilegustu jóla- og nýárskveðjur
vona ég að bandarísk stjórnvöld
þurfi ekki að minna okkur frekar en
orðið er á fangelsi sín heima og er-
lendis.
Opið bréf til sendiherra
Bandaríkjanna á Íslandi
Garðar Sverrisson skrifar
um mál Bobby Fischer ’… vona ég að banda-rísk stjórnvöld þurfi
ekki að minna okkur
frekar en orðið er á
fangelsi sín heima og
erlendis.‘
Garðar Sverrisson
Höfundur er stjórnmálafræðingur og
MFA frá University of Arizona.
RÍKISSTJÓRNIN tilkynnti 19.
nóvember sl. að tekjuskattur ein-
staklinga mundi lækka um eitt pró-
sentustig næsta ár og að frumvarp
þar um yrði lagt fram.
Er þetta tilkynnt einu
ári síðar en lofað var í
þingkosningunum
2003 en þá var því lof-
að, að mál þetta yrði
lagt fyrir alþingi strax
haustið 2003. Við
þessa breytingu lækk-
ar tekjuskattur ein-
staklinga úr 38,5% í
37,5%. En tekjuskatt-
ur fyrirtækja er mikið
lægri eða 18%. Þessar
tölur tala sínu máli.
Ríkisstjórnin hlífir
fyrirtækjunum á kostnað almenn-
ings. Ríkisstjórnin lét það hafa for-
gang að stórlækka tekjuskatt fyr-
irtækja á meðan tekjuskattur
einstaklinga var í raun hækkaður.
En það er það sem gerst hefur
undanfarin ár. Tekjuskattur ein-
staklinga hefur í raun hækkað ár
frá ári, þar eð skattleysismörkin
hafa ekki fylgt þróun verðlags og
kaupgjalds. Það er vissulega kom-
inn tími til þess að skila til baka
einhverju af þeim hækkunum.
Á að skera niður
velferðarkerfið?
Tekjuskattslækkun ríkisstjórn-
arinnar er mjög umdeild meðal
hagfræðinga. Sumir þeirra hafa
varað við henni á þenslutímum eins
og nú ríkja á Íslandi. En aðrir eins
og Tryggvi Þór Herbertsson segja
að ef útgjöld ríkisins séu skorin
niður á móti sé skattalækkun rétt-
lætanleg og til góðs. En það er ein-
mitt það, sem margir óttast nú, að
skorið verði niður í velferð-
arkerfinu vegna skattalækkunar
ríkisstjórnarinnar. Vinstri grænir
óttast það mjög. Á meðan kjara-
deila kennara og sveitarfélaganna
stóð töluðu ráðherrar mikið um það
að ekki mætti ógna „stöðugleik-
anum í efnahagsmálum“ með of
miklum kauphækkunum eða of
mikilli útgjaldaaukningu hins op-
inbera. Mörgum þykir það því
skjóta skökku við, að um leið og
búið sé að semja við
kennara þá geti rík-
isstjórnin tilkynnt að
hún ætli að auka út-
gjöld ríkisins á næstu
3 árum um 22 millj-
arða. Er hætt við að
þetta þýði stórfelldan
niðurskurð í velferðar-
kerfinu.
Lítil leiðrétting á
skattleysismörkum
Ætlunin er að hækka
skattleysismörkin lít-
illega samhliða lækkun
tekjuskatts einstaklinga. Eiga
skattleysismörkin að hækka úr
71.270 kr. í 85.837 kr. á mánuði ár-
ið 2007. Er þetta mjög lítil hækk-
un. Ef skattleysismörkin hefðu
fylgt verðlagshækkunum frá árinu
1988 væru þau í dag 99.557 kr. en
ef þau hefðu fylgt launahækkunum
ættu þau að vera 114.956 kr. í dag.
Boðuð hækkun skattleysismarka
nær því ekki einu sinni hækkun
vegna verðlagshækkana. Enn eiga
skattgreiðendur því mikla leiðrétt-
ingu inni hjá stjórnvöldum. Þó ber
að fagna þessu litla skrefi til leið-
réttingar. En betur má ef duga
skal.
Barnabætur: Hluta
af ránsfengnum skilað
Eins er með breytingar á barna-
bótum. Boðað er að barnabætur
eigi að hækka um 2,4 milljarða í
áföngum en ríkisstjórnin hefur
skert barnabætur um 11,5 milljarða
frá árinu 1995 þegar núverandi
stjórnarflokkar tóku við völdum.
Ríkisstjórnin er því aðeins að skila
litlum hluta af ránsfengnum. Kosn-
ingaloforð Framsóknarflokksins um
að afnema tekjutengingu barnabóta
allra barna innan 18 ára aldurs hef-
ur enn ekki verið efnt og það verð-
ur ekki efnt með boðuðum breyt-
ingum. Sama er að segja um
barnakortin, sem Framsókn lofaði.
Það kosningaloforð var svikið.
Boðað er að tekjuskattur ein-
staklinga eigi að lækka um 1%
2006 og síðan um 2% 2007, á kosn-
ingaári.
Kemur þeim tekjuhæstu best
Miklar umræður hafa orðið að und-
anförnu um boðaðar skattabreyt-
ingar ríkisstjórnarinnar. Bent er
réttilega á að prósentulækkun á
tekjuskatti komi þeim efnamestu
og tekjuhæstu best. Þeir fái mesta
lækkun á tekjuskatti en þeir efna-
minnstu, er hafa lágar tekjur, fái
minnsta lækkun og jafnvel enga.
Réttlátasta skattabreytingin sé því
sú, að stórhækka skattleysismörkin
og lækka virðisaukaskatt á mat-
vælum. Ég er sammála þessu sjón-
armiði. Hins vegar ber að líta á það
að ríkisstjórnin lofaði prósentu-
lækkun á tekjuskatti fyrir síðustu
kosningar og á því að standa við
það. Framsóknarflokkurinn lofaði
því jafnframt fyrir kosningar að
skera ekki niður í velferðarkerfinu.
Ég tel að ekki megi skera neitt
niður í heilbrigðiskerfinu, trygg-
ingakerfinu eða menntakerfinu.
Þvert á móti þarf að auka framlög
til þessara málaflokka. Það verður
að bæta kjör aldraðra og öryrkja
og leysa fjárhagsvanda Landspítala
– háskólasjúkrahúss. Menntun þarf
að efla í landinu og tryggja kenn-
urum mannsæmandi laun. Það er
alger forsenda skattalækkana að
staðinn sé vörður um þessa mála-
flokka og þeir efldir.
Skattalækkun má ekki
skerða velferðarkerfið
Björgvin Guðmundsson
fjallar um velferðarkerfið
og skattamál ’Ríkisstjórnin hlífir fyr-irtækjunum á kostnað
almennings.‘
Björgvin Guðmundsson
Höfundur er viðskiptafræðingur.