Réttur - 01.01.1971, Side 47

mér yfir að lesa um þau mál allt hvað ég mátti.
Einkum var það Henry George, sem fyrst tók hug-
ann fanginn, og síðan opnaðist allur heimur þessara
þjóðfélagsfræðinga smásaman. Fyrstu rit bolse-
víkanna fóru að berast, Bucharin, Radek og fleiri.
Umræðurnar með okkur skólapiltunum og stúdent-
unum voru afar miklar og frjóar. Sérstakt málfunda-
félag var stofnað af okkur til þess að ræða þessi
mál og hélt fundi stundum i Nýja Bíói uppi, stund-
um í Þingholtsstræti 28. Sérstaklega áhrifaríkar
voru viðræður mínar við Stefán Pétursson, ión
Steingrimsson og fleiri. En sú bók, sem reið bagga-
muninn um að gera mig að sósíalista veturinn 1920
—21 var bók Krapotkins: Samhjálp, sem við höfð-
um i danskri þýðingu.*
Kaffihúsið Uppsalir var á þessum tíma líka mikil
miðstöð umræðna um sósíalisma. Ólafur Friðriks-
son, sem var hinn ótvíræði leiðtogi og ennfremur
ritstjóri Alþýðublaðsins, borðaði á Uppsölum og
varð miðdepill mikilla og skemmtilegra umræðna.
Heimsótti ég hann nokkrum sinnum þennan vetur
í íbúð hans í hornstofunni í Iðnskólahúsinu (Búnað-
aðarfélagshúsinu), á miðhæðinni, er snýr út að
Vonarstræti og Lækjargötu. Ólafur var þá 35 ára,
ég 18 ára. Ólafur var þá bezti ræðumaður flokksins
og skeleggasti verklýðsforinginn í hverskonar á-
tökum, en meiri tilfinningamaður en skipuleggjandi
og all einráður.
I Menntaskólanum reis byltingaraldan hæst þenn-
an vetur 1920—21. Þegar við bekkjarbræðurnir
(— það var engin stúlka I bekknum), sem urðum
stúdentar 1921, vorum i fjórða bekk (1918—19)
voru hin frægu fjórtán skáld í fjórða bekk, svo þau
höfðu nóg að gera að tigna sína skáldgyðju og búa
sig undir að gera garðinn frægan og skálda-bekk-
inn ódauðlegan. Þegar við vorum í fimmta bekk
(1919—20) var mikil uppreisnarhreyfing í skóla-
Hendrik Ottósson og Brynjólfur Bjarnason
i Moskvu 1920. Heildarmynd i Rétti 1967, bls. 86.
málum, nokkurskonar „nemendahreyfing" fyrir hálfri
öld. Það var kosin nefnd, sem endurskoðaði skóla-
reglugerðina og fyrirkomulagið og sneri sér eigi að-
eins til kennaranna, heldur og menntamálanefndar
neðri deildar Alþingis og Stúdentafélags Reykja-
* Peter Krapotkin, upphaflega rússneskur fursti og
frægur landfræðingur, var aðal hugsuður hins
kommúnistiska anarkisma. Hann var fæddur 1842,
var mikill byltingarmaður, reit mörg ágæt rit, m. a.
sjálfsævisögu, sem þýdd er á íslenzku. Hann sner-
ist með imperialistum í heimsstyrjöldinni, fluttist
heim til Rússlands, en var mjög andvígur bolsé-
vikkum sem aðrir anarkistar. Hann dó í Moskvu í
febrúar 1921 og það er einkennandi fyrir það um-
burðarlyndi, er ríkti í hreyfingu kommúnista á þeim
tíma, að þrátt fyrir fjandskapinn þeirra I milli var
útför hans gerð með mikilli virðingu, lík hans lá
á viðhafnarbörum í verklýðshúsinu, virðulega var
um hann ritað og við jarðarförina, þar sem blöktu
svartir fánar anarkista, töluðu fulltrúar bæði frá
Alþjóðasambandi kommúnista og rússneska bolsé-
vikkaflokknum auk fulltrúa anarkista, er sleppt var
úr fangelsi þann dag, en þar afplánaði hann dóm
fyrir uppreisn gegn ríkisstjórninni. — Krapotkin
hefur haft mikil áhrif á íslenzka sósíalista, svo sem
m. a. Benedikt á Auðnum og Guðjón Baldvinsson
frá Böggvisstöðum.
47