Réttur - 01.04.1968, Blaðsíða 12

l’etta er því orðið viðameira efni en svo, að
því verði gerð nokkur heildarskil í einni grein,
enda er sú ekki ætlunin hér, heldur aðeins að
drepa lítið eitt á nokkrar hliðar þess, og þá
frekar þær, sem orðið hafa hingað til útundan
í umræðunum.
I þessu sambandi er oft talað um þróuð
auðvaldslönd sem eina heikl og lítil áherzla
lögð á það, sem greinir þau innbyrðis í sund-
ur. Hvernig sem á þau er litið, skiptast þau
þó mjög greinilega í þrennt: Vestur-Evrópu,
Bandaríkin og Japan. Þær hugleiðingar, sem
hér fara á eftir, eru fyrst og fremst miðaðar
við vestur-evrópskar aðstæður, en til frekari
afmörkunar viðfangsefnisins er rétt að víkja
fyrst nokkrum orðum að hinum tveim heims-
hlutunum.
Hvað Bandaríkin snertir, eru það einkum
þrjú atriði, sem valda sérstöðu þeirra og hafa
hingað til gert sósíalískum hreyfingum erfið-
ara uppdráttar þar en annarsstaðar: 1) Banda-
ríkin hafa á 20. öldinni náð forréttindaað-
stöðu innan hins alþjóðlega kapítalíska hag-
kerfis; þau eru ekki lengur aðeins eitt af há-
þróuðum löndum, heldur í senn burðarás og
brjóstvörn kerfisins á heimsmælikvarða. 2)
I Bandaríkjunum var þróun kapítalísks þjóð-
félags og samsvarandi menningar ekki trufluð
af neinunr leifum eða arfgeymdum fyrri þjóð-
félagsforma; kapítalísk sjónarmið gátu því
óhindrað mótað allt þjóðlíf þeirra yzt sem
innst. Samanburður á Bandaríkjunum og
Vestur-Evrópu leiðir einmitt í ljós — meðal
margra annarra hluta — hvílík nauðsyn það
er, bæði fyrir verkalýðshreyfinguna og hinn
fræðilega sósíalisma, að geta skotið rótum í
forkapítalískum arfgeymdum. 3) Þar sem arð-
ránið í bandarísku þjóðfélagi er mest, fellur
það saman við kynþáttamismun: þetta skerpir
annars vegar viðkomandi þjóðfélagsandstæð-
ur, en hins vegar gerir það valdastéttinni auð-
veldara að halda þeim innan vissra takmarka,
einangra þær frá þjóðfélagsheildinni. Barátta
blökkumanna í Bandaríkjunum getur að vísu
valdið þjóðfélagskerfi þeirra alvarlegum
skakkaföllum, en hún getur tæplega -— a. m.
82
k. í fyrirsjáanlegri framtíð — orðið stökk-
jjallur þjóðfélagsbyltingar.
Höfuðeinkenni kapítalismans í Japan er
þveröfugt við Bandaríkin: hann hefur frá
upphafi notað sér samfélags- og skipulags-
hætti hins asíatíska lénsveldis og lagað þá eftir
þörfum kapítalískrar uppbyggingar. í sögu
Japans vantar hvorL tveggja, borgaralega bylt-
ingu í evrópskum skilningi og undanfara henn-
ar, horgaralega gagnrýni Iénsþjóðfélagsins,
sem sósíalisminn í Evrópu sótti hugmyndaleg-
ar forsendur sínar til. Hin asíatísku einkenni
kajn'talismans í Japan hafa komið fram á
tveim sviðum: í fyrsta lagi í sjálfri uppbygg-
ingu efnahagskerfisins (sbr. þátt ríkisvalds-
ins í henni, svo og hina sérstöku mynd, sem
einokunarauðmagnið tók á sig í Japan), og
í öðru lagi í þeim félagslegu og menningar-
legu úrræðum, sem notuð voru til að halda
J)jóðfélaginu í skorðum. Þetta afbrigði kapí-
talismans reyndist að vísu um langt skeið
traust í sessi og hélt öllum andstöðuöflum í
skefjum, en reynslan hefur á hinn bóginn sýnt,
að hin dulda mótsögn milli skipulagsforma
þess og þjóðfélagsgrundvallarins getur skyndi-
lega brotizt út með margföldum krafti, þegar
kerfið verður fyrir meiri háttar áföllum, og
valdið þá stórfelldum og óvæntum breyting-
um. Þannig spratt t. d. eftir stríðið í einu vet-
fangi upp róttæk verkalýðshreyfing á fjölda-
grundvelli og samtímis náði marxisminn sem
fræðikenning meiri áhrifum á menningarsvið-
inu en dæmi voru þá til í Evrópu. Þetta breytti
J)ó ekki sjálfum grundvallareinkennum jap-
anska kapítalismans, og virðist því ekki fjarri
lagi að álykta, að eitthvað svipað geti gerzt
J)ar aftur, t. d. ef hagkerfi hans yrði fyrir
verulegri truflun.
NAUÐSYN JÁKVÆÐS
INNIHALDS
Hin nýju viðhorf í Vestur-Evrópu eru stund-
um túlkuð þannig, að leita verði „nýrra leiða