Réttur - 01.01.1971, Side 50

„MANNFÉLAGSINS HRAKMENNI“
En þessi smámynd af rauða misserinu, janúar
til júní 1921, væri ófullnægjandi, ef ekki væri dregin
upp ein mynd af viðbrögðum ofstækisfullra ihalds-
manna við þeim boðskap, er þá var fluttur.
Snæbjörn Jónsson, síðar bóksali, hafði skrifað
nokkrar greinar um þjóðfélagsmál í róttækum anda
og á árinu 1920 birtist eftir hann í „Eimreiðinni"
grein, er nefndist „Bolsjevismi eða Lýðstjórnar-
hreyfingin í Rússlandi". Grein þessi var 24 síður,
mjög hóflega og vinsamlega skrifuð til skýringar
þessari mjög svo rangfærðu stefnu. Var þar stuðst
við ensk blöð og tímarit svo sem Daily Herald og
New Statesman og ýmsa merka menn, er austur
höfðu komið svo sem Arthur Ransome, fréttaritara
Daily News, Albert Rhys Williams, Dr. John Rick-
mann, er ferðaðist um Rússland með kvekaranefnd
og reit mjög um stórvirki bolsévíka i menntamálum,
og fleiri mæta menn.
En svo brá við að stórkaupmaður einn í Reykja-
vik, Páll Stefánsson frá Þverá, sem fékk Eimreiðina
senda, endursendi tímaritið með bréfi og kvaðst
ekki lesa það, af því þar væri „slík svívirðing,
sem ég tel grein þá um Bolsivismann, sem einhver
úr flokki mannfélagsins hrakmenna og kallar sig
Snæbjörn Jónsson hefir látið hana flytja."
Snæbjörn höfðaði mál út af ummælum þessum
og 8. júní 1921 skýrir Alþýðublaðið frá dómi Hæsta-
réttar þar sem ummæli Páls eru dæmd dauð og
ómerk og Páll sektaður um 50 kr. I dómsorðinu
stendur svo þessi klausa um stefnu bolsévismans:
„án þess að nokkur dómur sé lagður á gildi stefn-
unnar yfirleitt, verður að telja það með öllu ósann-
að, að þeir sem fylgja henni að málum, megi allir
teljast hrakmenni eða úr fiokki þeirra, en um stefn-
anda sérstaklega hefir engin tilraun verið gerð til
að sanna það." — Þannig lyktaði fyrstu árás of-
stækismanna gegn bolsévisma á Islandi i orði, en
þeir áttu eftir að ná sér niðri í verki um haustið,
I hvita striðinu, Ölafsmálinu svonefnda.
LOKAORÐ
Þetta rauða misseri, janúar—júní 1921, misseri
kosningasigurs og togaravökulega, vakningar og
fjöldahreyfingar, var hið síðasta áður en alvarlegs
klofnings fór að gæta í Alþýðuflokknum.* Um
haustið varð slagurinn út af rússneska drengnum,
50
og settu þá hægri foringjarnir Ólaf Friðriksson frá
ritstjórn Alþýðublaðsins, og sumarið 1922 klofnaði
Jafnaðarmannafélagið, er hægri menn gengu út
vegna sendingar fulltrúa á þing Alþjóðasambands
kommúnista og stofnuðu sitt eigið félag. En bæði
félögin voru áfram I Alþýðuflokknum. Það var eðli-
legt að þessir tveir armar, er þarna voru að mynd-
ast, hefðu hvor sin samtök, — svo mikill var á-
greiningurinn að slíkt var eðlilegt, — en það var
um leið verklýðshreyfingunni nauðsyn að bæði
samtökin héldust innan hennar vébanda, slíkt var
nauðsyn stéttarinnar I baráttu hennar. Hvað þau
heildarsamtök hétu á hverjum tíma, — Alþýðusam-
band Islands, samfylking verkalýðsins eða annað,
— það var ekki aðalatriði. En það var einkennandi
fyrir það hvor armurinn hafði tilfinninguna fyrir
nauðsyn heildarinnar, að það var venjulega hægri
armurinn, sem í ofstæki sínu rak hina, en vinstri
armurinn ,sem i ábyrgðartilfinningu sinni lagði til
að heildarhreyfingin héldist ein og heil, þótt sjálf-
stæð samtök væru innan hennar og gagnrýni leyfð.
(Sbr. Rétt 1970, bls. 172—173).
Fimmtíu ár eru liðin síðan sameinaður, sósíalist-
iskur verklýðsflokkur vann mikinn kosningasigur i
Reykjavík, náði 32% atkvæða þar. Hvorugur verk-
lýðsflokkurinn hefur nokkru sinni síðan náð þessari
hlutfallstölu þar, hvor i sínu lagi. Alþýðuflokkurinn
komizt hæst, er hann var með mjög róttæka stefnu-
skrá gegn ihaldinu 1934 i 31,4%, en Sósíalista-
flokkurinn 1942 (haustkosn.) I 30,2%. En saman-
lagt hafa þeir orðið hæstir, er þeir voru saman I
nýsköpunarstjórninni og gengu til baráttu gegn her-
stöðvum á Islandi 1946, er þeir fengu 47%, þ. e.
Sósíalistaflokkurinn 28,4% og Alþýðuflokkurinn
18.6%. Nú við síðustu bæjarstjórnarkosningar voru
hlutfallstölurnar: Alþýðubandalagið 16,3% og Al-
þýðuflokkurinn 10,4%. („Hannibalistar" höfðu ca.
7%).
Verklýðshreyfingin á enn eftir að læra mikið á
pólitíska sviðinu.
* Það var einskonar forboði þess ágreinings, sem
gerðist á 19. fundi Jafnaðarmannafélagslns 22. mai
1921 og Jón Thoroddsen.ritarinn, bókaði svo.
„Þá vakti H. Ottósson máls á þvi að senda árs-
þingi 3. Internationale samúðarskeyti og var þá
mörgum málsþörf. Mátti þar heyra margar ræður
og langar með og móti, en að lokum var till. H.
samþ. með 17:9 atkv."
i