Réttur - 01.04.1971, Blaðsíða 60

hverri snilldarritgerðinni á fætur annarri. Sósíal-
isminn hefur kvatt sér hljóðs í íslenzkum bók-
menntum utan við Ijóð Þorsteins og Stephans G.
og næstu árin bætast efnilegustu höfundar ís-
lenzkra bókmennta í brauðryðjendahópinn, hver á
fætur öðrum:
Auðvaldsskipulag Bandarikjanna hefur gert Hall-
dór Laxness að heitum sósíalista og hann helgar
ástungugreinar „Alþýðubókarinnar" (nóv. 1929) Al-
þýðuflokknum, sem þá er enn sameinaður flokkur
íslenzkra sósíalista. Og 1931—32 kemur hann svo
með „Sölku Völku", þar sem brösóttur boðberi
sósíalistískrar kenningar og hinn fjörmikli fulltrúi
alþýðunnar takast á og sameinast i ástum og al-
þýðupólitík.
Árið 1930 kemur svo höfuðsnillingur smásagn-
anna Halldór Stefánsson, fram með fyrstu smásög-
ur sínar „I fáum dráttum".
Frá apríl til nóvember sama árs yrkir Sigurður
Einarsson hvert kvæðið öðru betra, — ádeila á
auðvaldsskipulagið, hvatning til alþýðu, — og gefur
út undir ögrandi heiti um haustið „Hamar og sigð".
Árið 1932 bætist svo í hópinn, síðastur hinna
fjögurra stórskálda, er áttu eftir að skara fram úr
hver á sínu sviði, Þorbergs og Halldóranna, en sá
sem átti eftir að vaxa í sifellu að djúpri hugsun og
endurnýjaðri list i næstu fjóra áratugi: Jóhannes úr
Kötlum. „Ég læt sem ég sofi" kom út það ár.
Byltingartónninn var að taka við af sveitaróman-
tíkinni.
1933 birtast í Rétti fyrstu tvö Ijóð Steins Steinarr
„Hin hljóðu tár" og „Verkamaður", en fyrsta Ijóða-
bók hans kom árið eftir. Formbyltingarskáldið hafði
kvatt sér hljóðs á hefðbundinn hátt en i þjóðbylt-
ingaranda.
Hin nýju skáld bættust í hóp eldri rithöfunda,
sem ort höfðu og ritað i anda þjóðfélagsgagnrýni
og sósíalisma, en ekki megnað að valda tímamót-
um: Kristín Sigfúsdóttir, Gunnar Benediktsson,
Theodór Friðriksson og fleiri. Einn efnilegur rót-
tækur rithöfundur úr þessum hópi hafði kvatt lífið,
er þessi alda var að rísa: Davíð Þorvaldsson, er
dó 1932.
VOR
Timabilið 1934—5 til 1939 einkennist af djarf-
huga sókn íslenzkrar alþýðu, vaxandi samfylkingu
og einingu hennar og á alþjóðavettvangi ris við-
feðm barátta sósíalista og annarra lýðræðisafla
gegn fasismanum, en sósíalisminn i Sovétríkjunum
sannar efnahagslega yfirburði sina yfir auðvalds-
skipulaginu í öngþveiti kreppunnar miklu.
Þetta er bakgrunnur rismesta timabils íslenzkra
bókmennta. Sjaldan, liklega aldrei, munu á svo
skömmum tíma svo mörg ágæt rit hafa séð dags-
ins Ijós. Og nú gengur sveit hinna sósialistisku
skálda fram sem ein heild og samtímis hefst Krist-
inn Andrésson handa að skipuleggja eigi aðeins
rithöfundana sjálfa, heldur og útgáfufyrirtæki, er
gæti gefið út rit þeirra, ekki sizt ef þeim er út-
hýst hjá venjulegum útgefendum.
„Félag byltingarsinnaðra rithöfunda" er stofnað
1933—4: Þann 10. október 1933 komu 10 rithöf-
undar saman til undirbúnings stofnuninni og fólu
þeim Kristni, Steini Steinarr og Ásgeiri Jónssyni
undirbúning, en aðalfundur var haldinn 6. marz 1934
með 18 stofnendum og kosin stjórn: Jóhannes úr
Kötlum formaður, Kristinn ritari, Halldór Stefáns-
son gjaldkeri.
„Heimskringla" heitir svo útgáfufélagið, sem
vondir kommúnistar stofna bókmenntum byltingar-
innar til framdráttar og 5. september 1934 er það
skipulagt sem hlutafélag, 2000 kr. hlutafé. Stjórn:
Kristinn formaður, Einar Olgeirsson og Eiríkur Bald-
vinsson.
„Rauðir pennar“ hefja svo göngu sína 1935, rit-
stjóri Kristinn E. Andrésson. Útgefandi Heims-
kringla.
Og árið 1937 hefst svo Kristinn handa með
stórvirki íslenzkra bókmennta: Mál og menning,
og Rauðir pennar breytast síðar í tímarit þess. Og
nú er samfylkt við beztu borgaralega höfunda ís-
lenzkra bókmennta, þá sem reiðubúnir eru til bar-
áttu gegn menningarfjandsamlegu afturhaldi — og
fá á sig kommúnistastimpilinn fyrir. Fyrsta stjórn:
Kristinn formaður, Halldór Laxness, Halldór Stef-
ánsson, Sigurður Thorlacíus og Eirikur Magnússon,
en 1940 tók Sigurður Nordal við af Eiriki, þegar
hríðin harðnaði mest.
Hinn ytri rammi skipulagningar hinnar nýju
bókmenntahreyfingar er til. Og á þessu fimm
ára tímabili koma út eftirfarandi bækur hinna rót-
tæku rithöfunda:
Halldór Laxness: „Sjálfstætt fólk" 1934—35,
„Straumrof" 1934, „Ljós heimsins" 1937, „Höll
sumarlandsins" 1938 „Hús skáldsins" 1939, „Feg-
urð himinsins" 1940. Þar að auki „Dagleið á fjöll-
um" og „Gerska æfintýrið".
Jóhannes úr Kötlum: „Samt mun ég vaka" 1935,
116