Réttur - 01.04.1971, Blaðsíða 62

„Og þegar ég sá þetta fátceka og lúna fólk,
álíka og fátcekt og fólkið mitt heima í
clalmtm, fara oní vasa sinn eftir buddunni, og
opna hana með þessnm lúnu höndum sem
mér fannst altíeinu ég gceti kyst grátandi, og
taka upp úr henni pennan frcega pening
ekkjunnar, og sumir hvolfdu úr buddunni á
borðið, en þeir sem ekki voru með buddu
klóruðu sig á lista; pá fannst mér ég vera
i einu og öllu, og mundi cevinlega verða á
sama máli og petta fólk, hvað sem pað tal-
aði 1/m leiðinleg efni, hvort heldur pað vildi
láta rœkta mýri í Mosfellssveit eða halda í
landið sitt á móti pípuhöttum sem cetluðu
að svíkja pað undan pví, og selja pað frá pví;
svo ég klóraði mig líka á lista og skuldbatt
mig að láta tíu krónur á mánuði í blaðsjóð-
inn pó ég hefði aldrei séð blaðið."
Halldór Laxness:
Ugla i „Atómstöðinni".
fyrir frelsinu. Og með „Þegnum þagnarinnar" syng-
ur hann hinum nafnlausa fjölda, er frelsisstríðið
heyr, þann hetjuóð, sem aldrei má gleymast.
Menn, sem áttu ekki föt til skiptanna, ekki hvítt
á rúmin og sultu frekar en fara á sveit og missa
mannréttindi, færðust enn í aukana við slikar eggj-
anir — og þeim þeirra, sem betur voru settir,
rann við þasr blóðið til skyldunnar.
Halldórarnir, Jóhannes og Þórbergur, — öll þessi
stórskáld, sem borgarastéttin neyðist nú til að við-
urkenna, — voru þá óalandi og óferjandi í hennar
augum.
En alþýðan elskaði þá. Ég minnist frásagnar
konu utan af landi, sem var um þessar mundir
vinnukona á borgaraheimili í Reykjavík. Hún hafði
yndi af Halldóri Laxness sem fleirum þessara. En
húsbændur hennar áttu ekki slíkar bækur og kváð-
ust ekki lesa þær. — Fyrir nokkrum árum heimsótti
hún þessa gömlu húsbændur sína. Þá voru bækur
Halldórs þar I fínu bandi. Hún hafði orð á því að
þau væru búin að eignast Halldór. ,,Ja, sjáðu til,"
sagði húsbóndinn— „hann hefur fengið Nóbels-
verðlaunin og er orðinn frægur, svo nú er rétt að
eiga hann.“ — Það er hið „sjálfstæða fólk" ís-
lenzkrar borgarastéttar, sem þarna er að verki.
En rétt er samt að geta þess, til að sýna alla
sanngirni, að það voru alltaf til menn og konur I
andstöðuflokkum okkar, sem kunnu að meta þessi
skáld, þótt forusta flokkanna hugsaði og breytti
öðruvísi.
Milli stórskáldanna rauðu og alþýðunnar, er reis
upp til æ harðari baráttu, var hið nánasta samstarf.
Þeir og fólkið voru eitt, þar kom enginn aðskiln-
aður, ekkert djúp milli alþýðu og menntalýðs* til
greina. Halldór Laxness talar á fundum okkar,
Jóhannes úr Kötlum flytur sín hvatningarkvæði,
eldmóði þrungin. Alþýðan hlýðir hrifin á ræður og
erindi þessara samherja sinna. Og Jóhannes geng-
ur I Kommúnistaflokkinn og er sérstaklega boðinn
velkominn í leiðara Þjóðviljans 10. apríl 1937. Þeir
hjálpa okkur til þess að hefja alla samfylkingarbar-
áttuna á hærra stig, setja það ris á frelsisstrið
alþýðunnar sem þurfti. I þeim átökum, er umskipt-
um ollu og grundvöll lögðu síðan að stofnun Sósí-
alistaflokksins: kosningabaráttunni 1937 er þátt-
taka þeirra alveg sérstaklega mikilvæg: Á einum
Gamla Bíó-fundinum komum við Jóhannes einir
fram; á síðasta fundi fyrir kosningar 17. júní 1937,
tala þeir Halldór Laxness, Þórbergur og Kristinn
ásamt okkur Brynjólfi og fleirum, en Jóhannes úr
Kötlum fiytur nýtt kvæði um Jón Sigurðsson („Hinn
hvíti ás"). I útvarpsumræðunum fyrir kosningarnar
kemur Halldór fram með okkur. I Rétt 1936—7
skrifar hann níu greinar, Jóhannes birtir þar þrjú
kvæði, Halldór Stefánsson níu smásögur, — auð-
vitað allir án þess að fá eyri fyrir, — þar að auki
rita þeir I Þjóðviljann og hvert viðtalið kemur þar
eftir annað. Og Kristinn skrifar I Þjóðviljann heilan
greinaflokk um þessa „rauðu penna", til þess að
skýra fyrir alþýðunni skáld hennar. Það er máski
táknrænt fyrir hve vænt okkur þótti um liðveizlu
þessara skálda, að þegar hin frábæru söguljóð
* Þegar Halldór Laxness síðar meir var eitt sinn
boðinn á rithöfundaþing I Tékkóslóvakíu, þar sem
m.a. „vandamálið" um „djúpið": skáldin annars-
vegar og fólkið hinsvegar var til umræðu, sagði
hann I ræðu, er hann hélt þar, eitthvað á þá leið,
að þetta „vandamál" þekktum við ekki á Islandi,
þar er fólkið skáld og skáldin fólk.
118