Réttur - 01.04.1968, Blaðsíða 43

Honum var fyllilega Ijóst, aS það var ógerlegt. Held-
ur ætti aS notfæra sér þau sem vettvang fyrir hug-
myndafræSilega baráttu og til aS leysa úr læSingi og
auka á innri mótsendingar hjá stéltaróvininum, og
efla stéttarvitund verkalýSs og vinnandi fólks.
RíkisþingiS á okkar dögum er nokkurskonar mönd-
ull sem borgaraleg yfirdrottnun snýst um. Þar af
leiSandi ber aS færa sér þingiS rökrænt í nyt sem
hugmyndafræSilegan vettvang gegn þessari yfirdrottn-
un, þar sent því verSur viS komiS. Til þess er þaS
hinn rétti vettvangur. Þetta táknar ekki aS ganga á
vald þingræSislegum tálsýnum. Hér á þaS viS sem
Régis Debray sagSi í skilgreiningu sinni á kosning-
tlnum í Chile 1964: „Eitt er aS notfæra sér borgara-
leg baráttutæki, t. d. kosningar til borgaralegra full-
trúaþinga. AnnaS er aS nota slíkar kosningai á borg-
aralega vísu.“ Borgaralega aSferSin er vitanlega í
því fólgin, aS gera kosningarnar aS takmarki í sjálfu
sér, en bin sósíalíska aS nota þær sem tæki í miklu
víStækari og algerSari baráttu.
Ríkið er ekki pappírstígrisdýr
Þetta vekur grundvallarspurninguna um blutföll og
tengsl milli þingræSisIegra baráttuaSferSa og utan-
þings baráttu.
ÞaS er augljóst mál, aS tvíhlið'a baráttuaðferSa er
þörf, þ. e. baráttulistar þar sem utanþingsaSgerðir
bljóta aS vera frumatriðiS sem einu varanlegu form
fjöldabaráltu, og sem baráttuaSferS innan valdasviSs
kapítalismans. En þetta táknar ekki, aS vandantáliS
varSandi ríkisvaldiS sé einbert sýndarvandamál og
raunar aSeins tæki í hinni hugmyndafræSilegu bar-
áttu. Ríkið í þjóSfélagi nýkapítalismans er svo sann-
arlega ekki einskær bréfsnepill eSa pappírstígrisdýr.
AS vísu hefur þaS veriS veigamikiS efnisatriSi í þess-
ari ritgerS, aS gerð' valds og yfirráSa á Vesturlöndum
sé einkum tengd samfélaginu, ekki ríkinu. Eu þetta
jafngildir þó ekki, aS sigur í sainfélagi borgaranna
•— það sem Gramsci kallar sköpun nýrrar sögulegrar
samsteypu, er sé fulltrúi nýrra sósíalískra yfirráða í
þjóSfélaginu -— muni af sjálfu sér aS leysa vandann
um ríkiS.
Pólitísk eining arðrændra stétta, myndun sósíalísks
meirihluta meS þjóðinni, verður ekki sjálfkrafa
trygging fyrir breytingu frá kapítalisma lil sósíal-
isma. Gramsci dró eitt sinn upp fræga táknmynd af
afstöðunni milli samfélags borgara og ríkis á Vestur-
lönduin. „Borgaralegt samfélag hefur þróazt í mjiig
flókna og viðnámssterka gerð, ónæma fyrir beintim
efnahagslegum „sprengingum" ... ÞaS er líkt og
þegar áköf stórskotaliðsárás í styrjöld virðist liafa
eyðilagt allar varnarstöðvar óvinarins, en hefur í
raun og veru aðeins ónýtt yzta hringinn."
Þetla hefur oft verið túlkað þannig, að ríkið sé
aðeins ytri varnarmúr kapítalismans, samfélag borg-
aranna sé hiS innra óvinnandi virki. Einnig ég bef
lagt áherzlu á, að samfélagið ræður mestu í núver-
andi valdabyggingu kapítalismans, en hlutverk ríkis-
ins í þessari byggingu er það mikilvægt, að ekki er
hægt að líta á það sem einberan ytri varnargarð
kerfisins. Þvert á móti verður að skoða það sem
dulda burSargrind alls kerfisins.
Til þess að gera þetta ljóst verSum viS að rifja
upp þá sundurgreindu mynd sem við gerðum af rík-
inu, og þann mun sem er annars vegar á hinu stöð-
uga þvingunar- og stjórnunarkerfi rikisins — ríkis-
vélinni — og á binn bóginn þeirri tímabundnu stofn-
un sem hefur formlegt eftirlit með þessari vél, þ. e.
a. s. ríkisþinginu.
Við venjulegar aSstæður ræður sem sé samfélag
borgaranna mestu, og ríkið er einkum bugmynda-
fræð'ilegt varnarvirki fyrir þessi yfirráð. Borgaraleg
yfirdrollnun byggist á djúptækri menningarlegri og
pólitískri undirgefni almennings í samfélagi borgar-
anna, ulan viS svið ríkisvaldsins. En takist að lokum
að vinna bug á þessari undirgefni og upp rísi sósíal-
ísk stéttarheild, þá mun borgarastéttin óhjákvæmi-
lega og af brýnni nauðsyn jlytja vald sitt í ríkisvclina,
til þess að berjast þar gegn breytingu á þjóðfélaginu
til sósíalisma.
Borgarastéttin mun sem sé hörfa til varnarvirkja
innan ramma ríkisins. Ríkið, sem er að jafnaði ann-
ars flokks og ekki nothæfur hluti af valdabyggingu
kapítalismans, verður að lokum miðstöð þessarar
valdabyggingar. Þess vegna verður að líta á það sem
dulda burðargrind kapítalismans, en ekki ytra varn-
arvirki (hugmynd Gramscis).
Vald kapítalismans er nokkurskonar staðsetningar-
kerfi þar sem miðjan er hreyfanleg og færist til eftir
aðstæðum. En eitl er alveg víst, standi auðvaldið
andspænis sósíalískri stéttarheild sein hefur yfirráðin
í samfélaginu og formlegum þingræSisstofnunum á
tímum. þjóðfélagskreppu, þá mun það án efa virkja
her og lögreglu í sína þágu, ]i. e. virkiskjarnann inn-
an ríkisvélarinnar.
Eins og stendur virðist þetta fjarlægur möguleiki.
En það er vegna þess aS ástand sem nmndi leiSa til
]>ess — þ. e. ógnandi nálœgS sósíalismans — er langt
undan, en ekki sökum ajskiptaleysis hinna vopnuðu
ajla eSa tillátssemi ríkisvaldsins. MeS öðrum orðum,
113