Fréttablaðið - 28.03.2009, Blaðsíða 76

44 28. mars 2009 LAUGARDAGUR
Fréttablaðið fékk að gægjast í bók Gísla
Rúnars og óhætt er að fullyrða að hún
lofar góðu. Bókin er vitanlega á vinnslu-
stigi og hefur titill ekki verið valinn en
vinnutitillinn er „Eins og hann sagði það
– Gísli Rúnar segir sögur af upptroðsl-
um“. Hér eru dæmi en rétt að taka fram
að hér er um handrit að ræða:
Mörgum leikaranum hefur verið
skemmt yfir sögunni um gagnrýnand-
ann sem yfirgaf leikhúsið strax eftir
fyrsta þátt af því að í leikskránni stóð:
Annar þáttur gerist viku síðar.
„Að spyrja leikskáld hvað því þykir um
gagnrýnendur er eins og að spyrja ljósa-
staura hvað þeim finnist um hunda.“
– Christopher Hampton
Þetta er eflaust lygasaga eins og flest
annað í þessari bók. En hefnd gagnrýnandans getur líka
verið sæt. Í leikhússannál einum segir af gagnrýnanda
sem var síður en svo skemmt á frumsýningu sem hann
mátti sitja undir. Á einum stað leiksins hringdi sími hátt
og snjallt á sviðinu, sem á því augnabliki var galtómt. „Ég
held að þetta sé til mín,“ sagði gagnrýnandinn stundar-
hátt, stóð upp og gekk út úr leikhúsinu.
„Leikritið endaði vel, einkanlega fyrir áhorfendur, sem gátu
loksins farið heim, þ.e. þessir örfáu sem einhverra hluta
vegna voru ekki farnir.“ (Úr gagnrýni)
Úr kafla sem heitir „Leikferðir“:
Einhverju sinni sem oftar var Leikfélag
Reykjavíkur á leikför um landsbyggðina
með eina af uppfærslum sínum er
fella þurfti niður sýningu í fámennu
sjávarplássi vegna ónógrar aðsóknar.
Þá mun Haraldur Björnsson hafa sagt,
„Þetta lofaði svo góðu. Það var meira
að segja komin röð fyrir utan miðasöl-
una í dag. Ef þrjár rosknar piparjúnkur
geta kallast röð. Synd að þurfa að end-
urgreiða þeim; þær hafa líkast til þurft
að upplifa næg vonbrigði í lífinu.“
Maður einn vék sér að þjóðkunnum
skemmtikrafti á barnum og sagði við
hann, „Mig langar bara til að segja þér
frá því hvað mér finnst þú frábær.“
„Nú, þakka þér fyrir,“ sagði leikarinn
sem reyndi að virðast hógvær meðan
hann beið átekta eftir meira af svo góðu. En þá söðlaði
aðdáandinn skyndilega um og tók að tala um sjálfan sig.
Og hélt langa einræðu um eigin farir, súrar sem sætar.
Eftir um það bil hálfa klukkustund var skemmtikraftinum
nóg boðið, greip fram í og sagði, „Fyrirgefðu, en ég hélt
að þú ætlaðir að segja mér hvað þér fyndist ég frábær?“
Þá sagði aðdáandinn undrandi, „Já, var ég ekki búinn að
því?“
Kostur við að vera frægur: Fullt af fólki þekkir mann og
gengst við því.
➜ SÖGUR AF UPPTROÐSLUM
… hef ég
verið að
safna þess-
um sögum
frá því ég
settist fyrst
á skólabekk
til að nema
upptroðslu-
kúnst hjá
Ævari
Kvaran,
þá sextán
ára gamall
næmgeðja
piltur,
sumsé ég
sjálfur,
ekki Ævar
– hann var
kominn
yfir fimm-
tugt þegar
þarna var
komið
sögu …
J
á, þessi saga er oft rifjuð
upp hér í Sonja Diego í
Kaliforníu. Og þá hermir
Stefán Karl listavel eftir
Erlingi og ég aðeins ver
eftir Jónasi Jónassyni og
svo börnum við söguna
og barnabörnum hana og
spinnum við uns við erum
orðnir helsjúkir af hlátri,“ segir
Gísli Rúnar Jónsson rithöfundur.
Gísli Rúnar hefur einsett sér
að senda frá sér bók í haust sem
inniheldur skemmtisögur úr leik-
húsinu og uppákomur frá ýmsum
skemmtunum. Sagan sem hann er
að tala um hér að ofan er ein þeirra
sem gengið hefur lengi í leikhúsinu
og var Gísli inntur eftir því hvort
hún verði ekki örugglega í bók-
inni. Sagan er eitthvað á þá leið að
Stefán Karl fer mikinn baksviðs í
Þjóðleikhúsinu og er þá á bólakafi
í baráttunni miklu gegn einelti.
„Já, nei,“ segir Gísli Rúnar. „Sú
saga er góð út af fyrir sig og gæti
þess vegna átt heima í „anekdótu“-
bók (anecdotes) af næstum hvaða
vinnustað sem er en það er ekkert
í henni sem snertir upptroðslur.
Hún á ekki erindi með því sem ég
er að setja saman í þessari bók.“
Val á fórnarlömbum
„Þetta eru þessar skemmti- og
leiðindasögur sem upptroðarar
eru sífellt að segja sjálfum sér og
öðrum til skemmtunar eða ama, af
mistökum og/eða einhverju öðru
sem fyndið eða fróðlegt getur tal-
ist fyrir skruddu af þessu tagi og
gerst hefur í tengslum við iðju
upptroðara og aðstoðarfólks þeirra
í leikhúsi, kvikmyndum, hljóð-
varpi, sjónvarpi, óperu og ball-
ett,“ segir Gísli Rúnar og veður á
honum þegar verkefnið er til tals.
Segist hann hafa haldið ýmsu til
haga og eigi orðið dágott safn. „En
betur má ef duga skal og þar sem
ég veit fyrir víst að margir þeirra
sem staðið hafa í sviðsljósinu eða
skugga þess á síðustu áratugum
luma á góðum anekdótum, hef ég
gert nokkrum þeirra orð, en val
mitt á fórnarlömbum hefur auðvit-
að helgast af því hversu feitt ég hef
talið vera á viðkomandi skepnu.“
Rithöfundurinn segir einkum
tvö siðferðisspursmál hafa vafist
fyrir sér: Hvort hafa skyldi það
sem sannara reynist og á hinn
bóginn í hvaða tilvikum væri við-
eigandi að láta nöfn fylgja sög-
unni. „Að ætla að halda öllu „satt
og rétt“ til haga er varðar svona
atvikssögur, getur orðið gríðar-
lega tafsamt verk, sumsé að elta
uppi heimildir um raunverulegar
kringumstæður, nákvæmt orða-
lag eða hvort sagan á yfirhöf-
uð við minnstu rök að styðjast.
Og þar sem efni þessarar bókar
er ekki ætlað að flytja lesendum
sagnfræði, nema þá í besta falli
„amatörsagnfræði“, komst ég fljót-
lega að niðurstöðu varðandi fyrra
spursmálið, sumsé að grundvall-
arreglan skyldi verða sú að hafa
það sem fyndnara reynist,“ segir
Gísli.
Nafnbirtingar kosta andvökunætur
Hitt álitamálið hefur haldið fyrir
Gísla vöku, þetta með nafnbirting-
arnar. Í mörgum tilvikum getur
góð atvikssaga gert sig prýði-
lega, án þess að nokkur sé nefnd-
ur á nafn. En svo er sem búið sé
að ganga í skrokk á efni sögunn-
ar, með því að sættast á orðalag
á borð við „leikari nokkur“ eða
„tveir ónefndir dagskrárgerðar-
menn voru“ – og svo framvegis.
„Á hinn bóginn vil ég í lengstu
lög komast hjá því að fella skugga
á orðspor nokkurs manns, nema
ef til vill þeirra er starfa við að
leggja opinbera mælistiku á störf
okkar sem staðið eða setið höfum
í sviðsljósinu, sumsé gagnrýn-
enda, þótt þeir leggi raunar sjálf-
ir þyngstu lóðin á vogarskálarnar
í því sambandi.“ Gísli hefur hvergi
farið leynt með að hann hefur lítið
álit á gagnrýnendum og þeir mega
búast við því að fá á baukinn. „Ég
hef fyrir satt að flestir þeir sem
troða upp muni nær orðrétt verstu
opinberu ummælin sem þeir hafa
hlotið um dagana, að minnsta kosti
get ég um það vitnað úr eigin ranni
– og hef ég í hyggju af því tilefni
að greina í það minnsta frá einni
harkalegri umsögn um mig sjálf-
an, sem skapraunaði mér mjög
á sínum tíma, en ég læt mér nú
orðið í léttu rúmi liggja, þótt ég
hafi engu að síður geymt boðskap-
inn um áratuga skeið orðréttan í
minni mínu.“
Bókin lengi í gerjun
Gísli Rúnar er kominn með útgef-
anda sem er Guðjón Ingi hjá
Hólum. En bókin hefur í sjálfu
sér verið lengi í gerjun. Nánast í
orðsins fyllstu merkingu. „Ég hef
gengið með það í maganum, við
skulum segja á rólegheitastað ein-
hvers staðar í innmatnum, að ein-
hvern tíma í fyllingu tímans myndi
ég nota ellilífeyrinn minn, ef nokk-
uð verður þá eftir af honum eftir
útrásarsukk landa minna, til að
gefa út bók með anekdótum af vett-
vangi upptroðslukúnsta, því aldrei
hefur það svo mikið sem hvarflað
að mér að það fyndist forleggjari
sem vildi leggja út fyrir prent-
un og bandi, hvað þá að greiða
mér dagpeninga meðan ég væri
að færa sögusafn mitt í letur. En
svona eru nú tilviljanirnar í þessu
lífi, að leiðir okkar Guðjóns lágu
saman, að vísu ekki í „fleski“ eins
og konan sagði (in the flesh), en
„on-line“ sem ekki er verra og ég
hef setið og staðið við skriftir af og
til frá því skömmu eftir áramót.“
Höfundurinn hefur sem sagt
tekið til óspilltra málanna: „Ég
hef þegar sent allnokkrum fyrr-
verandi kollegum mínum og
skákollegum, fólki úr sviðsljósi
upptroðslu kúnstanna, ósk um lið-
sinni, auk þess sem ég hef einnig
leitað á náðir fólks úr röðum ann-
arra uppistandara sem ég hef í
hyggju að skaffa pláss í bókinni,
en það eru auk leikara og þeirra
sem starfa í leikhúsi, upptroðar-
ar af vettvangi skemmtibrans-
ans, grínistar, tónlistarmenn og
álíka kúnstnerar, óperusöngv-
arar og þeir sem starfað hafa að
upptroðslum í óperuhúsum, sjón-
varps- og hljóðvarpsstarfsmenn,
kvikmyndagerðarmenn og ball-
ettdansarar.“
Pennalöt bókmenntaþjóð
Heimtur eru að vísu ekki eins
drjúgar og Gísli hafði vonast til.
En lítið við því að gera. „Ég held
að bókmenntaþjóðin sé svona
þegar flest er talið nokkuð penna-
löt og ég er nær sannfærður um
að heimtur yrðu betri ef ég væri
með fætur á Fróni og gæti tekið
hús á fólki. En svo er nú ekki.“ Að
þessu sögðu og í krafti þeirrar
sannfæringar að bókmenntaþjóð-
in sé orðin pennalöt misnotar Gísli
Rúnar aðstöðu sína blygðunarlaust
og auglýsir eftir sögum sem fall-
ið gætu að áðursagðri kríteríu.
Verkefnið stendur þó hvorki né
fellur með þátttöku hjálparkokka
þó allar ábendingar og tillegg séu
vel þegin. „Það vill svo vel til að
ég á dágott safn, enda hef ég verið
að safna þessum sögum frá því
ég settist fyrst á skólabekk til að
nema upptroðslukúnst hjá Ævari
Kvaran, þá sextán ára gamall
næmgeðja piltur, sumsé ég sjálfur,
ekki Ævar – hann var kominn yfir
fimmtugt þegar þarna var komið
sögu, en blés ekki úr nös, bara
saug – einkum þegar hann tók í
nefið. Auðvitað þigg ég endalaust
sögur sem tengjast sviðinu, þótt
ég eigi auðvitað mest af þeim, en
sannleikurinn er sá að mér hefur
gengið erfiðast að nálgast sögur
úr ballettinum og af vettvangi
kvikmyndagerðar. Framan af var
óperukaflinn býsna gisinn, en það
er nýbyrjað að rætast úr honum,
þótt ég sé enn ekki kominn með
fullt hús þeim megin hryggjar og
vonast ég til að fá eitthvað meira
úr þeim ranni.“
Hafa skal það sem fyndnara reynist
Gísli Rúnar Jónsson gaf glæstan en brokkgengan leiklistar- og uppistandsferil upp á bátinn. Sá heimur er Gísla þó ávallt ofar-
lega í huga. Hann fæst við ritstörf úti í henni Kaliforníu, einkum þýðingar og staðfærslu leikrita samhliða því sem hann safnar
gamansögum úr leikhúsinu sem ráðgert er að gefa út á bók í haust. Jakob Bjarnar ræddi við Gísla um þetta hlægilega verkefni.
GÍSLI RÚNAR JÓNSSON Við ritun bókarinnar stóðu tvö siðferðisspursmál í sagnaritaranum: Hvort hafa bæri
það sem sannara reynist og hvort nefna ætti nöfn þeirra er við sögu koma.
FRÉTTABLAÐIÐ/KRISTJÁN MAACK
STEFÁN KARL OG GÍSLI RÚNAR Þeir
hittast oft úti í Kaliforníu og þá eru
heldur betur rifjaðar upp fyndnar sögur
úr bransanum. FRÉTTABLAÐIÐ/VALLI