Réttur - 01.04.1968, Blaðsíða 17

þörf, því að sigursæl bylting í einu landi er
talin leiða óhjákvæmilega til keðjuverkana á
heimsmælikvarða. Hugtakið „heimshylting“
er þannig ekki tómt slagorð né samnefnari
fyrir langvarandi sögulegt tímabil, heldur hef-
ur það áþreifanlegt innihald: þjóðfélagsbylt-
ingin um heim allan er talin verða ein og sam-
felld.
NÝRRA
ÚRLAUSNA
ÞÖRF
Þjóðfélagsbyltingar 20. aldarinnar hafa sem
kunnugt er ekki farið eftir þessari forskrift:
bæði forsendur þeirra og framvinda voru aðr-
ar en klassískur marxismi gerði ráð fyrir,
enda þótt þær á hinn bóginn séu ekki skiljan-
legar, nema tekið sé tillit til áhrifa hans. Hér
er þó ekki ætlunin að taka til meðferðar þau
flóknu díalektísku tengsl, sem þarna er ujn að
ræða, heldur er á dagskrá önnur spurning:
hvaða þýðingu hefur ofangreind byltingar-
hugmynd fyrir lönd hins háþróaða kapítal-
isma í dag?
Þessari spurningu er ekki fljótsvarað. Það
er nú orðið viðurkennt af flestum marxistum,
að nýkapítalismanum fylgja ný viðhorf og
ný vandamál, sem krefjast nýrra úrlausna af
hálfu sósíalískra hreyfinga. Eigi að síður virð-
ist mér, að þessar hreytingar verði hezt túlk-
aðar með því að leggja til grundvallar hina
upprunalegu marxísku gagnrýni á kapítalism-
anum ásamt tilheyrandi byltingarhugmynd
(hvort tveggja í óskertri mynd) og rannsaka
síðan í einstökum atriðum, hvað hefur breytzt
og að hverju marki. Umrædd byltingarhug-
mynd nægir að vísu ekki lengur, en hún held-
ur gildi sínu sem ómissandi þáttur í víðtækari
og flóknari strategíu.
Aður en vikið verður nánar að smáatrið-
um, er rétt að skilgreina í stuttu máli þau höf-
uðatriði, sem endurskoðunin hlýtur að bein-
ast að.
1. Enn sem áður eru í fullu gildi þau meg-
insannindi, að sósíalísk bylting getur ekki átt
sér stað innan þess ramma, sem borgaralegt
þjóðfélag setur stjórnmálabaráttunni (hann er
einmitt mótaður í því augnamiði, að breyt-
ingar innan hans trufli ekki sjálfan þjóðfélags-
grundvöllinn). Pólitískur sigur sósíalismans er
því ekki hugsanlegur, nema hann styðjist við
samsvarandi þjóðfélagslegt byltingarafl. En
að því slepptu horfir málið nú nokkuð öðru-
vísi við. í fyrsta lagi hefur þróun stétta-
afstæðnanna í kapítalísku þjóðfélagi einkum
einkennzt af tvennu í senn: annars vegar
hefur sjálft grundvallareinkennið á félagslegri
verund verkalýðsstéttarinnar, þ. e. arðrán á
grundvelli launavinnu, breiðzt æ meir út og
orðið höfuðundirstaða allrar verðmætasköp-
unar; hins vegar hafa mótazt ýinsar nýjar
forsendur þjóðfélagsgreiningar, efnalegar, fé-
lagslegar og menningarlegar, svo að félagsleg
vitund og athafnir viðkomandi þjóðfélagshópa
sameinast ekki sjálfkrafa. Eining verkalýðs-
stéttarinnar í þrengri skilningi og annarra
launþega er þannig ekki gefin staðreynd, held-
ur takmark, sem aðeins verður náð, ef unnið
er að því með jafn margvíslegum ráðum og
ríkjandi þjóðfélag beitir til að hindra hana.
í öðru lagi er sambandið milli efnahagsgrund-
vallarins annars vegar og hins félagslega strúk-
túrs1 hins vegar orðið miklu flóknara en áður.
Breytingin hefur orðið í þá átt, að samfélags-
kerfið og stofnanir þess verður ekki lengur
beint og ósjálfstætt afsprengi hinnar kapítal-
ísku efnahagsþróunar, heldur verður það sjálft
æ virkari gerandi hennar. Hið borgaralega
samfélagskerfi verður þannig ekki lengur brot-
ið niður utan frá, á grundvelli efnahagslegra
mótsagna, heldur skapar þetta ástand nýtt
verkefni: að finna félagslega tengiliði milli
1 HugtakiS „strúktúr“ er nátengt hugtakinu kerfi
(system), en jafngildir því ekki: það táknar hið
innra samhengi, sem liggur til grundvallar kerfinu,
eða m. ö. o. heild innri afstæðna ákveðins fyrirbæris
eða fyrirhærahóps.
87