Réttur - 01.01.1971, Blaðsíða 44

Það er margs að minnast frá missirinu fyrra 1921,
hver mánuður frá janúar til júní hafði sína sögu
að geyma.
KVENNAFUNDUR, KOSNINGAR
OG „ÞEIR ÞRJÁTÍU LEIÐTOGAR11
Alþingiskosningar skyldu fram fara i Reykjavík
5. febrúar 1921. Alþýðuflokkurinn hafði B-lista og
var Jón Baldvinsson þar efstur, en borgarastéttin
var enn klofin, áhrifin frá gömlu flokkaskiptingunni
hjálpuðu m.a. til þess auk persónulegra mótsetn-
inga. Voru því þrír listar í kjöri auk B-listans.
Kosningafundir voru tiðir í janúar, flestir í Bár-
unni. Þótt einn flokkur stæði fyrir fundi, þá mættu
fulltrúar hinna flokkanna oftast og töluðu. Voru
fundir því fjörugir og vel sóttir.
Ég minnist sérstaklega vel eins fundar, kvenna-
fundar, er boðað var til í því yfirlýsta skyni að afla
Alþýðuflokknum brautargengis. Og boðendurnir
voru 30 stúdentar við Háskóla islands, en þar voru
þá alls um 100 stúdentar.
Þessi fundur var haldinn 24. janúar 1921 í Bár-
unni eða Bárubúð eins og oft stóð í auglýsingum.
Var troðfullt hús og fundurinn ágætur. Þessir stúd-
entar komu þar fram til að afla Alþýðuflokknum og
sósíalismanum fylgis: Stefán Stefánsson frá Fagra-
skógi var fundarstjóri, en ræður fluttu: Jón Thor-
oddsen, Sigurður Jónasson, Stefán Pétursson,
Bergur Jónsson, Grétar Ó. Fells, Björn O. Björns-
son, Stefán Jóhann Stefánsson, Ingólfur Jónsson
og Hendrik Ottósson. Auk þessara stúdenta töluðu
framþjóðendur B-listans og þeir Þórður Sveinsson,
læknir á Kleppi, og Bjarni frá Vogi fyrir D-listann,
er kallaður var Dodda-listinn, af því að þar voru
þrír Þórðar í kjöri. Ennfremur töluðu tvær forystu-
konur verkakvenna Jónína Jónatansdóttir og Kar-
ólína Siemsen.
Ræðurnar voru róttækar mjög sem ungra stúd-
enta var von og vísa og skörpust var ræða Sigurðar
Jónassonar gegn auðmönnum í Reykjavík. Nokkur
þröng var við austurdyrnar, stóðum við þar nokkrir
menntaskólapiltar og stúdentar í hnapp til að gæta
dyranna fyrir ásókn utanaðkomandi D-listamanna,
en hleyptum Bjarna frá Vogi og fleiri slíkum inn.
Var fundurinn allur hinn fjörugasti og eftirminni-
legasti.
En alveg sérstaklega minnist ég þó þessa fundar
vegna þeirrar umsagnar, sem um hann kom í Morg-
unblaðinu á eftir undir fyrirsögninni ..Þrjátíu leið-
togar". Þá rak ég mig á það í fyrsta sinn hve
gífurlega borgarablöðin gátu logið, þegar sósíal-
istar áttu í hlut, og rangsnúið öllu eftir sínu höfði.
Stórkaupmenn Reykjavíkur höfðu með hótunum
knúið Vilhjálm Finsen til að selja sér Morgunblaðið
árið áður* og notuðu það siðan sem skóþurrku
sína. Þessu afturhaldi leizt ekki á, þegar þriðjung-
ur háskólans var orðinn rauður. — Samt voru
blöðin ekki hatrömust, ef tii vill kom hatur versta
íhaldsins og fyrirlitning i garð alþýðu er dirfðist
að reisa sig gegn máttarstólpum þjóðfélagsins,
greinilegast fram í söng þeim, sem íhaldsmaður
orti eins og fyrir Alþýðuflokkinn og hófst svo:
„Fram til orustu B-lista-bræður
bolshevikkar og skrælingjaþý".
SIGURINN
Alþýða Reykjavikur vann frækinn sigur í þessum
kosningum. Alþýðuflokkslistinn varð sterkasti list-
inn af þessum fjórum með 1795 atkvæðum eða
tæpum 32% greiddra atkvæða. Jón Baldvinsson var
kosinn fyrsti þingmaðurinn, sem Alþýðuflokkurinn
átti beinlinis á sínum vegum.
Það var mikil gleði hjá flokksmönnum og fylgj-
endum yfir þessum sögulega sigri. Og frásögn Al-
þýðublaðsins af honum var svo barnslega há-
stemd, — það var ekki aðeins íslenzk alþýða, held-
ur áhangendur sósíalismans, jafnaðarstefnunnar,
um allan heim, sem myndu fagna, — að Morgun-
blaðið reyndi í sárum sínum að hæðast að hinni
háfleygu alþjóðahyggju blaðsins.
Og sá hluti verkalýðsins, sem þá var brautryðj-
endasveitin, togarasjómennirnir, uppskáru skjótt
fyrstu ávextina af sigrinum, er Jón Baldvinsson
flutti og fékk í gegn á Alþingi fyrstu togaravöku-
lögin: lögskipaða sex tíma hvild á sólarhring á
togurunum.
Ihaldsmenn á Alþingi sögðu um baráttuna fyrir
svona máli: „Þetta er erlend farsótt." Jón Þorláks-
* Sbr. Endurminningar V. Finsens „Alltaf á heim-
leið" 1953, bls. 276—79. Einnig prentað í Rétti
1965, bls. 230.
44