Réttur - 01.01.1971, Page 42

EINAR OLGEIRSSON:
RAUTT MISSERI
í REYKJAVÍK FYRIR 50 ÁRUM
Það var ólga í veröldinni fyrir fimmtíu árum,
þegar árið 1921 var að ganga I garð. Það var ólga
I Evrópu, þar sem alþýðan hafði lifað hið hræðilega
veraldarstríð, sem innbyrðis átök auðhringanna
höfðu leitt yfir hana. Rússneska alþýðan hafði rétt
lokið við að reka af höndum sér 14 árásarríki i
þriggja ára borgarastyrjöld, sem kom á eftir öllum
fórnum heimsstyrjaldarinnar. Hún hafði náð völdum
yfir ættlandi sínu, flakandi i sárum, með aðeins
einn sjötta hluta þess framleiðslukerfis uppistand-
andi er til var 1913. Allt hitt eyðilagt, en völdin
föst í höndum fólksins. Það var ólga um alla
Evrópu. Á Italíu tóku verkamenn verksmiðjurnar á
vald sitt um tima. I Þýzkalandi varð uppreisn, er
barin var niður. — Auðvaldið var lika að festa sig
í sessi, en á því áttaði róttækasti hluti alþýðunnar
sig ekki. Byltingaraldan var að byrja að hníga.
Það var ólga á Islandi. Eftir alda þrældóm var
fátæk alþýðan að byrja að átta sig á því, að fá-
tæktin* var henni ekki ásköpuð af örlögunum,
* Þeir, sem vilja kynna sér hve hörmuleg fátæktin
var þá I Reykjavík ættu að lesa hjálparbeiðnirnar í
Alþýðublaðinu t.d. vikuna 21.—28. febrúar 1921.
42
heldur afleiðing ills þjóðskipulags, sem hægt var
að útrýma, ef aðeins alþýðan sjálf stæði saman
um það. Boðskapur sósíalismans, jafnaðarstefn-
unnar, tók að tendra stéttarvitund og uppreisnar-
hug hjá verkalýðnum. Alþýðuflokkurinn hafði verið
myndaður, fyrstu stóru verkföllin háð, sjómennirnir
kennt krafta sinna ekki aðeins í viðureign við Ægi,
heldur líka við auðvaldið. Framundan voru í febrúar
kosningar til þings, þar sem I fyrsta skipti myndi
reyna á hvað flokkurinn megnaði. Alþýða Reykja-
víkur hafði áður komið einum fulltrúa sinum, Jörundi
Brynjólfssyni, á þing, en þá í félagi við aðra og í
persónulegri kosningu. Nú var að sýna hvað flokk-
ur alþýðunnar sjálfrar dygði.
Það var ólga í hugum ungra manna. Sá þróttur
æskunnar, sem hjá fyrri kynslóðum brauzt út I bar-
áttu gegn danska valdinu, beindist nú inn á nýjar
brautir eftir sáttmálann 1918: Hið nýbakaða auð-
valdsþjóðfélag á Islandi og braskarastétt þess, —
sem óðfluga varð íhaldssöm, þegar stéttabaráttan
tók við af þjóðfrelsisbaráttunni að marka víglin-
urnar, — voru nú tekin til krufningar af æsku, sem
eignast hafði hugsjónir og gerði háar kröfur til
þess mannfélags, sem frjáls, islenzk þjóð ætti að
mynda sér eftir aldakúgun.
i