Morgunblaðið - 22.01.2006, Síða 16

16 SUNNUDAGUR 22. JANÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Klossarnir gætu verið fjörugrjót úrBorgarfirði eystra; þaktir litumsem finnast einungis þar og ávinnustofu málarans. Vogskoriðandlit rammað inn í svört gler-
augu. Elías B. Halldórsson tekur á móti
blaðamanni í heimreiðinni, en ekki fyrr en í
lok vinnudags.
– Ég er að nýta birtuna.
Og birtan er dýrmæt í skammdeginu. Elías
vísar blaðamanni í vinnustofuna að mál-
verkakistu, tveim stólum, kaffikönnu og boll-
um.
– Sestu og fáðu þér kaffi, gæskur.
Þegar við erum sestir, kaffi í bollum og velt-
andi í maga, spjallið að hefjast, þá bætir hann
við:
– Þú færð ekkert upp úr mér.
Listaverk uppi um alla veggi bera vott um
vald Elíasar á ólíkum formum og stílbrögðum.
Á miðju gólfi stendur borð með gulum lita-
klessum, málningartúbum og sjógrænni ter-
pentínu í dalli; það er litaorgelið í helgidómi
málarans. Handan við ganginn er heimilið, en
hann er svo til hættur að skipta sér af heim-
inum fyrir utan; hann situr yfir myndum sín-
um og fer hvergi.
– Þegar maður hefur lifað þannig í mörg ár,
þá nennir maður ekki einu sinni að tala, segir
hann glettinn í bragði. Ég get ómögulega ver-
ið að heimsækja fólk, því þá heimsækir það
mig. Þá verður svo mikið tímatap!
Listin á hug Elíasar; hið óvænta kviknar á
striganum og lífið í penslinum.
– Það verður ekki sagt í orðum sem maður
málar, segir hann. Listaverki er ekki hægt
lýsa, þó að maður standi fyrir framan það.
Engin leið er að gera grein fyrir byggingu, lit
eða línu, nema sýna það. Og það er kjarni
listaverksins. Ef menn kunna ekki skil á því,
þá er það aldrei annað en hundakrafs.
– Hvenær uppgötvaðirðu að þú hefðir lista-
mannstaug?
– Ég hef ekki uppgötvað það ennþá, segir
hann og hlær innilega. Svo ég segi 100% satt,
þá datt mér ekki til hugar að ég hefði neitt í
handíðaskólann að gera. Ég ætlaði mér ann-
að. En ég var duglegur eftir að ég komst á
sporið. Þá gildir aðeins lærdómur og vinna.
Og ekki skorti áhugann. En mér fannst ólík-
legast að ég gæti málað. Oft er því þannig far-
ið þegar menn hafa vantrú á sjálfum sér, þá er
það fyrir það að eitthvað býr undir.
Því var hvíslað að blaðamanni norður í landi
að Elías væri einn fárra núlifandi sagna-
manna sem kynnu þá list að segja frá, flétta
ýkjur við frásögnina á látlausan en áhrifarík-
an máta. En Elías segist löngu hættur að
segja sögur, enda nærist sagnamenn á öðrum
sagnamönnum; þeir skiptist á sögum.
– Sumir eru svo góðir sagnamenn að þeir
eru alltaf að skapa bókmenntir, segir hann.
Þetta eru alþýðuskáld, sem hvergi eru við-
urkennd. Þannig var Björn Andrésson frændi
minn frá Njarðvík í Borgarfirði. Hann fann
sögu í atburðum sem engum þóttu tíð-
indaverðir. Í sögunum kom fram einkennilega
falleg myndskreyting á landslaginu. Hann
staðfærði nákvæmlega og sagði frá með sínu
lagi. Hann sagði sögur af fólki og staðfesti
þær í landinu. Ef ég ætti að segja sögu sem
hann sagði mér, þá væri það ekki hægt. Hún
yrði að engu.
Þannig hverfa oft heilu heimarnir með góð-
um sagnamönnum. Og annað sem er að hverfa
úr mannlífinu er að menn kunni lausavísur.
– Þær voru svo bundnar í frásögninni þegar
ég var að alast upp og lengi framan af. Ég
vann oft með mönnum sem voru sjóar af vís-
um.
Ég man til dæmis eftir því þegar tvær
stúlkur, systir mín var önnur þeirra, voru að
fara á Hallormsstaðarskóla. Sveinn frá
Brúnavík, faðir hinnar stúlkunnar, ætlaði að
fylgja þeim áleiðis frá Borgarfirði á hestum.
En þegar hestur systur minnar kom í hlaðið,
þá vantaði á hann skeifu. Pabbi var allra
manna röskastur, rauk til og járnaði hestinn í
logandi hvellinum. Sveinn sat í tröppunni,
horfði á og datt úr honum gömul vísa:
Þetta bannsett fum og fát
og ferðalag um pallinn
eru gömul gleiðamát
sem Guð hefur sett á kallinn.
Elías er fæddur árið 1930, alinn upp á
Borgarfirði og átti viðburðaríka æsku, þó að
byggðirnar væru afskekktar. Það sést vel á
því að ekki komst á vegasamband fyrr en um
1950.
– Það skeði svo margt skemmtilegt á stríðs-
árunum, segir Elías. Fleiri kúta af rommi rak
á víkurnar sunnan við Borgarfjörð, sem þá
voru við það að leggjast í eyði. Þetta var 80%
romm í 80 potta kútum, sem kom í góðar þarf-
ir eins og nærri má geta. Það var selt út um
allt fyrir austan og upphófst mikið drykkju-
tímabil. Allir vonuðust eftir að rommkút ræki
á sínar fjörur.
Heima á Nesi bjó Andrés Björnsson móð-
urbróðir minn á hinum helmingnum af jörð-
inni. Hann var mikill gleðimaður og vínmaður.
Hann beið alltaf eftir því að færi að brima, þá
fór hann í fjöruna til að fylgjast með. Ég man
að einu sinni í ofsaveðri, alveg í beljandi veltu-
brimi, kemur hann heim og heldur þá á tunnu-
staf í hendinni. Svo sest hann við eldavélina
heima; við bjuggum í tvíbýli. Hann sat með
stafinn svona, segir Elías og lyftir ímynd-
uðum stafnum að vitum sér, og hnusaði af
honum. Og fann rommlyktina! Elías hallar sér
aftur í stólnum og dæsir: Það var nú meira. –
Hann sá alveg óskaplega eftir því.
Elías segir að á Nesi hafi verið svo klettótt
að ekkert hafi komist heilt í land, en aftur í
víkunum fyrir sunnan, þar hafi verið sandar
fyrir botninum.
– Og allt komst heilt í land.
Í Brúnavík bjó Sveinn sem ég fór með vís-
una eftir áðan. Hann bjó þar í þrjú ár og þang-
að rak kút. Þeir voru tveir bræðurnir og sonur
Sveins sem sáu kútinn koma í ferlegu brimi.
Hann var ósyndur strákurinn. Þá bundu þeir
reipi utan um hann og hann stökk á kútinn.
Þannig náðu þeir kútnum heilum! Í Breiðuvík
rak nokkra kúta, sem prófaðir voru á hundum
og heimaalningum, því menn voru hræddir við
tréspíritus. Í Húsavík rak einn kút. Farið var
með hann heim og er átti að drekka úr honum,
þá kom í ljós að það var barkarlitur, sem not-
aður var til að lita segl. – Húsráðandi var
fljótur að hrækja honum út úr sér.
– Svona er óréttlæti heimsins, segir blaða-
maður fullur samúðar.
Elíasi verður hinsvegar hugsað til áranna í
skólanum á Eiðum, þar sem hann var í heima-
vist áður en hann fór í handíðaskólann.
– Ég man á Eiðum að við komumst upp á
lagið með að stela kökudropum úr búrinu,
segir hann. – Það var hroðalega vont.
– En það virkaði?
– Já, það virkaði. Við urðum vitlausir af því,
segir hann og hlær.
Við litaorgel málarans
Morgunblaðið/Einar Falur
ELÍAS B. HALLDÓRSSON LISTMÁLARI
„Ég get ómögulega verið að heimsækja fólk, því þá heimsækir það mig.“
VIÐMANNINNMÆLT
Pétur Blöndal ræðir við
Elías B. Halldórsson
’Í mínum huga sýnist mér aðeins og málin standa í dag sé í
raun og veru Norðlingaaldan
þegar sett á ís. Það er engin sér-
stök þörf fyrir því að það verði
farið í þessa framkvæmd á þess-
ari stundu.‘Sigríður Anna Þórðardóttir, umhverf-
isráðherra, um virkjunaráform í Þjórs-
árverum.
’Íranir fjármögnuðu hana, Sýr-lendingar skipulögðu hana og
Palestínumenn framkvæmdu
hana.‘Shaul Mofaz, varnarmálaráðherra Ísraels,
um sjálfsmorðsárás í Tel Aviv á fimmtudag
þar sem 30 manns særðust.
’Til að taka dæmi má nefna aðforstöðumaður í sundlaug úti á
landi er með lægri laun en skóla-
liðar í Reykjavík.‘Árni Guðmundsson, formaður Starfs-
mannafélags Hafnarfjarðar, skoraði á full-
trúa á launamálaráðstefnunni, sem hófst á
föstudag, að jafna kjör bæjarstarfsmanna.
’Á biskup þjóðkirkjunnar aðhafa rétt til að hindra það að
Hjörtur Magni gifti mig í sumar,
vegna þess að biskup er ekki
reiðubúinn að veita samkyn-
hneigðum jafnrétti í þjóðkirkju
sinni?‘Sigursteinn Másson, í ræðu í messu í Frí-
kirkjunni í Reykjavík sem helguð var bar-
áttu samkynhneigðra. Hjörtur Magni Jó-
hannsson er fríkirkjuprestur.
’Hver hefði trúað því fyrir tutt-ugu, tíu eða fimm árum að kona
yrði kjörin forseti Chile?‘Michelle Bachelet, 54 ára sósíalisti, eftir
sigur í forsetakosningunum.
’Frá því í febrúar í fyrra og framá haust var fíflalegt verð í gangi
hjá lágvöruverðsverslunum sem
engin innistæða var fyrir.‘Guðmundur Marteinsson, fram-
kvæmdastjóri hjá Bónus, bregst við verð-
könnun á mánudag í Morgunblaðinu, sem
leiddi í ljós að verðmunur hjá Bónus og
Krónunni var 0,9% og matarkarfan hafði
hækkað um rúm 30% síðan í maí.
’Ég fæ ekki með nokkru mótiskilið, að þá skuli ekkert hafa
grunað.‘Richard Horton, ritstjóri Læknablaðsins
Lancet um tilbúnar rannsóknaniðurstöður,
sem norski krabbameinssérfræðingurinn
Jon Sudbø birti í tímaritinu. Því er haldið
fram að þettu séu einhver mestu vís-
indasvik sem um getur.
’Við vitum að með atkvæði ykk-ar voruð þið að lýsa stuðningi við
breytingar, við frið, við öryggi.‘Ellen Johnson-Sirleaf er hún sór embætt-
iseið forseta Líberíu á mánudag. Hún er
fyrsti lýðræðislega kjörni kvenforsetinn í
Afríku.
’Ættingjar mínir leyfa mér ekkiað fara inn í húsið mitt vegna
þess að þeir telja mig vera
draug.‘Indverjinn Raju Raghuvanshi sem sneri
aftur heim í þorp sitt eftir að hafa setið í
fangelsi. Fjölskylda mannsins var sann-
færð um að hann væri látinn og neitar nú að
viðurkenna tilvist hans.
’Þau viðbrögð gætu verið íkrafti hefðbundinna vopna en
þau gætu einnig verið annars eðl-
is.‘Jacques Chirac forseti í ræðu er hann hót-
aði hryðjuverkaríkjum kjarnorkuárás réð-
ust þau gegn Frökkum.
’Ég get ekki sagt neinar æs-ingasögur af hvítum göngum eða
að öll mín ævi hafi runnið mér
fyrir hugskotssjónir. Ég var bara
að reyna að halda bílnum á hjól-
unum meðan ég gat og síðan tók
hitt við.‘Steingrímur J. Sigfússon, formaður
Vinstrihreyfingarinnar – græns framboðs,
var fluttur á sjúkrahús með 13 brotin rif-
bein og fleiri áverka eftir að hann lenti í al-
varlegri bílveltu við Húnaver á þriðjudag.
’Þetta er óskaplega mikil þjálf-un fyrir hugann og þessir krakk-
ar eiga svo miklu auðveldara með
að muna og einbeita sér.‘Guðrún Erla Björgvinsdóttir, skólastjóri
Engjaskóla, í tilefni af því að í vetur hefur
verið kennd skák í 3., 4. og 5. bekk skólans
á skólatíma og skákæfingar utan skólatíma
að auki.
Reuters
Á fundi landsnefndar repúblikana í Bandaríkjunum í vikunni þar sem
hundruð flokksmanna komu saman hafði einn gesta lagt bók um George
Bush forseta, sem hafði verið skreytt með rauðum borða. Ekki vildi þó bet-
ur til en svo að borðinn var bundinn fyrir augu forsetans. Tilgangur fund-
arins var að leggja drög að því hvernig sigra eigi demókrata í kosning-
unum í nóvember. Væntanlega hafa fundarmenn ekki verið með bundið
fyrir augun á fundum sínum.
Með bundið fyrir augun
Ummæli vikunnar