Réttur - 01.04.1971, Blaðsíða 61

„Hrímhvíta móðir" 1937, ,,Hart er í heimi" 1939, —
þar að auki „Björgin klofnuðu", og fleira.
Þórbergur Þórðarson: „Rauða hættan" 1935,
„Islenzkur aðall" 1938.
Og þannig komu þeir hver af öðrum þessi ár:
Halldór Stefánsson: „Dauðinn á þriðju hæð“
1935,Stelnn Steinarr „Rauður loginn brann" 1934,
„Ljóð" 1937 Guðmundur Böðvarsson „Kyssti mig
sól" 1936, „Hin hvítu skip" 1939. Stefán Jónsson:
„Konan á klettinum" 1936. Jón úr Vör: „Ég ber að
dyrum ' 1937. Gunnar M. Magnúss: „Brennandi
skip" 1935, „Suður heiðar" 1937. Ólafur Jóhann
Sigurðsson: „Skuggarnir af bænum" 1936. Sig-
urður Róbertsson: „Lagt upp I langa ferð". 1938.
Sigurður B. Gröndal hafði áður kvatt sér hljóðs
með smásagnasafninu „Bárujárn" og kvæðasafni,
en 1935 kemur sagnasafnið „Opnir gluggar". Og
1939 fær Island að vita að það eigi stórskáld,
andlega í ætt við Jónas Hallgrímsson, þegar Jón
Helgason prófessor, sá mikli visindamaður, birtir
kvæðasafnið „Úr landsuðri".
Sumum höfundum, sem voru að berjast fyrir því
að verða skáld, sem þjóðin tæki eftir, auðnaðist
aldrei að gefa út heilar bækur eftir sig. Þeir áttu
efnilegar sögur í timaritum, sem lofuðu góðu, en
megnuðu ekki að brjótast út úr „sjálfsmennsku
þrældómnum" svo vitað sé, voru áfram „útlagar
I miðri sveit," en þannig vitnar t.d.Kristín Geirs-
dóttir i Jóhannes úr Kötlum, en þessi unga þing-
eyska stúlka reit tvær ágætar ádeilusögur I „Rétt"
1935 („Sveitasæla") og „Rauða penna" 1936(,,Upp-
boðsdagur"). Og svo var um fleiri.
REISN
Það var Heimskringla, sem gaf út meirihlutann
af þessum höfundum, meirihlutann af þeim bókum,
sem hér eru nefndar. Sumir, einmitt hörðustu og
beztu höfundarnir, hröklast frá þeim útgáfufyrir-
tækjum, er áður höfðu þá. Sjálfur Halldór Laxness,
en Menningarsjóður hafði gefið út „Sölku Völku",
þótti auðvitað ekki lengur á vetur setjandi þar.
Þegar Laxness svo hefur skrifað eina stórkostleg-
ustu bændasögu heimsbókmenntanna, „Sjálfstætt
fólk" og Islendingar hafa loks eignazt aftur Islend-
ingasögur á borð við hinar gömlu, þá fær hann að
vísu inni hjá borgaralegum útgefanda, en eftir slíkt
„níðrit um íslenzka bændur" og „óhróður um Is-
land", er það Heimskringla sem stendur honum
opin. Rægður af Ihaldinu, hataður af Framsókn og
„Að slá skjaldborg um réttlœtið, maður við
mann,
það er menningin, íslenzka þjóð!"
Jóhannes úr Kötlum
„Þegar landið fær mál."
rek'.nn út af Alþýðuflokksskemmtun 1. mai 1935
fyrir að lesa upp „Þórð gamla halta", verður nú
Heimskringla hans útgáfufélag og Kristinn sá mað-
ur, er túlkar fyrir þjóðinni hvert stórskáld hún
hafi eignazt. Því kom „Straumrof" og svo öll saga
Ólafs Kárasonar Ljósvíkings, ein fegursta perla
islenzkra bókmennta, út hjá Heimskringlu, —
„Þórður gamli halti" í maí-hefti Réttar 1935 og
„Ósigur ítalska loftflotans i Reykjavík 1933“ i
Rauðum pennum 1937.
Menn geta imyndað sér hver hugarlyfting það
hefur verið fátækum verkamönnum í erfiðri bar-
áttu þeirra, þegar þau skáld, sem þeir, verka-
mennirnir, élitu hin fremstu þjóðarinnar, þó bur-
geisarnir væru á annarri skoðun, — lýstu svo
ótvirætt trausti sínu á baráttu þeirra og eggjuðu
þá til dáða.
Jóhannes úr Kötlum hafði endað „Frelsi", upp-
hafskvæði „Rauðra penna" 1935, á þessum stef-
um:
....Þú rauða lið, sem hófst á hæsta stig
hið helga frelsiskall — ég treysti á þigl"
I „Hrímhvíta móðir" fylkir svo Jóhannes — með
sinn næma skilning á samhengi íslenzkrar frelsis-
baráttu, — sósialistísku verklýðshreyfingunni í þá
röð voldugra átaka fyrir frelsi lands og þjóðar, sem
liða fyrir hugskotssjónir skáldsins í Hliðskjálf
hans. Óðurinn um „niunda nóvember"* — upp-
reisnina gegn níðingsskapnum, er nota skyldi
neyðina og atvinnuleysið til að beygja soltna menn
undir kauplækkunarokið —, skipar vígreifri alþýð-
unni þann sess í sögunni, er henni ber, og skerpir
meðvitund hennar um að barátta hennar gegn fá-
tæktinni sé um leið þáttur í lokabaráttu mannsins
* Aðrir úr þessum skáldaflokki, sem haft hafa 9.
nóvember 1932 að yrkisefni eru: H. K. Laxness:
„Þórður gamli halti", Steinn Steinarr: „Verkamað-
ur", Stefán Jónsson: „Vegurinn að brúnni".
117